بُرزونامه منظومه‌ای حماسی به زبان فارسی است که منسوب به «خواجه عمید عطایی رازی»، معروف به «ناکوک» می باشد که شاعر (سدهٔ پنجم ه. ق.) در دربار غزنویان بوده است.[۱]

خواجه حمید عطایی ابن یعقوب معروف به عطایی رازی از معاصران مسعود سعد سلمان است که به روایت مجمع‌الفصحا (۱:۳۴۲) به قولی به سال ۴۷۶ ه. ق.[۲]، به گفته عوفی در سال ۴۹۱ و بنا به قول رضا قلی‌خان هدایت در سال ۴۷۱ در لاهور درگذشته است.[۳]

از سراینده برزونامه، آثار حماسی دیگری نیز در دست است که طبعاً به قرن پنجم تعلق دارد.[۴]

موضوع برزونامه سرگذشت برزو فرزند سهراب و نوه رستم است که از توران به ایران می‌آید و ناشناخته با نیای خود رستم می‌جنگد. سرانجام پس از چندین نبرد، نژادش شناخته می‌شود و به سپاهیان ایران می‌پیوندد.[۵]

شهرت فراوان برزونامه سبب شد که نقل برخی از داستان‌های آن مانند قصه سوسن رامشگر به صورت جداگانه در میان مردم رواج یابد، و این داستان همراه با بخشی از رویدادهای مربوط به برزو به‌نام «سرگذشت» به شاهنامه فردوسی افزوده شود.[۳]

از برزونامه چند دست‌نوشته در کتابخانه ملی پاریس و کتابخانه «بریتیش میوزیوم» لندن موجود است.[۶]

قیاس با شاهنامه

ویرایش

منظومهٔ برزونامه در تقلید از شاهنامه فردوسی در قالب مثنوی، به بحر متفاوت مثمّن محذوف یا مقصور سروده شده‌است.[۷] در این منظومه از واژه‌های عربی زیاد استفاده نشده‌است.[۱] برزونامه منظومه‌ای است بزرگتر از شاهنامه فردوسی و دارای ۶۸۰۰۰ بیت.[۴]

از بررسی‌ها چنین برمی‌آید که مؤلف برزونامه و فردوسی توسی آثار خود را باید از روی داستان‌های مشترکی به نظم درآورده باشند، زیرا همانندی‌های بسیاری میان شاهنامه و برزونامه موجود است، ازجمله همانندی میان سیمرغ در شاهنامه و برزونامه.[۸] اما در شاهنامه جنبه آریایی و ایرانی داستان‌ها کاملاً محسوس است، حال آنکه در برزونامه تأثیر باورهای برآمده از حمله عرب، اصالت و ریشه ایرانی داستان را تحت‌الشعاع قرار داده‌است.[۸]

منابع

ویرایش
  1. ۱٫۰ ۱٫۱ مطلبی از دانشنامهٔ زبان و ادب فارسی، برگرفته از شورای گسترش زبان فارسی بایگانی‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine
  2. محجوب، محمد جعفر: مثنوی‌سرایی در زبان فارسی تا پایان قرن پنجم هجری. در: مجله «دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز». پاییز ۱۳۴۲ - شماره ۶۶». (از صفحه ۲۶۱ تا ۲۸۵).
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ محمدی، احمد: سرگذشت برزو و الحاق آن به «شاهنامه». در: مجله «هنر و مردم»، تیر و مرداد ۱۳۵۴ - شماره ۱۵۳ و ۱۵۴. (از صفحه ۸۶ تا ۹۶).
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ محجوب، محمد جعفر: مثنوی‌سرایی در زبان فارسی
  5. تصحیح برزونامه بایگانی‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine، / اکبر نحوی؛ به راهنمائی: منصور رستگار فسائی
  6. طباطبایی، احمد: سیمرغ در چند حماسه ملی. در: مجله «دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز». بهار ۱۳۳۵ - شماره ۳۶. (از صفحه ۴۴ تا ۵۱).
  7. «منظومه های حماسی - برزو نامه». ویکی شاهنامه. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۳۱.
  8. ۸٫۰ ۸٫۱ طباطبایی، احمد: سیمرغ در چند حماسه ملی.