Jełgawa

miasto na Łotwie

Jełgawa (łot. Jelgava; do 1918 Mitawa, niem. Mitau, ros. Елгава, jidysz מיטאַווע, Mitawe) – miasto na Łotwie, w środkowej części kraju, ok. 45 km na południowy zachód od Rygi, przy ujściu rzeki Drykszny do Lelupy (dawniej Aa), miasto wydzielone.

Jełgawa
Jelgava
Ilustracja
Widok ogólny miasta z katedrą katolicką
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Łotwa

Okręg (do 2014)

Jełgawa

Burmistrz

Andris Rāviņš

Powierzchnia

60 km²

Wysokość

13 m n.p.m.

Populacja (2019)
• liczba ludności
• gęstość


55 972
1025,3 os./km²

Nr kierunkowy

630

Kod pocztowy

LV-30(01-18)

Położenie na mapie Łotwy
Mapa konturowa Łotwy, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Jełgawa”
Ziemia56°39′N 23°42′E/56,650000 23,700000
Strona internetowa
Pałac w Jełgawie

W mieście znajduje się stacja kolejowa Jelgava.

Historia

edytuj

Na terenie obecnej Jełgawy w X wieku powstała osada Liwów. W XIII wieku, inflancka gałąź zakonu krzyżackiego, pod wodzą mistrza krajowego Konrada von Mandera rozpoczęła budowę w tym miejscu zamku, nazwanego Mitau. Mitau był zamkiem granicznym, z którego rycerze zakonu często organizowali wyprawy przeciwko Liwom i Semigalom aż do 1290. Później znaczenie zamku jeszcze wzrosło z powodu rozwoju na południu państwa litewskiego. Litwinom udało się splądrować Mitawę w 1345.

Po rozpadzie zakonu w 1561 Mitawa przypadła w udziale Księstwu Kurlandii i Semigalii. W 1573 otrzymała ona prawa miejskie. Od 1596, po podziale księstwa, Mitawa stała się stolicą Semigalii, rezydencją księcia Fryderyka Kettlera. W 1617 ponownie została stolicą zjednoczonego księstwa Kurlandii i Semigalii podległego Rzeczypospolitej. W 1621 roku podczas wojny polsko-szwedzkiej zajęta przez wojska szwedzkie. W 1622 roku od stycznia do lipca zajęty przez Szwedów zamek w Mitawie był oblegany przez wojska polsko-litewskie pod dowództwem hetmana polnego Krzysztofa II Radziwiłła. Następnie do 10 sierpnia trwały walki ze szwedzką odsieczą Gustawa II Adolfa. W listopadzie 1622 zawarto rozejm w Mitawie między Polską a Szwecją.

Pomimo wielu wojen polsko-szwedzkich Mitawa dalej rozwijała się w kierunku miasta handlowego i przemysłowego. Widać było jednak w Mitawie duże wpływy rosyjskie dużo wcześniej niż w innych miastach Kurlandii i Semigalii.

W 1763 książę Karol Krystian Wettyn został oblężony przez wojska rosyjskie i zmuszony do detronizacji. W II poł. XVIII wieku przedostatni książę Kurlandii Ernest Jan Biron wspierał kulturalny rozwój Mitawy. Zburzył on stary zamek i postawił na jego miejscu okazały pałac. Książę Biron otworzył również pierwszą w mieście publiczną bibliotekę i założył Akademię Piotra (Academia Petrina), uniwersytet i duchowe centrum kraju. Po wybuchu rewolucji francuskiej w 1789 mieszkańcy Mitawy zaczęli domagać się większych praw.

Miasto zostało zajęte przez Rosjan w wyniku III rozbioru Polski w 1795. W okresie wojen napoleońskich miasto było okupowane przez Prusy i zostało częściowo zniszczone. W XIX wieku Mitawa rozwinęła się z powodu doprowadzenia tutaj kolei w 1868. Rozwój miasta zachęcił Łotyszy (mieszkańców wsi) do osiedlania się w mieście.

W 1905 r., podczas rewolucji, która ogarnęła też ziemie łotewskie, zrewoltowani chłopi łotewscy podjęli nieudaną próbę zdobycia Mitawy, stolicy guberni kurlandzkiej[1].

W 1914 Mitawa liczyła 45 tys. mieszkańców. Miasto zostało wyniszczone przez niemiecką okupację podczas I wojny światowej.

13 stycznia 1919 r., podczas ofensywy Armii Czerwonej na Łotwie, Mitawa została zajęta przez jednostki Armii Radzieckiej Łotwy i tym samym znalazła się w granicach Łotewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej[2]. Z rąk bolszewików miasto odbiły jednostki niemieckie, walczące po stronie utworzonego w listopadzie 1918 r. rządu niepodległej Łotwy – Bałtycka Landeswehra oraz Żelazna Dywizja. Stało się to 18 marca 1919 r., w toku szerszej antybolszewickiej kontrofensywy[3]. W kwietniu 1919 r. w Mitawie ześrodkowane zostały oddziały białych Rosjan sprzymierzonych z Niemcami, dowodzone przez Pawła Bermondta-Awałowa. Z Mitawy Bermondt-Awałow wyprowadził w październiku tego roku atak na Rygę, chcąc zdobyć ziemie łotewskie dla białej Rosji[4]. Działania te zakończyły się niepowodzeniem.

W niepodległej republice łotewskiej Jełgawa stała się jednym z ważniejszych miast.

W 1940, po aneksji kraju przez Związek Radziecki, wielu mieszkańców Jełgawy, głównie Niemców, wyemigrowało z miasta. Później Jełgawę okupowali Niemcy, a od 1944 Sowieci. Podczas II wojny światowej zniszczeniu uległo prawie 90% budynków w mieście.

Podczas okupacji hitlerowskiej, w lipcu roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1550 osób. W sierpniu 1941 roku Niemcy ostatecznie zlikwidowali getto, a Żydów zamordowano. Sprawcami zbrodni było Einsatzkommando 2 pod dowództwem SS- Sturmscharführera Alfreda Becu oraz policja łotewska[5].

W czasach kolejnej okupacji sowieckiej nastąpiła odbudowa miasta. Obecnie Jełgawa jest jednym z ważniejszych miast w kraju, centrum turystycznym i edukacyjnym. W okresie sowieckim rozwinął się tutaj również przemysł, w tym samochodowy.

W Mitawie urodzili się:

Turystyka

edytuj

Jełgawa jest częstym miejscem odwiedzin turystów ze względu na zabytki. Głównymi z nich są:

Miasta partnerskie

edytuj

Osoby związane z Jełgawą

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. P. Łossowski, Rewolucja 1905 roku w guberniach nadbałtyckich, "Studia z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej", t. 2 (1967), ss. 63-64.
  2. T. Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914-1921, Bellona, Warszawa 1999, s. 140-141.
  3. T. Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914-1921, Bellona, Warszawa 1999, s. 163.
  4. T. Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914-1921, Bellona, Warszawa 1999, s. 219-220 i 268-270.
  5. Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1008.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj