Barnim IX, znany też jako Barnim XI, w historiografii występujący z przydomkiem Stary lub Pobożny (ur. 2 grudnia 1501, zm. 2 listopada 1573 w Grabowie[1]) – książę z pomorskiej dynastii Gryfitów, syn Bogusława X, pierwszy protestancki książę Pomorza.

Barnim IX (XI) Pobożny (Stary)
Ilustracja
ilustracja herbu
książę pomorski
Okres

od 1523
do 1532

Poprzednik

Bogusław X Wielki,
Jerzy I pomorski
(lata 1523–1531)
on sam, Filip I wołogoski
(lata 1531–1532)

Następca

podział Księstwa Pomorskiego na szczecińskie i wołogoskie

książę szczeciński
Okres

od 1523
do 1531

Poprzednik

Bogusław X

Następca

on sam, Filip I wołogoski

książę szczeciński
Okres

od 1531
do 1532

Poprzednik

on sam, Jerzy I pomorski

Następca

on sam

książę szczeciński
Okres

od 1532
do 1569

Poprzednik

on sam, Filip I wołogoski

Następca

Jan Fryderyk

książę wołogoski
Okres

od 1523
do 1531

Poprzednik

Bogusław X

Następca

on sam, Filip I wołogoski

książę wołogoski
Okres

od 1531
do 1532

Poprzednik

on sam, Jerzy I pomorski

Następca

Filip I wołogoski

Dane biograficzne
Dynastia

Gryfici

Data urodzenia

2 grudnia 1501

Data i miejsce śmierci

2 listopada 1573
Grabowo

Ojciec

Bogusław X Wielki

Matka

Anna Jagiellonka

Żona

Anna

Dzieci

Aleksandra, Maria, Dorota,
Anna, Sybilla, Bogusław XII,
Elżbieta

Życie i panowanie

edytuj
 
Płyta erekcyjna Barnima IX na Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie

Studiował na uniwersytetach w Greifswaldzie i Wittenberdze, między innymi pod kierunkiem Marcina Lutra[2]. W trzy lata po objęciu władzy wespół z Jerzym I obradował w Gdańsku z Zygmuntem Starym nad przyszłością polskiego lenna nad Lęborkiem i Bytowem[3].

Zobacz więcej w artykule Jerzy I pomorski, w sekcji Sprawa lenna nad Lęborkiem i Bytowem.

Książę pomorski był zręcznym politykiem. W 1530 na sejmie Rzeszy, w Augsburgu uzyskał całkowitą samodzielność w kierowaniu księstwem. Po śmierci jego starszego brata w 1531 przeprowadził podział księstwa, który dokonany został 21 października 1532. W drodze losowania otrzymał część wschodnią po rzekę Odrę, natomiast jego bratanek Filip I objął władzę nad księstwem wołogoskim, które zostało poszerzone o ziemie oprawy wdowiej jego macochy Małgorzaty brandenburskiej[4][5].

W 1534 wprowadził w księstwie szczecińskim luteranizm, którego był zwolennikiem[6]. Prowadził ostrożną politykę zagraniczną, współpracując z Zygmuntem Augustem, królem Polski (1552[2]), z którym był spokrewniony przez Annę Jagiellonkę, swą matkę[4].

Barnim IX był wielbicielem sztuki. Na dwór książęcy sprowadzał wielu artystów. Kolekcjonował dzieła sztuki, szczególnie dzieła złotników. Był inicjatorem powstania monumentalnego gobelinu zwanego Oponą Croya. Zajmował się snycerstwem i mechaniką precyzyjną. Według legendy, był twórcą ołtarza znajdującego się obecnie w kościele w Sownie. Pasjonowało go myślistwo[7]. Był inicjatorem zreformowania cechów pomorskich, a także przyczynił się do założenia półwyższej szkoły w Szczecinie tzw. Pedagogium Książęcego (1543)[2][4]. Zapoczątkował także rozwój kanalizacji w Szczecinie[8].

W 1569 podczas zjazdu w Jasienicy (po śmierci żony Anny) abdykował na rzecz wnuka swego starszego brata, księcia Jana Fryderyka[6]. Koniec życia spędził w swej rezydencji – Oderburgu w Grabowie pod Szczecinem, poświęcając się wyłącznie swoim pasjom[6].

Rodzina

edytuj

Żoną Barnima IX Pobożnego (Starego) była Anna, córka Henryka II Średniego, księcia brunszwicko-lüneburskiego i Małgorzaty saskiej[1]. Z ich związku pochodziło siedmioro dzieci:

  • Aleksandra (ur. na przeł. 1525/1526 lub 1539/1540 i późn., zm. najp. 1544) – zmarła w wieku dziecięcym lub młodości,
  • Maria (ur. 2 lutego 1527, zm. 16 lutego 1554) – żona Ottona IV, hrabiego Holsztynu na Schaumburgu,
  • Dorota (ur. 7 lutego 1528, zm. 4 czerwca 1558) – żona Jana, hrabiego Mansfeld na Hinterort,
  • Anna (ur. 5 lutego 1531, zm. 13 października 1592) – żona Karola, księcia Anhalt-Zerbst, Henryka VII, burgrabiego Miśni oraz Josta II, hrabiego Barby na Mühlingen,
  • Sybilla (ur. 25 kwietnia 1541, zm. 21 września 1564) – narzeczona Ottona I, hrabiego Salm-Kyburgu, Wild i Rheingrafem,
  • Bogusław XII (ur. 27 sierpnia 1542?, zm. 8 lub 9 września 1542?) – zmarł w wieku niemowlęcym,
  • Elżbieta (ur. p. po 1544, zm. p. po 1554) – zmarła w dzieciństwie[9].

Genealogia

edytuj
Eryk II
ur. w okr. 1418–1425 lub poźn.
zm. 5 VII 1474
Zofia
ur. ok. 1434
zm. 24 VIII 1497
Kazimierz IV Jagiellończyk
ur. 30 XI 1427
zm. 7 VI 1492
Elżbieta Rakuszanka
ur. na przeł. 1436/1437
zm. 30 VIII 1505
         
     
  Bogusław X Wielki
ur. 28 lub 29 V 1454
zm. 5 X 1523
Anna Jagiellonka
ur. 12 III 1476
zm. 12 VIII 1503
     
   
Anna
ur. 6 XII 1502
zm. 6 XI 1568
OO   2 II 1525
Barnim IX (XI) Pobożny (Stary)
(ur. 2 XII 1501, zm. 2 XI 1573)
                   
                   
                 
Aleksandra
ur. na przeł. 1525/1526
lub 1539/1540 i późn.
zm. najp. 1544
 

Maria
ur. 2 II 1527
zm. 16 II 1554
Dorota
ur. 7 II 1528
zm. 4 VI 1558
Anna
ur. 5 II 1531
zm. 13 X 1592
Sybilla
ur. 25 IV 1541
zm. 21 IX 1564
       
Bogusław XII
ur. 27 VIII 1542?
zm. 8 lub 9 IX 1542?
Elżbieta
ur. p. po 1544
zm. p. po 1554

Przypisy

edytuj
  1. a b E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, s. 434–437.
  2. a b c K. Kozłowski, J. Podralski, Gryfici. Książęta Pomorza Zachodniego, s. 107.
  3. J.W. Szymański, Książęcy ród Gryfitów, s. 87–88.
  4. a b c J.W. Szymański, Książęcy ród Gryfitów, s. 87.
  5. E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, s. 431.
  6. a b c U. Scheil: Barnim IX. (XI.) Herzog von Pommern-Stettin. [dostęp 2012-02-17]. (niem.).
  7. J.W. Szymański, Książęcy ród Gryfitów, s. 86.
  8. Encyklopedia Szczecina, ISBN 978-83-942725-0-0 – hasło „Kanalizacja” (s. 397, autorka: Ilse Gudden-Lüddecke).
  9. E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, s. 444–449.

Bibliografia

edytuj

Opracowania

edytuj

Opracowania online

edytuj

Literatura dodatkowa (opracowania)

edytuj
  • Praca zbiorowa, Przewodnik po Szczecinie, wyd. „13 Muz”. Szczecin 1999, ISBN 83-908898-3-8.

Literatura dodatkowa (online)

edytuj