Gubernia grodzieńska

jednostka administracyjna Imperium Rosyjskiego

Gubernia grodzieńska (ros. Гродненская губерния; biał. Гродзенская губерня lub Гарадзенская губэрня; lit. Gardino gubernija[1]) – jedna z guberni Imperium Rosyjskiego w latach 1801–1915 (część Kraju Północno-Zachodniego), utworzona na historycznej Grodzieńszczyznie, ziemiach zabranych I Rzeczypospolitej.

Gubernia grodzieńska
Гродненская губерния
gubernia
1801–1915
ilustracja
Herb
Herb
Państwo

 Imperium Rosyjskie

Siedziba

Grodno

Powierzchnia

33 979 km²

Populacja (1897)
• liczba ludności


1 603 409

• gęstość

47,1 os./km²

Szczegółowy podział administracyjny
Plan Guberni grodzieńskiej
Liczba ujezdów

8

Położenie na mapie
Położenie na mapie
Mappa generalna gubernii grodzieńskiey i obwodu białostockiego, Petersburg 1820, Gubernia grodzieńska i obwód białostocki
Gubernia grodzieńska w 1821 roku na tle ziem zaboru rosyjskiego

Historia

edytuj

W 1796 roku powstała gubernia słonimska, która 12 grudnia 1796 została połączona z gubernia wileńską w gubernię litewską. Odtworzona ją ponownie w 1801 roku jako gubernia grodzieńska. Od 1819 roku gubernia grodzieńska pozostawała pod naczelnym zarządem administracyjnym wielkiego księcia Konstantego[2]. W 1842 roku do guberni grodzieńskiej włączono tereny zlikwidowanego obwodu białostockiego.

W 1891 ludność guberni liczyła 1 509 728 mieszkańców. Po wybuchu I wojny światowej od 1915 pod okupacją niemiecką, w składzie Ober-Ostu. W 1919 początkowo pod administracją marionetkowej Litewsko-Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Rad, następnie po ofensywie Wojska Polskiego w kwietniu 1919 pod administracją polską w formie Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich. Po wojnie polsko-bolszewickiej teren guberni wszedł po traktacie ryskim w całości w skład II Rzeczypospolitej. Został wówczas podzielony między województwo białostockie, województwo poleskie i nowogródzkie. Po agresji sowieckiej na Polskę w 1939 jej byłe terytorium anektowane przez ZSRR zostało włączone do Białoruskiej SRR (w 1940 okręg Druskienik przekazano Litewskiej SRR).

Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej jej byłe terytorium podzielono między obwód białostocki, włączony do III Rzeszy a Komisariaty Rzeszy Białoruś i Ukraina. 16 sierpnia 1945 część b. guberni na zachód od tzw. Linii Curzona znalazła się w granicach PRL[3], część na wschód od tej linii po stronie sowieckiej, w granicach Białoruskiej SRR i Litewskiej SRR[4].

Podział administracyjny

edytuj

Początkowo w skład guberni wchodziło 8 ujezdów (powiatów), a od 1843 było ich 9:

Oświata

edytuj

Według spisu z 1897 roku, w guberni umiejętność czytania i pisania posiadało 39% ludności powyżej 9 roku życia[5].

Ludność według rosyjskiego spisu z 1897 roku

edytuj

Według rosyjskiego spisu ludności z 1897 roku Gubernię zamieszkiwało 1 603 409 osób, podział etniczny populacji przedstawiał się następująco[6]:

  • Rosjanie (w spisie jako Rosjan określano także Ukraińców i Białorusinów) – 1 141 714 (71,1%) w tym:
    • Białorusini – 705 045 (43,9%)
  • Żydzi – 278 542 (17,3%)
  • Polacy – 161 662 (10,1%)
  • Inni – 21 491 (1,6%)

Największe miasta

edytuj

Największe miasta na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego z 1897 roku oraz porównanie przynależności administracyjnej przed rozbiorami Polski oraz przynależności państwowej w międzywojniu i współcześnie:

 
Białystok, ok. 1900
miasto populacja województwo
(1771)
1930 2016
1. Białystok 66 032   podlaskie    
2. Grodno 46 919   trockie    
3. Brześć 46 568   brzeskolitewskie    
4. Słonim 15 863   nowogródzkie    
5. Kobryń 10 408   brzeskolitewskie    
6. Wołkowysk 10 323   nowogródzkie    
7. Prużana 7633   brzeskolitewskie    
8. Sokółka 7598   trockie    
9. Bielsk 7464   podlaskie    
10. Brańsk 4087   podlaskie    

Przypisy

edytuj
  1. Oficjalny status miała jedynie nazwa rosyjska.
  2. Wacław Tokarz, Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1993, s. 55–56.
  3. Odwiedzamy polską część Grodzieńszczyzny [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2020-03-06].
  4. Hanna Kondratiuk-Świerubska, Na Grodzieńszczyźnie jak w Sokółce. Reportażystka opowiadała o Białorusi i swoich książkach [online].
  5. Rozdział I. Białoruś i jej mieszkańcy w XIX i na początku XX wieku. W: Białoruska Republika Ludowa…. s. 48.
  6. Demoscope Weekly – Annex. Statistical indicators reference.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj