Basilea (alemanez: Basel, frantsesez: Bâle, italieraz eta erretorromanieraz: Basilea) Suitzako ipar-mendebaldeko hiria da, herrialdeko hirugarren populatuena, Zürich eta Genevaren ostean. 2012an 165.566 biztanle zituen[1].

Basilea
Basel
Suitzako udalerria
Administrazioa
Estatu Suitza
Suitzako kantonamendua Basilea Hiria
AlkateaBeat Jans (en) Itzuli
Izen ofizialaBasel
Jatorrizko izenaBasel
Posta kodea4000, 4001, 4002, 4005, 4009, 4010, 4018, 4019, 4020, 4030, 4031, 4040, 4051, 4052, 4053, 4054, 4055, 4056, 4057, 4058, 4059, 4070, 4075 eta 4091
Udalerri kodea2701
Geografia
Koordenatuak47°33′38″N 7°35′26″E / 47.5606°N 7.5906°E / 47.5606; 7.5906
Map
Azalera23,85 km²
Altuera260 m eta 247 m
MugakideakRiehen, Birsfelden, Muttenz, Münchenstein, Reinach (BL), Bottmingen, Binningen, Allschwil, Saint-Louis, Weil am Rhein eta Huningue
Demografia
Biztanleria173.552 (2022ko abenduaren 31)
488 (2021)
Dentsitatea7.277 bizt/km²
Informazio gehigarria
Telefono aurrizkia061
Ordu eremuaUTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuakShanghai, Miami Beach eta Van
MatrikulaBS
Hizkuntza ofizialaaleman
bs.ch eta basel.ch

Rhin ibaiaren ertzean dago, Alemania eta Frantziaren mugan. Rhin ibaiak hiria bitan banatzen du: ezkerraldean, Basilea Txikia industrialdea dago, ibai-portuarekin batera (8.771.100 t 1984an); eskuinaldean, Basilea Handia.

      Datu klimatikoak (Basilea)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 3.6 5.8 9.9 14 18.4 21.7 24.2 23.5 20.3 14.8 8.3 4.5 14.1
Batez besteko tenperatura (ºC) 0.9 2.4 5.6 9.1 13.1 16.3 18.5 17.7 14.8 10.1 4.9 1.8 9.6
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) -1.9 -0.7 1.7 4.4 8.1 11.1 13.0 12.8 10.4 6.6 2.0 -0.8 5.6
Pilatutako prezipitazioa (mm) 51 49 51 64 84 87 79 87 62 51 59 54 778
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 10.1 9.4 10.8 11.3 12.6 10.9 9.5 10.3 8.3 8.4 10 9.8 121.4
Eguzki orduak 58 81 121 149 171 185 219 203 168 120 70 53 1599
Iturria: MeteoSchweiz[2]

Historia

aldatu

Erromatarren garaiko Basilia (IV. mendea), Burgundiako Erresumako hiria izan zen, 1032. urtean Germaniako Erromatar Inperio Santuak bere egin zuen arte. 1431n Basileako Kontzilioa hasi zen, 1449 arte Ferrara eta Florentzian jarratu zuena. Kontzilioak aita santuaren gaineko nagusitasuna bermatu zuen. 1460an eratu zuten bertako unibertsitatea, eta 1501ean Suitzako Konfederazio Zaharreko partaide bihurtu zen.

V. mendetik aurrera apezpikuek gobernatua, Erreforma Protestantea nagusitu zenean (1528), buruzagi katolikoak Porrentruy (alemanez: Pruntrut) herrira aldatu ziren. Erasmo zegoelarik bertako unibertsitatean, Basilea protestantismoaren gune nagusietakoa bihurtu zen.

XIX. mendean hiriaren eta nekazari-herrien arteko tirabirek gerra zibila ekarri zuten (1831), eta bi urteren buruan bi azpikantonamendu egitea deliberatu zuten: Basel-Stadt (Basilea Hiria) eta Basel-Land (Basilea Herrialdea).

Basileako Itunak

aldatu

Lehen itunaren arabera (1795eko apirilak 4-5), Prusiak Frantses Errepublika ezagutu zuen: horrela, Frantziako osteak ez ziren Rhin ibaitik eskuinaldera igaroko.

Bigarren ituna (1795eko uztailak 22), Frantziak eta Espainiak izenpetu zuten. Horren arabera, Frantziak Hispaniola edo Santo Domingo uharteko sartaldea (Haiti) eskuratu zuen eta, ordainez, Konbentzio Gerran euskaldunekin, batez ere gipuzkoarrekin, elkar aditurik hartutako lurraldeak utzi egin behar izan zituen (1794ko uztaila, Gipuzkoa; 1795, Bizkaia eta Araba, Nafarroan Irurtzun). Espainiako koroatik banandu nahi izan zuten gipuzkoarren aurkako zapalkuntzarik ez zela izango zioen puntua ez zuten Espainiako agintariek errespetatu.

Ondasun nabariak

aldatu
 
Basileako ikuspegi panoramikoa.

Basilea Handia merkataritzaren eta kulturaren gune garrantzitsua da. Bertan daude katedral gotikoa (XIV. mendekoa), Martinskirche eliza (XI.-XIV. mendeak), udaletxea (XVI. mednea), Karl Moser-en San Antonio eliza (1931), eta Arte Ederretako Museoa (Kunstmuseum), Witz, Holbein Gaztea eta Böcklin-en lanekin.

Basilear ospetsuak

aldatu

Erreferentziak

aldatu
  1. Swiss Statistics, Key figures - Regional portraits 2014: Communes Bfs.admin.ch
  2. Federal Office of Meteorology and Climatology MeteoSwiss. Average Values-Table, 1961–1990. .

Kanpo estekak

aldatu