Indywidualizm (łac. indywiduum 'całość niepodzielna' i gr. ismos 'wiedza') – zasada filozofii politycznej i etyki, zgodnie z którą jednostka ludzka uznawana jest za najwyższe dobro. Przeciwieństwem indywidualizmu jest kolektywizm.

Odmiennym pojęciem jest indywidualizm metodologiczny, który jest stanowiskiem w epistemologii i metodologii nauk, zgodnie z którym istnieją tylko byty jednostkowe (np. jednostki ludzkie). Jego przeciwieństwem jest holizm.

Powstanie pojęcia

edytuj

Idee, które obecnie uznawane są za indywidualistyczne, są obecne w filozofii polityki i etyce już od starożytności (np. u Sokratesa czy Demokryta). Samo pojęcie indywidualizmu powstało jednak we Francji ok. 1820 r. w kręgach reakcji wobec oświecenia i rewolucji francuskiej. Miało znaczenie negatywne: łączono je z anarchią i rozczłonkowaniem społeczeństwa. Pojęcia tego używali m.in. Joseph de Maistre, Hugues-Félicité-Robert de Lamennais czy zwolennicy Henri de Saint-Simona. Pojęcie zostało następnie przejęte w innych krajach, gdzie zmianie uległy jego znaczenie i ocena. W Niemczech zaczęto je łączyć z romantyzmem, w Wielkiej Brytanii z utylitaryzmem i leseferyzmem, a w Stanach Zjednoczonych z wartościami demokratycznymi i kapitalizmem[1].

Indywidualizm w filozofii politycznej

edytuj

Indywidualizm jest istotnym elementem liberalizmu (np. u Johna Locke’a, Thomasa Hobbesa, Adama Smitha, Jeremy’ego Benthama czy Ayn Rand) i libertarianizmu (Friedrich von Hayek, Robert Nozick). Klasyczni liberałowie, a także zwolennicy Nowej Prawicy opowiadają się po stronie indywidualizmu egoistycznego, który największe znaczenie przywiązuje do własnych korzyści i polegania na samym sobie. W przeciwieństwie do nich, nowocześni liberałowie stworzyli rozwojową formę indywidualizmu, która przedkłada ludzki rozwój nad dążenie do zaspokajania indywidualnych interesów[2].

Indywidualizm był krytykowany przez myślicieli konserwatywnych, republikańskich i socjalistycznych. Edmund Burke przestrzegał, że indywidualizm jest zagrożeniem dla ustalonego ładu społecznego i monarchii. Alexis de Tocqueville, opisując społeczeństwo amerykańskie, wskazywał, że indywidualizm prowadzi do izolacji jednostek i w istocie nie ma nic wspólnego z wolnością[3]. Lewicowa myśl miała najczęściej charakter kolektywistyczny (Karl Marx, Friedrich Engels, Charles Fourier, Pierre-Joseph Proudhon)[4].

Współcześnie, indywidualizm krytykowany jest również przez większość nurtów feminizmu oraz komunitaryzm[5].

W etyce indywidualizm łączony jest z egoizmem[6].

Przypisy

edytuj
  1. Nederman, s. 1113.
  2. A. Heywood, Politologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 44.
  3. Tocqueville, ks. 2, cz. 2.
  4. Nederman, s. 1115–1117.
  5. Środa.
  6. Hicks, s. 730–731.

Bibliografia

edytuj
  • Stephen R.C. Hicks: Individualism. W: Ethics. John K. Roth(red.). Pasadena, CA – Hackensack, NJ: Salem Press, 2005.
  • Cary J. Nederman: Individualism. W: New Dictionary of the History of Ideas. Maryanne Cline Horovitz(red.). Thomson Gale, 2005.
  • Magdalena Środa: Indywidualizm i jego krytycy. Współczesne spory między liberałami, komunitarianami i feministkami na temat podmiotu, wspólnoty i płci. Warszawa: Fundacja „Aletheia”, 2003. ISBN 83-89372-07-X.
  • Alexis de Tocqueville: O demokracji w Ameryce. Warszawa: Fundacja „Aletheia”, 2005. ISBN 83-89372-14-2.