Kalifaat van de Abbasiden

historisch land
(Doorverwezen vanaf Abbasiden)

Het kalifaat van de Abbasiden was een islamitisch rijk, geregeerd door de Abbasiden-dynastie die regeerde van 750 tot 1258. De hoofdstad van het rijk was eerst Koefa en later Bagdad, Samarra en Ar-Raqqah. Aan het hoofd van het rijk stond de kalief, die de wereldlijke leider was. De Abbasiden namen vrijwel het hele kalifaat van de Omajjaden over, die tot 750 vanuit Damascus heersten. De Omajjaden behielden echter Al-Andalus en hergroepeerden zich in 756 uiteindelijk tot het emiraat Córdoba, later kalifaat Córdoba, dat tot 1031 standhield.

الخلافة العباسية الاسلامية
al-Khilāfah al-‘Abbāsīyyah
 Omajjaden
 Daboejiden
750 – 1258
(Details) (Details)
Kaart
Het kalifaat in zijn grootste omvang (850)
Het kalifaat in zijn grootste omvang (850)
Algemene gegevens
Hoofdstad Koefa (750–762)
Ar-Raqqah (796–809
Samarra (836–892)
Bagdad (762–796, 809–836, 892–1258)
Talen Arabisch (officieel)
Aramees, Armeens, Egyptisch, Berbers, Georgisch, Grieks, Hebreeuws, Koerdisch, Perzisch en Turks
Religie(s) soennitische islam
Munteenheid Dinar en Dirham
Regering
Regeringsvorm monarchie
Dynastie Abbasiden
Staatshoofd kalief
Voorgaande en opvolgende staten

Geschiedenis

bewerken
 
Kaart van de opkomst van de Abbasiden
 
Franstalige kaart met het Abbasidenrijk rond 820

Opkomst

bewerken

De opkomst van het Abbasidenrijk begon met een opstand tegen de Omajjaden in de streek Khorasan, in het oosten van het huidige Iran. Er waren meerdere aanleidingen voor deze opstand:

  • De Perzen werden door de Arabieren min of meer als tweederangsburgers beschouwd en moesten bijvoorbeeld hogere belastingen betalen.
  • De Abbasiden claimden het recht op het kalifaat omdat zij claimden af te stammen van Abbas ibn Abd al-Muttalib (566-652), een oom van de profeet Mohammed. De Omajjaden waren van een andere clan dan die van Mohammed.
  • Er ontstond wrevel over de weelderige en 'wereldlijke' levensstijl van de Omajjaden in Damascus en men verlangde terug naar de 'eenvoudige beginselen' van de begintijd van de islam.

Aan de opstand, die begon in 747, namen zowel Perzen als Arabieren deel. De leider van de beweging was Abu-Abbas Al-Saffah, een afstammeling van de genoemde oom van Mohammed.

In 750 versloeg hij bij de stad Koefa (in het zuiden van het huidige Irak) het leger van de Omajjaden in de Slag bij de Zab. Na deze overwinning kreeg hij de eretitel al Saffah ("de bloedvergieter)".

Koefa werd de tijdelijke hoofdstad. In 762 werd een nieuwe hoofdstad gesticht die de naam Medinat as Salam of de Stad van Vrede meekreeg. Later werd deze stad bekend onder de naam Bagdad.

Tijdens het bewind van Haroen ar-Rashid nam de politieke invloed van het kalifaat echter af. Gebieden in Iberië, Noord-Afrika en Iran werden zo goed als onafhankelijk onder hun emirs en riepen een zelfstandig kalifaat uit.

Kalief Al-Mu'tasim verplaatste de hoofdstad van Bagdad naar Samarra in 839. Er kwamen betaalde legers die vooral uit slaven bestonden, de zogenaamde ghilman, die op den duur zoveel macht vergaarden, dat zij bepaalden wie kalief werd. (Zie Vijfde Fitna).

In 946 veroverden de Boejiden, een sjiitische clan uit het westen van Iran, zelfs Bagdad. Ze lieten de kalief in leven als religieus hoofd van de gelovigen maar namen zelf de politieke en militaire macht in handen. De soennitische kalief werd aldus een marionet, hij stond onder feitelijke controle van de sjiieten. Daarnaast werd het systeem van de iqta ingevoerd.

Begin elfde eeuw werd het kalifaat omsingeld en bezet door sjiitische staten, de Boejiden in het Oosten en de Fatimiden in het Zuiden. Eerst vroegen de kaliefen hulp aan de soennitische Ghaznaviden en na 1040 aan de Seltsjoeken. In 1055 bevrijdde de Seltsjoek Togrul Beg de hoofdstad Bagdad van de Boejiden.

Na het Beleg van Bagdad (1157) verminderde de macht van de Seltsjoeken en kreeg de kalief zijn status terug.

In 1258 werd Bagdad definitief verwoest na de verovering door de Mongolen. De 'woeste' ruiters richtten een bloedbad aan onder de bevolking. De kalief en de meeste hoogwaardigheidsbekleders en hun families die niet wisten te vluchten, werden onthoofd. De Mongoolse veroveraars vernielden vervolgens de irrigatiewerken die de stad en de omringende landbouwgebieden van water voorzagen, alsook veel van de architectuur en vernietigden daarmee deze beschaving. Tot op heden heeft het gebied van de Eufraat en Tigris nooit meer de vruchtbaarheid en welvaart terug verkregen die het had vóór deze verwoesting.

Enkele familieleden van de Kaliefen van de Abbasiden slaagden erin te vluchten naar het Mammelukkensultanaat Caïro, waar ze de titel verder waarnamen tot de komst van de Ottomanen in 1517.

Wetenschap en cultuur

bewerken
 
Deel van een bladzijde uit een 8e- of 9e-eeuwse Koran, geschreven tijdens het Kalifaat van de Abbasiden

Het rijk van de Abbasiden kwam onder de verschillende kaliefen tot grote bloei van kunst, architectuur en literatuur. Deze periode wordt dan ook het Islamitische gouden tijdperk genoemd.

De Abbasiden werden beïnvloed door Koranverzen en hadith zoals: "De inkt van een geleerde is heiliger dan het bloed van een martelaar", waarbij de nadruk op kennis werd gelegd. Kalief Al-Ma'mun opende het Huis der Wijsheid in Bagdad, waar klassieke Griekse, Perzische en Indiase werken werden bestudeerd en vertaald naar het Arabisch wat gekend staat als de Vertalingsbeweging.

De vertellingen van Duizend-en-een-nacht werden geschreven tijdens het bewind van kalief Haroen ar-Rashid.

Bouwkunst

bewerken
 
De Ronde Stad Bagdad. Kalief Al-Mansoer bouwde Bagdad als een ronde stad tussen 762 en 767. De Mongolen vernietigden de stad geheel in 1258.
 
De spiraalvormige minaret van Samarra
 
De Imam Alimoskee in de Iraakse stad Najaf werd gebouwd door de Abbasiden

De Abbasiden lieten hun nieuwe hoofdstad bouwen: Bagdad. Zij bouwden Bagdad als een cirkelvormige stad. Hun zomerhoofdstad Ar-Raqqah, in wat nu Noord-Syrië is, bouwden ze eveneens als een cirkelvormige stad.

Veel van de Abbasidische bouwkunst is verloren gegaan. Een bouwwerk dat thans nog bestaat is de Grote moskee van Samarra, die op de werelderfgoedlijst staat. Een ander bouwwerk is het Paleis van Ukhaidir en de Gouden Moskee in Irak. In Iran bouwden de Abbasiden onder andere de Vrijdagmoskee van Isfahan. In Egypte werd de Ibn Toeloenmoskee gebouwd.

Separatisme onder de Abbasiden

bewerken

Kaliefen van de Abbasiden vanuit Bagdad

bewerken
 
Genealogische stamboom van de Abbasid-familie. In het groen, de Abbasidische kaliefen van Bagdad. In het geel, de Abbasidische kaliefen van Cairo. Mohammed is inbegrepen (in hoofdletters) om de verwantschap van de Abbasiden met hem te tonen.

De Abbasiden hadden 767 jaar geregeerd en 54 kaliefen voortgebracht.

regeerperiode naam opmerking
750 - 754 Abu'l Abbas As-Saffah Liet de Omajjaden uitmoorden
754 - 775 Al-Mansoer Stichtte de stad Bagdad
775 - 785 Muhammad bin Abdullah al-Mahdi
785 - 786 Al-Hadi
786 - 809 Haroen ar-Rashid
809 - 813 Al-Amin
813 - 833 Al-Ma'mun Onder zijn bewind werd het moetazilisme de staatsgodsdienst
833 - 842 Al-Mu'tasim Hij introduceerde Mammelukken in het leger
842 - 847 Al-Wathiq
847 - 861 Al-Mutawakkil Hij bouwde de Grote moskee van Samarra. Restauratie van het soennisme.
861 - 862 Al-Muntasir
862 - 866 Al-Musta'in
866 - 869 Al-Mu'tazz
869 - 870 Al-Muhtadi
870 - 892 Al-Mu'tamid
892 - 902 Al-Mu'tadid
902 - 908 Al-Muktafi
908 - 932 Al-Muqtadir
932 - 934 Al-Qahir
934 - 940 Ar-Radi
940 - 944 Al-Muttaqi
944 - 946 Al-Mustakfi 946 Sjiitische Boejiden nemen de macht over.
946 - 974 Al-Muti
974 - 991 At-Ta'i
991 - 1031 Al-Qadir
1031 - 1075 Al-Qa'im I 1055 Turkse Seltsjoeken nemen de macht over
1075 - 1094 Al-Muqtadi
1094 - 1118 Al-Mustazhir 1096-1099 Eerste Kruistocht
1118 - 1135 Al-Mustarshid
1135 - 1136 Ar-Rashid
1136 - 1160 Al-Muqtafi 1145-1149 Tweede Kruistocht
1160 - 1170 Al-Mustanjid
1170 - 1180 Al-Mustadi
1180 - 1225 An-Nasir 1189-1192 Derde Kruistocht, 1202-1204 Vierde Kruistocht, 1213-1221 Vijfde Kruistocht
1225 - 1226 Az-Zahir
1226 - 1242 Al-Mustansir 1228-1229 Zesde Kruistocht
1242 - 1258 Al-Musta'sim 1248-1254 zevende Kruistocht, 1258 Mongolen van het Il-khanaat vermoorden onder Hulagu de laatste kalief van Bagdad en zijn familie

Kaliefen van de Abbasiden vanuit Caïro

bewerken

De Turkse mammelukken die halverwege de dertiende eeuw de macht overnamen in Egypte, kozen een lid van de Abbasiden tot kalief. In 1517 veroveren de Ottomanen het Midden-Oosten en namen het kalifaat over. De Ottomaanse sultans namen ook het ambt van kalief aan.

regeerperiode naam opmerking
1261 Al-Mustansir II Wist met zijn zoon naar Egypte te ontsnappen.
1262-1302 Al-Hakim I 1270 Achtste Kruistocht, 1271-1272 Negende Kruistocht
1302-1340 Al-Mustakfi I
1340-1341 Al-Wathiq I
1341-1352 Al-Hakim II
1352-1362 Al-Mu'tadid I
1362-1383 Al-Mutawakkil I eerste keer
1383-1386 Al-Wathiq II
1386-1389 Al-Mu'tasim
1389-1406 Al-Mutawakkil I tweede keer
1406-1414 Al-Musta'in
1414-1441 Al-Mu'tadid II
1441-1451 Al-Mustakfi II
1451-1455 Al-Qa'im II
1455-1479 Al-Mustanjid
1479-1497 Al-Mutawakkil II
1497-1508 Al-Mustamsik
1508-1517 Al-Mutawakkil III De laatste Abbasidische kalief werd afgezet door de Ottomaanse sultan Selim I.

Het Kalifaat van de Rashidun, de Omajjaden en de Abbasiden worden ook wel eens het Arabische Rijk genoemd.

Zie ook

bewerken
bewerken