Czarny charakter lub szwarccharakter – określenie na człowieka złego, postępującego niegodziwie. Najczęściej jest używane w stosunku do postaci fikcyjnych[1][2][3]. W fabule czarny charakter może być antagonistą lub protagonistą. Jest determinowany przez czyny i usposobienie, które są powszechnie postrzegane za złe lub są na takie kreowane w danym dziele. Jedną z najczęstszych cech czarnego charakteru jest chciwość[4][5].

Karykatura stereotypowego czarnego charakteru
Doktor Zło – parodia typowego czarnego charakteru z filmów akcji i szpiegowskich

Etymologia

edytuj

Barwa czarna w historii kultury była postrzegana jako symbol czegoś negatywnego, mrocznego, przeciwieństwo światła, kolor nocy, zniszczenia, żałoby i śmierci[6]. Dlatego czarny charakter jest utożsamiany z negatywnym usposobieniem[1].

Rzeczownik szwarccharakter to germanizm i hybryda, gdyż obcojęzyczny – mimo że zasymilowany ortograficznie – niemiecki przymiotnik schwarz (z niem. „czarny”) nie ma autonomii morfo-składniowej w polszczyźnie[7].

Historia i rozwój

edytuj

W starożytnej mitologii czarnymi charakterami często były potwory i istoty niepodobne lub tylko częściowo podobne do człowieka. Były one przeszkodami, które człowiek może pokonać tylko jeśli posiada cechy uznawane przez religię za dobre i wartościowe[8]. W opowiadaniach ludowych czarne charaktery zazwyczaj były chciwe, pozbawione moralności, albo były potworami zagrażającymi ludziom. Zazwyczaj zostawały pokonane przez herosa[9]. W klasycznych baśniach czarne charaktery są istotną częścią morału. Swymi czynami wymierzają karę bohaterowi, który popełnił błąd, przed którego popełnianiem przestrzega utwór. Na przykład wilk z Trzech małych świnek zjada świnki, które popełniły błąd, budując swoje domy w sposób łatwy, a niekoniecznie dobry, a staruszka chce zjeść Jasia i Małgosię, którzy popełnili błąd ufając nieznajomej[10][11][12].

Wraz z rozwojem literatury, szczególnie w renesansie, autorzy coraz częściej kwestionowali prosty podział na dobro i zło. Przełomowe w tej kwestii były sztuki Williama Shakespeare’a, który tworzył czarne charaktery uważane za wielowarstwowe i złożone, budzące sympatię u widza. Niegodziwość postaci ze sztuk Shakespeare’a często jest spowodowana ludzką słabością. Ponieważ był to wówczas nowy trend w sztuce, z czasem ukształtowało się określenie Shakespeareowski czarny charakter[13]. Trend ten był kontynuowany i rozwijany przez kolejnych artystów w kolejnych latach[14].

Obecnie w sztuce oczekuje się od czarnych charakterów, że będą przede wszystkim ciekawi. Krytycy filmowi oceniają negatywnie czarne charaktery, które uznają za typowe[15]. Powstało zapotrzebowanie na postacie mające pewne cechy czarnego charakteru, z którymi widz może się utożsamiać, a nawet im kibicować[16]. Prości złoczyńcy o banalnych motywacjach lub bez motywacji, oraz pozbawieni moralności, zaczęli być utożsamiani głównie z serialami animowanymi dla najmłodszych[17][18]. Zatarcie granicy między bohaterami pozytywnymi i negatywnymi doprowadziło do powstania zupełnie nowego typu postaci, antybohatera[16]. W odpowiedzi na zapotrzebowanie, powstały także gry komputerowe pozwalające graczowi wcielić się w czarny charakter[19].

Przykłady czarnych charakterów

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b   czarny charakter (człowiek) [w:] Wielki słownik języka polskiego [online], Instytut Języka Polskiego PAN [dostęp 2019-07-13].
  2. Szwarccharakter [online], Słownik języka polskiego PWN [dostęp 2019-07-13] (pol.).
  3. Szwarccharakter [online], Wielki słownik W. Doroszewskiego PWN [dostęp 2019-07-13] (pol.).
  4. What Makes A Villain? [online], The Odyssey Online, 6 lutego 2017 [dostęp 2019-07-13] (ang.).
  5. Tim Hawken, What Makes A Good Villain? – The Writing Cooperative [online], Medium, 10 stycznia 2019 [dostęp 2019-07-13] (ang.).
  6. Symbolika kolorów: czerń – Muzeum Narodowe w Krakowie [online], Muzeum Narodowe w Krakowie [dostęp 2019-07-13] (pol.).
  7. Łódzkie Towarzystwo Naukowe Komisja Językowa, Rozprawy, Zakład Narodowy im. Ossolinskich, 2002 [dostęp 2019-07-13] (pol.).
  8. David D. Verfasser Gilmore, Monsters Evil Beings, Mythical Beasts, and All Manner of Imaginary Terrors, ISBN 978-0-8122-0322-6, OCLC 956785202 [dostęp 2019-07-13].
  9. Graham Seal, Kim Kennedy White, Folk Heroes and Heroines around the World, 2nd Edition, ABC-CLIO, 14 marca 2016, ISBN 978-1-4408-3861-3 [dostęp 2019-07-13] (ang.).
  10. Hans Christian Andersen, The Little Mermaid and Other Stories, Lawrence and Bullen, 1893 [dostęp 2019-07-13] (ang.).
  11. James Orchard Halliwell- Phillipps, The nursery rhymes of England, ed. by J.O. Halliwell, 1853 [dostęp 2019-07-13] (ang.).
  12. Brothers Grimm, Grimm’s Fairy Tales, ABDO, 2011, ISBN 978-1-61641-501-3 [dostęp 2019-07-13] (ang.).
  13. Alexey Bartoshevich, Why we can’t get enough of Shakespeare’s villains [online], British Council, 26 października 2016 [dostęp 2019-07-13] (ang.).
  14. 40 of the Best Villains in Literature [online], Literary Hub, 11 czerwca 2018 [dostęp 2019-07-13] (ang.).
  15. Bring on the Bad Guys: Marvel Needs Better Villains Than ‘Ant-Man’s’ Yellowjacket [online], The Hollywood Reporter [dostęp 2019-07-13] (ang.).
  16. a b c H. Eric Bender, Rise of the Antihero [online], Psychology Today, 29 września 2013 [dostęp 2019-07-13] (ang.).
  17. Scott Pruitt is a cartoon villain [online], theweek.com, 4 kwietnia 2018 [dostęp 2019-07-13].
  18. Tess Koman, „The New Yorker” Halloween Issue Shows Donald Trump as a „Dangerous Clown” [online], Cosmopolitan, 24 października 2017 [dostęp 2019-07-13] (ang.).
  19. 15 Video Games Where You Played The Villain [online] [dostęp 2019-07-13] (ang.).
  20. Morgan Guyton, ContributorDirector, NOLA Wesley Foundation, The Two Christianities Of Les Miserables [online], HuffPost, 3 stycznia 2013 [dostęp 2019-07-14] (ang.).
  21. Inna Leonova, Danara Ismetova, 12 famous Russian fairy tale characters [online], www.rbth.com, 10 maja 2013 [dostęp 2019-07-13] (ang.).
  22. Shakespeare’s Top 10 Villains [online], No Sweat Shakespeare [dostęp 2019-07-13] (ang.).
  23. Darth Vader (Anakin Skywalker) [online] [dostęp 2022-11-03] (ang.).
  24. TOP 10 VIDEO GAMES WHERE YOU PLAY THE BAD GUY, www.watchmojo.com [dostęp 2019-07-14].