Gambía

land í Vestur-Afríku

Gambía (mandinka: Kambiya ߞߊߡߓߌߦߊ‎; wolof: Gámbi, fula: Gammbi) er land í Vestur-Afríku. Landið liggur að Atlantshafi í vestri en er annars umlukið Senegal úr öðrum áttum. Gambía er minnsta landið á meginlandi Afríku. Það nær aðeins yfir bakka Gambíufljóts og er ekki nema 48,2 km á breidd þar sem það er breiðast. Landið er rúmlega 10.000 ferkílómetrar að stærð og þar búa tæplega 2 milljónir. Höfuðborgin er Banjul en stærstu borgirnar eru Serekunda og Brikama.

Republic of The Gambia
Fáni Gambíu Skjaldarmerki Gambíu
Fáni Skjaldarmerki
Kjörorð:
Progress, Peace, Prosperity
(enska: Framþróun, Friður, Farsæld)
Þjóðsöngur:
For The Gambia Our Homeland
Staðsetning Gambíu
Höfuðborg Banjul
Opinbert tungumál enska
Stjórnarfar Lýðveldi

Forseti Adama Barrow
Sjálfstæði
 • frá Bretlandi 18. febrúar 1965 
Flatarmál
 • Samtals
 • Vatn (%)
159. sæti
10.689 km²
11,5
Mannfjöldi
 • Samtals (2020)
 • Þéttleiki byggðar
144. sæti
1.857.181
176,1/km²
VLF (KMJ) áætl. 2020
 • Samtals 5,420 millj. dala (167. sæti)
 • Á mann 2.240 dalir (169. sæti)
VÞL (2019) 0.496 (172. sæti)
Gjaldmiðill dalasi
Tímabelti UTC
Þjóðarlén .gm
Landsnúmer +220

Gambía var upphaflega portúgölsk nýlenda en Bretar hófu verslun þar snemma á 17. öld. Þrælaverslun við Evrópumenn varð grunnurinn að stofnun nýlendu við ósa Gambíufljóts. Bretar lögðu síðan landið undir sig, ásamt Senegal, í Sjö ára stríðinu. Árið 1783 var Senegal skilað til Frakka en Bretar héldu yfirráðum yfir Gambíufljóti. Gambía varð sjálfstæð nýlenda árið 1888. Landið fékk heimastjórn árið 1962 og fullt sjálfstæði árið 1965 og varð hluti af Breska samveldinu. Frá sjálfstæði hefur Gambía aðeins haft þrjá forseta. Dawda Kairaba Jawara varð forsætisráðherra 1962 og síðan forseti þegar landið varð lýðveldi 1970. Hann stóðst valdaránstilraun 1981 með aðstoð senegalska hersins. Árið 1994 var honum svo steypt af stóli af herforingjaráði og Yahya Jammeh ofursti komst til valda. Hann náði kjöri í fyrstu kosningunum sem haldnar voru eftir valdaránið árið 1997. Árið 2013 sagði landið sig úr Breska samveldinu. Núverandi forseti, Adama Barrow, er fyrsti lýðræðislega kjörni forseti landsins. Hann hefur hafið ferli til að endurheimta stöðu landsins hjá Breska samveldinu.

Efnahagslíf Gambíu byggist á landbúnaði, fiskveiðum og ferðaþjónustu. Árið 2015 bjó nær helmingur landsmanna við fátækt. Í dreifbýli búa allt að 70% íbúa við fátækt.[1]

Heitið Gambía er dregið af mandinkaorðinu Kambra eða Kambaa sem vísar til Gambíufljóts (önnur skýring er að það vísi til Sereragripsins Gamba, sem er sérstakt flöskuker sem er barið þegar öldungur deyr.[2]).[3] Þegar landið fékk sjálfstæði árið 1965 var heiti landsins skrifað með ákveðnum greini, the Gambia. Eftir stofnun lýðveldis árið 1970 varð formlegt heiti landsins „Lýðveldið Gambía“ (enska: Republic of the Gambia).[4] Ríkisstjórn Yahya Jammeh breytti formlega heitinu í „Íslamska lýðveldið Gambía“ (enska: Islamic Republic of the Gambia) í desember 2015.[5] Þann 29. janúar breytti forsetinn Adama Barrow nafninu aftur í „Lýðveldið Gambía“ (enska: Republic of the Gambia).[6][7]

Gambía er þannig eitt af fáum löndum heims þar sem ákveðni greinirinn er notaður í ensku heiti þess, nema þar sem heitið er í fleirtölu (the Philippines) eða stjórnarfar er hluti af heitinu (the United Kingdom). Greinirinn er notaður í opinberum skjölum af stjórn landsins og hjá alþjóðastofnunum. Upphafleg ástæða fyrir notkun greinisins er að landið dró nafn sitt af fljótinu. Skömmu áður en landið fékk sjálfstæði 1964, ritaði forsætisráðherrann Dawda Jawara bresku fastanefndinni um landfræðiheiti og óskaði eftir því að greinirinn yrði áfram notaður, að hluta til að koma í veg fyrir rugling við Sambíu, sem varð sjálfstæð um svipað leyti.[8] Nú til dags notast enskumælandi lönd ýmist við Gambia eða the Gambia.

Stjórnmál

breyta

Stjórnsýslueiningar

breyta
 
Sveitarfélög í Gambíu.

Gambía skiptist í átta sveitarstjórnarsvæði, þar á meðal höfuðborgina, Banjul, sem er skilgreind sem borg. Skiptingin var búin til af Sjálfstæða kjördæmaráðinu í samræmi við grein 192 í Stjórnarskrá Gambíu.[9]

Stjórnsýslueiningar
Nafn Stærð (km2) Manntal 2003 Manntal 2013 2013
(bráðabirgða)
Höfuðstaður Fjöldi
umdæma
Banjul (höfuðborg) 12,2 35.061 31.301 Banjul 3
Kanifing 75,6 322.735 382.096 Kanifing 1
Brikama
(áður Western)
1.764,3 389.594 699.704 Brikama 9
Mansa Konko
(áður Lower River)
1.628 72.167 82.381 Mansa Konko 6
Kerewan
(áður North Bank)
2.255,5 172.835 221.054 Kerewan 7
Kuntaur
(áður vesturhluti
Central River Division)
1.466,5 78.491 99.108 Kuntaur 5
Janjanbureh
(áður austurhluti
Central River Division)
1.427,8 107.212 126.910 Janjanbureh 5
Basse
(áður Upper River)
2.069,5 182.586 239.916 Basse Santa Su 7
Alls 10.689 1.360.681 1.882.450 Banjul 43

Sveitarstjórnarsvæðin skiptast svo aftur (2013) í umdæmi. Af þeim eru Kanifing og Kombo Saint Mary (með höfuðstaðinn Brikama) eru í reynd hluti af stórborgarsvæði Banjul.[10]

Tilvísanir

breyta
  1. „The Gambia overview“. World Bank. Afrit af uppruna á 5. júlí 2018. Sótt 5. júlí 2018.
  2. Allen Meagher, Andrew Samuel, Baba Ceesay, National Council for the Arts and Culture (Gambia), Historic Sites of The Gambia: Ada Dinkiralu (Mandinka), Bereb-I-Chosan (Wolof), Tarica Tawal (Fula), Nannin (Jola), Soninke Ada (Serehuli), I-Mofan Chosan (Serer) : an Official Guide to the Monuments and Sites of the Gambia, National Council for the Arts and Culture, 1998, pp. 1, 24.
  3. Godfrey Mwakikagile, The Gambia and Its People: Ethnic Identities and Cultural Integration in Africa, New Africa Press, 2010, ISBN 9789987160235, p. 141 [1]
  4. „Constitution of the Republic of the Gambia“ (PDF). 1996. Afrit (PDF) af uppruna á 4. febrúar 2016. Sótt 29. janúar 2016.
  5. „La Gambie s'autoproclame "État islamique" (franska). Europe 1. 13. desember 2015. Afrit af uppruna á 14. desember 2015. Sótt 14. desember 2015.
  6. Adegun, Aanu (29. janúar 2017). „Adama Barrow removes 'Islamic' title from Gambia's name“. Naij (bandarísk enska). Afrit af uppruna á 29. janúar 2017. Sótt 31. janúar 2017.
  7. „The Gambia: President Adama Barrow pledges reforms“. Al Jazeera. 28. janúar 2017. Afrit af uppruna á 31. janúar 2017. Sótt 31. janúar 2017.
  8. Alfa Shaban, Abdur Rahman (19. janúar 2017). „Why Africa's 'smiling coast' is officially referred to as 'The' Gambia“. Africa News. Afrit af upprunalegu geymt þann 11. apríl 2021. Sótt 28. nóvember 2020.
  9. „The Gambia“. The World Factbook. Central Intelligence Agency. Sótt 30. maí 2007.
  10. Law, Gwillim (19. apríl 2006). „Divisions of Gambia“. Administrative Divisions of Countries ("Statoids"). Afrit af uppruna á 4. ágúst 2011. Sótt 29. september 2006.
   Þessi Afríkugrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.