August Witkowski

polski fizyk

August Wiktor Witkowski (ur. 12 października 1854 w Brodach, zm. 21 stycznia 1913 w Krakowie[2]) – polski fizyk, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie[3]. Zięć Piotra Stefana Seifmana.

August Witkowski
Ilustracja
August Witkowski w 1905 roku (fotografia Józefa Sebalda)
Data i miejsce urodzenia

12 października 1854
Brody

Data i miejsce śmierci

21 stycznia 1913
Kraków

Miejsce spoczynku

cmentarz Rakowicki

Zawód, zajęcie

fizyk

Uczelnia

Uniwersytet Jagielloński

Wydział

fizyczny

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Order Korony Żelaznej (Austro-Węgry)
August Witkowski jako rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, lata 19101911
Dyplom Augusta Witkowskiego, jako członka korespondenta Akademii Umiejętności w Krakowie, 1889
Collegium Witkowskiego (dawne Collegium Physicum – w 2017 – Wydział Historyczny Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków ul. Gołębia 13)
Grobowiec Augusta Witkowskiego na cmentarzu Rakowickim[1]

Życiorys

edytuj

Był synem urzędnika bankowego, szkołę realną i gimnazjum ukończył w Brodach, dalej kształcił się we Lwowie. Maturę zdał w 1872 i zapisał się na Wydział Inżynierii lwowskiej Akademii Technicznej. Studia ukończył w 1877 uzyskując dyplom inżyniera zostając równocześnie asystentem w Katedrze Geodezji. Zapisał się także na Uniwersytet im. Jana Kazimierza, gdzie studiując matematykę i fizykę uzyskał tytuł nauczyciela szkół realnych. Wydział Krajowy widząc znakomite wyniki postanowił ufundować dla Witkowskiego stypendium zagraniczne. Na 2 lata wyjechał on do Berlina, gdzie studiował pod kierunkiem Gustava Kirchhoffa, a następnie udał się na roczne stypendium do Anglii, gdzie był uczniem Williama Thomsona. W 1881 powrócił do kraju, a rok później uzyskał habilitację. W 1884 został profesorem Politechniki Lwowskiej uzyskując w wieku 33 lat w 1887 tytuł profesora zwyczajnego. W 1888, po śmierci Zygmunta Wróblewskiego, władze Uniwersytetu Jagiellońskiego zaproponowały Witkowskiemu objęcie Katedry Fizyki, w tym samym roku przeniósł się do Krakowa. W roku 1892 został doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w 1912 także Politechniki Lwowskiej.

W 1889 został członkiem korespondentem (zob.: kopię dyplomu po lewej), a w 1893 został członkiem rzeczywistym Akademii Umiejętności w Krakowie. Od 1889 zabiegał o wybudowanie nowego Zakładu Fizyki UJ, co udało się po przeszło 20 latach starań. W rezultacie w 1912 otwarto pierwszy nowoczesny Zakład Fizyki na ziemiach polskich. W 1910 został odznaczony za wybitne osiągnięcia Orderem Żelaznej Korony III klasy oraz na rok akademicki 1910–1911 został rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym czasie na uczelni doszło do zajść i strajku.

Zajmował się głównie fizyką doświadczalną, choć opublikował kilka prac z zakresu fizyki teoretycznej. Interesowała go przede wszystkim fizyka gazów, szczególnie w niskich temperaturach. Zajmował się także m.in. przewodnictwem elektrycznym i mechanizmem rozchodzenia się fal elektromagnetycznych.

Dewizą jego życia były słowa „Dużo wiedzieć jest rzeczą piękną, ale nierównie ważniejsze jest umieć dowiedzieć się czegoś”.

Napisał trzytomowy podręcznik Zasady fizyki, wydany w latach 1892–1912. Opracował „Zbiór tablic matematyczno – fizycznych”.

28 stycznia 1913 decyzją władz UJ został patronem Zakładu Fizyki UJ – Collegium Witkowskiego. Od 1921 jest patronem V Liceum Ogólnokształcącego w Krakowie oraz od 2005 Zespołu Szkół Drogowo-Geodezyjnych i Licealnych w Jarosławiu. W latach 1930–1957 był patronem obecnego II Liceum Ogólnokształcącego w Skarżysku-Kamiennej (obecnie im. Adama Mickiewicza)[4].

Na XXXV Zjeździe Fizyków Polskich w Białymstoku prof. Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW) przedstawił referat nt. „Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro” – krótką charakterystykę fizyki w Polsce XX w. Zaprezentował wskaźniki bibliometryczne, liczby dotyczące stopni i tytułów naukowych oraz liczby studentów fizyki. W podsumowaniu ocenił wkład Polaków do światowej fizyki XX w., wyodrębniając przede wszystkim – poza Marią Skłodowską-Curie (która w światowych zestawieniach jest wymieniana jako obywatelka francuska) – czterech fizyków, którzy dokonali odkryć na miarę Nagrody Nobla: Mariana Smoluchowskiego, Mariana Danysza, Jerzego Pniewskiego i Karola Olszewskiego. Wśród osiemnastu mniej zasłużonych, którzy jednak wnieśli bardzo poważny wkład do rozwoju fizyki i w pewnym okresie należeli do liderów światowej fizyki (których nazwiska są wymieniane w syntetycznych obcojęzycznych historycznych opracowaniach) znalazł się August Witkowski[a][5].

Zmarł nagle, cierpiąc od lat na chorobę niedokrwienną serca. Został pochowany 24 stycznia 1913 w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim (kwatera Ł, rząd płn.)[6].

Odznaczenia i nagrody

edytuj

Wybrane prace[9]

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. W tymże grobie pochowana została w 1992 córka Augusta Witkowskiego, Zofia Osuchowska (19011992) 1-o voto Zielińska. Była ona w Powstaniu Warszawskim 1944 roku dowódcą oddziału kobiecego (ps. „Jaga”) w Batalionie Kiliński, który wsławił się między innymi zdobyciem gmachów PAST-y i Prudentialu – zob. napis u góry z lewej strony płyty elewacyjnej nagrobka, zob. także: Bronisław Lubicz-Nycz: Batalion "Kiliński" AK 19401944, Warszawa 1986, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, ss.157, 158 i ilustr. 46. W wymienionej wyżej publikacji (s.158) występuje jako >>san. "Jaga" - Zofia Kalinowska (ob. Osuchowska)<<
  2. Witkowski August Wiktor, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-04-09].
  3. Witkowski August [- hasło w:] Leksykon PWN, Warszawa, 1972, s. 1284.
  4. 1 października 1915 - działalność rozpoczyna dzisiejsze II Liceum Ogólnokształcące w Skarżysku - „szkoła starsza niż miasto” [online], ProSkarżysko, 30 września 2020 [dostęp 2023-12-01] (pol.).
  5. Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW): Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro. labfiz.uwb.edu.pl. [dostęp 2012-08-31]. (pol.).
  6. Pogrzeb prof. Witkowskiego Nowości Illustrowane 1913 nr 5 s. 4–9 (zdjęcia) [1].
  7. M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 464 „za wybitne zasługi na polu nauki i wychowywania młodzieży w duchu patriotycznym położone w latach 1905–1918”.
  8. Odznaczenia z Fundacyi Kochmana. „Nowości Illustrowane”. Nr 13, s. 2, 28 marca 1908. 
  9. Zob.: https://www.worldcat.org/identities/viaf-54929460/.
  10. August Wiktor Witkowski, Wiadomości początkowe z gieografii fizycznej i meteorologii, wyd. 1884 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29].
  11. August Wiktor Witkowski, O mierzeniu niskich temperatur, wyd. 1891 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29].
  12. August Wiktor Witkowski, O rozszerzalności i ściśliwości powietrza, wyd. 1891 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29].
  13. August Wiktor Witkowski, O własnościach termodynamicznych powietrza, wyd. 1896 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29].
  14. August Wiktor Witkowski, O oziębianiu się powietrza wskutek rozprężenia nieodwracalnego, wyd. 1898 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29].
  15. August Wiktor Witkowski, O prędkości głosu w powietrzu zgęszczonem, wyd. 1899 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29].
  16. August Wiktor Witkowski, O podstawach fizycznych harmonii, wyd. 1899 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29].
  17. August Wiktor Witkowski, Spostrzeżenia nad elektrycznością atmosferyczną w Zakopanem, wyd. 1902 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29].
  18. August Wiktor Witkowski, Tablice logarytmowe i goniometryczne czterocyfrowe, wyd. 1903 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29].
  19. August Wiktor Witkowski, Tablice matematyczno-fizyczne, wyd. 1904 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29].
  20. August Wiktor Witkowski, O rozszerzalności wodoru, wyd. 1905 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29].
  21. August Wiktor Witkowski, O zasadzie względności, wyd. 1909 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-29].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj