Rodzimowierstwo słowiańskie

Religioznawcy klasyfikują rodzimowierstwo słowiańskie jako religię neopogańską^{[7][8][9] [10]}, a także jako nowy ruch religijny^{[11][12][13][14][15]}. Ruch nie ma żadnej nadrzędnej struktury^[3] ani powszechnie akceptowanego autorytetu religijnego^[4], a w swoich ramach dopuszcza różnorodność pod względem wiary i praktyki. Socjolog religii Kaarina Aitamurto wskazuje na to, że rodzimowierstwo słowiańskie jest na tyle heterogeniczne, że można je postrzegać nie jako pojedynczą religię, ale jako „termin nadrzędny obejmujący różne formy religijności”^[5].

Religioznawca Aleksiej Gajdukow zdefiniował „neopogaństwo słowiańskie” jako termin odnoszący się do „wszystkich quasi-religijnych, politycznych, ideologicznych i filozoficznych systemów opartych na rekonstrukcji i interpretacji przedchrześcijańskich tradycji słowiańskich”^[3]. Inny religioznawca, Adrian Ivakhiv, opisuje słowianowierstwo jako ruch, który „sięga wstecz do przedchrześcijańskich wierzeń i praktyk starożytnych ludów słowiańskich”^[16].

Wielu rodzimowierców słowiańskich określa swój system wierzeń jako „religia etniczna”^[17][18]; organizacje słowianowiercze były współodpowiedzialne za ustanowienie Światowego Kongresu Religii Etnicznych^[17]. Użycie tego terminu wskazuje na nierozerwalny związek religii z określoną grupą etniczną. Niektórzy praktykujący uważają „religię etniczną” za termin równoznaczny z „wiarą rodzimą”; z kolei inni dokonują rozróżnienia między tymi dwoma pojęciami^[19]. Jednocześnie niektórzy działacze rodzimowierczy unikają w ogóle nazywania swojego systemu wierzeń „religią” czy też „pogaństwem”^[20].

Rozwijając rodzimowierstwo słowiańskie, wyznawcy sięgają do źródeł dotyczących historycznej religii ludów słowiańskich, a także elementów zaczerpniętych z późniejszego słowiańskiego folkloru czy pochodzących od społeczności niesłowiańskich^[21]. Wśród wpływów zewnętrznych można wyszczególnić przekonania i praktyki zaczerpnięte z hinduizmu, buddyzmu, zaratusztrianizmu, rodzimowierstwa germańskiego^[22][23], syberyjskiego szamanizmu^[24], a także idee pochodzące z różnych form ezoteryzmu^[25][26]. Rzadziej wpływy obejmują także teksty takie jak Księga Welesa, pretendujące do miana oryginalnych źródeł historycznej religii Słowian, lecz identyfikowanych jako falsyfikaty^[23]. Wielu rodzimowierców nie uznaje synkretyzmu, zamiast tego obierając wyraźnie antysynkretyczną postawę i podkreślając potrzebę zachowania „czystości” religii, a tym samym utrzymania jej „autentyczności”^[27].

Organizując swoje wierzenia i praktyki, rodzimowiercy słowiańscy przyjmują elementy udokumentowanej kultury ludowej, w tym pochodzące z XIX- i XX-wiecznych zapisów etnograficznych^[28]. Za takim działaniem stoi argumentacja, że słowiańskie praktyki ludowe reprezentują często tak zwane „dwuwierstwo(inne języki)”, a więc kultywowanie przedchrześcijańskich wierzeń i praktyk równolegle do chrześcijaństwa. Koncepcja ta była szczególnie popularna wśród XIX-wiecznych etnografów będących pod wpływem romantyzmu i zachowała szeroką popularność w całej Europie Wschodniej, choć w ostatnich czasach została poddana krytyce^[29]. Ludowe chrześcijaństwo na Słowiańszczyźnie znajdowało się pod wpływem rdzennych wierzeń i praktyk, odkąd zostało ustanowione w średniowieczu; owe wierzenia ludowe zmieniały się znacznie w ciągu wieków^[30]. Zgodnie z tym faktem współcześni słowianowiercy deklarują, że ich wiara jest kontynuacją żywej tradycji^[31].

Zdaniem Iwachowa, pomimo intensywnych wysiłków chrześcijańskiej administracji chrystianizacja Słowian, a zwłaszcza Rosjan, przebiegała bardzo powoli i doprowadziła do „gruntownej syntezy elementów pogańskich i chrześcijańskich", widocznej na przykład w adaptacjach bogów jako chrześcijańskich świętych (Perun jako święty Eliasz, Weles jako święty Błażej i Jaryło jako święty Jerzy) oraz w nakładaniu się świąt chrześcijańskich na pogańskie^[32]. Badaczka rosyjskiej religii ludowej Linda J. Iwanicz przytacza badania etnograficzne dokumentujące istnienie całych wiosek kultywujących wierzenia etniczne jeszcze na przełomie XIX i XX w., czy to w czystej postaci, czy pod powierzchowną osłoną chrześcijaństwa^[33]. Według niej przypadek Rosji jest wyjątkowy w porównaniu z Europą Zachodnią, ponieważ Rosja nie miała do czynienia z intelektualnymi wstrząsami renesansu, reformacją, czy innymi ruchami, które poważnie osłabiły duchowość ludową w krajach, których dotyczyły^[34]. Z kolei polski historyk Paweł Jasienica podaje przypadek zarejestrowania czysto pogańskiej obrzędowości w 1937 r. na Opolszczyźnie^[35].

Najczęściej używanym symbolem religijnym rodzimowierców słowiańskich jest tak zwane słoneczko (zwane również kołowrotem), będące wariantem podwójnej swastyki^[36]. Reprezentuje on całość, ostateczne źródło odnowy, ład kosmiczny i cztery główne kierunki^[37]. Według badań Borysa Rybakowa symbole wiru i koła, reprezentowane również przez takie wzory, jak „sześciopłatkowa róża wewnątrz koła” i „znak piorunowy” (gromowoj znak), były nadal rzeźbione w ramach tradycji ludowych północnej Rosji aż do XIX wieku^[38]. Współczesny deseń symbolu słoneczka używanego przez rodzimowierców słowiańskich pojawił się już w drzeworytach wyprodukowanych w latach dwudziestych przez Stanisława Jakubowskiego^[39].

Zobacz też: bogowie słowiańscy.

Przed rozpoczęciem chrystianizacji większość Słowian było politeistami, wierząc w różnorodnych bogów i boginie. Wiara różniła się w zależności od miejsca i czasu – czasami przyjmowano kult bóstw z panteonów innych, sąsiednich grup etnicznych^[40]. Współcześni rodzimowiercy w większości również określają się jako politeiści^[5][23]; niektórzy praktykujący określają się jako ateiści^[41], wierząc, że bogowie i boginie nie są prawdziwymi bytami, lecz raczej symbolami idealnymi^[42].

Rodzimowierstwo słowiańskie nie posiada uniwersalnego dla wszystkich wyznawców panteonu bóstw^[43]. Różne grupy rodzimowiercze często preferują wybrane przez siebie bóstwa^[44]. Bogowie i boginie czczeni przez rodzimowierców patronują określonym elementom rzeczywistości, żywiołom, miejscom i środowiskom^[45], jak np. wody, lasy czy domostwa. Bogowie mogą podlegać zmianom funkcjonalnym wśród współczesnych rodzimowierców; na przykład tradycyjny bóg zwierząt gospodarskich i poezji, Weles, jest nazywany bogiem literatury, komunikacji^[46] czy też proletariatu^[47].

Etyka słowianowiercza dotyka szerokiego zakresu współczesnych problemów społecznych^[20]. Poglądy rodzimowierców słowiańskich opierają się m.in. na solidarności, która jest postrzegana jako nierozerwalnie związana z ich religią^[48].

Rodzimowierstwo słowiańskie kładzie nacisk na „tego-światowość” moralności i osądów moralnych, postrzeganych jako dobrowolna i rozważna odpowiedzialność względem innych, wyrastająca ze świadomości wzajemnych powiązań wszystkich rzeczy i ciągłości materii duchowej, nie zaś jako ścisły zestaw zasad. Chociaż niektórzy rodzimowiercy wierzą w życie pozagrobowe, Wyraj, twierdzą, że odpłata za ziemskie uczynki nie jest odłożona na taką przyszłość; jako że bogowie i boginie manifestują się jako zjawiska naturalne oraz w ludziach jako potomkach rodów, rodzimowiercy słowiańscy wierzą, że działania i ich wyniki mają miejsce i wypełniają się w obecnym świecie^[49]. Ludzie postrzegani są jako posiadający swoje własne obowiązki wobec uwarunkowań, w jakich egzystują: na przykład prawem rodziców jest dbanie o własne dzieci, prawem przodków bycie czczonymi, a ziemi – troska i uprawa^[50]. Według rodzimowierców, sprawiedliwość i prawda muszą zostać zrealizowane w tym życiu; „nadstawienie drugiego policzka”, przeniesienie odpowiedzialności do rzeczywistości pozagrobowej, bierność i zrzeczenie się udziału w sprawach doczesnego świata jest uważane za niemoralne i równoznaczne z przyjmowaniem zła^[51]. Innymi słowy, ucieczka od obowiązków związanych z czynnikami mającymi miejsce w istniejących warunkach jest tym samym, co wyparcie się bogów i bogini; niszczy moralność, szkodząc jednostce, społeczeństwu i światu^[50].

Rodzimowiercy słowiańscy cenią odpowiedzialność indywidualną jako fundament dla dalszego rozwoju ludzkości^[52]. Nacisk kładziony na indywidualność nie jest przy tym stawiany w opozycji do wartości solidarności, ponieważ odpowiedzialność zbiorową postrzega się jako wynikającą ze związania właściwych, wolnych decyzji myślących jednostek. Używając terminologii Émila Durkheima, Aitamurto pisze, że słowianowiercy odrzucają „indywidualizm egoistyczny”, a nie „indywidualizm moralny”^[53]. Nierozerwalnie związany z moralnością odpowiedzialnej wspólnoty jest szacunek dla otoczenia i w ogólności świata naturalnego, lub to, co Aitamurto definiuje jako „odpowiedzialność ekologiczna”^[54][55].

Rodzimowierstwo jest zasadniczo religią opartą na wspólnocie, większa część wyznawców aktywnie dołącza do organizacji; tylko mniejszość wierzących decyduje się na samotną praktykę^[1][31]. Marlène Laruelle zauważyła, że większość grup rodzimowierczych zwraca uwagę na ezoteryczny aspekt religii, organizując duże, zbiorowe, przystępne uroczystości i szerząc wiedzę ezoteryczną otwartą dla wszystkich. Istnieją jednak grupy bardziej zamknięte, które wymagają bardziej rygorystycznego zaangażowania od swoich wyznawców oraz kładą nacisk na praktyki i nauki ezoteryczne, w tym złożone rytuały inicjacyjne, nawiązujące się do systemów podobnych do żydowskiej kabały, a także modlitwę i uprawianie magii^[56]. Wielu rodzimowierców większą wagę przywiązuje się do budowy „autentycznych” rytuałów słowiańskich niż do praktyk wzmacniających psychicznie^[57]. Dla wielu innych rytuały mogą uwzględniać praktyki magiczne i mają na celu tworzenie wspólnych znaczeń i nowych więzi społecznych. Dokładność w przestrzeganiu procedur ceremonialnych jest często uważana za kluczową dla skuteczności rytuału, ale jednocześnie rytuały Rodzimowierców są postrzegane jako posiadające elastyczne ramy, w których jest miejsce na rozwój i eksperymentowanie. Wśród źródeł, na których opierają się Rodzimowiercy, znajdują się tacy cenieni badacze jak Władimir Dal i Boris Rybakow^[47].

Większość grup rodzimowierców silnie podkreśla znaczenie kultu przodków^[58][59], który ma na celu podtrzymywanie i pielęgnowanie wspólnoty rodzinnej, więzi krwi i ojczyzny^[60], gdyż przodkowie są tymi jednostkami, które skutecznie doprowadziły do powstania obecnie żyjącego pokolenia^[61]. Wyrazem oddawania czci przodkom może być rytuał „Czczenia Starożytnych Rosyjskich Rycerzy” praktykowany przez rosyjską organizację Rodnover Svarozhichi, skupioną w Jekaterynburgu i rozpowszechnioną w regionie Uralu, 9 maja, na cześć zwycięstwa Światosława I nad Chazarami^[62]. Niektóre organizacje RUNWiry upamiętniają ukraińskich bohaterów narodowych, takich jak Taras Szewczenko, Iwan Franko, Bohdan Chmielnicki i Hryhoryj Skoworoda^[63]

Według Aitamurto rytuały odgrywają „centralną rolę w definiowaniu, uczeniu się i przekazywaniu religii”, a zatem stanowią ważne dopełnienie teologii Rodzimowierstwa^[64]. Praktyka rytualna wykorzystuje mitologię, symbolikę, skodyfikowane śpiewy i gesty. Uważa się, że mity i symbole wyłaniają się z podświadomości ludzkości i są wyobrażoną świętą wiedzą, którą należy rozszyfrować i ponownie zinterpretować, ponieważ prawdziwe znaczenie nie zawsze jest oczywiste. Jednym z najbardziej rozpowszechnionych mitów jest ten o Białowodzie, wywodzący się z XVIII-wiecznej kultury staroobrzędowców^[65]. Symbole takie jak trójząb, swastyka i przedmioty reprezentujące ogień są głównymi elementami rytuałów rodzimowierców. Swastyka (lub kołowrót, jak nazywa się sześcio- lub ośmioramienne koło w Rodzimowierstwie) jest uważana za główny symbol mistycznego wzniesienia się do boskiego świata^[56]. Inne symbole, takie jak zwierzęta, kształty geometryczne i starożytne słowiańskie pismo runiczne, są uważane za związane z określonymi bogami, a modlitwa do ich wizerunku jest uważana za wstawiennictwo u tych bogów^[56]. Uważa się również, że odpowiednie śpiewy i gesty pozwalają uczestnikom wejść w komunię z wyższym światem. Uważa się również, że odpowiednie śpiewy i gesty pozwalają uczestnikom wejść w komunię z wyższym światem. Niektórzy Rodzimowiercy popierają idee podobne do tych z żydowskiej kabały, a mianowicie dyscyplinę Wsejaswetnaja Gramota(inne języki) („Pismo Uniwersalne”), która utrzymuje, że istnieje związek między językiem, pismem i kosmosem (potwierdzony przez etymologiczny związek między słowami jazycznik, czyli „pogański” i jazyk czyli „język”, mającymi ten sam rdzeń): skrypty cyrylicy i głagolicy, a także ich domniemany pierwowzór, są uważane za magicznie przydatne do współpracy ze wszechświatem i komunikowania się z Bogiem, a także do widzenia przeszłych wydarzeń i przewidywania przyszłych^[66][56][67].

Rytuały odbywają się w poświęconych miejscach i zazwyczaj obejmują rozpalanie ognia, wzywanie bogów, śpiewanie hymnów, składanie ofiar i wylewanie libacji, tańce w kręgu (korowód lub po prostu koło, „krąg”), a na koniec zazwyczaj wspólny posiłek. Niektóre organizacje Rodzimowierców, wymagają od uczestników noszenia tradycyjnych słowiańskich strojów na takie okazje, chociaż istnieje duża swoboda w interpretacji tego, co stanowi „tradycyjny strój”, definicja ta bowiem ogólnie odnosi się do ludowego rękodzieła z szerokim wachlarzem motywów i wzorów zdobniczych^{[68][69][56][70]}. Tańce w kręgu mogą być zgodne z ruchem wskazówek zegara (posolon tzn. w kierunku słońca, w prawo) w rytuałach poświęconych bogom Prawii (nadświata) lub przeciwnie do ruchu wskazówek zegara (prowitosolon tzn. w kierunku kłębu, w lewo) w rytuałach poświęconych bogom Nawii(podziemia)^[71].

Rytuały inicjacji obejmują formalne wyrzeczenie się chrześcijaństwa (ros. raskrestitsja), które pociąga za sobą chrzest z nadaniem słowiańskiego imienia (ros. imjanareczenke), rytuał wstąpienia do bractwa (ros. bratanie) oraz rytuały małżeństwa i śmierci^[56]. Zmiana imienia symbolizuje śmierć i odrodzenie jednostki w nowej społeczności. Męskie bractwa praktykują przecinanie drugiej „linii życia” na dłoni nawróconych, symbolizując nową „więź krwi”, która tworzy się z innymi członkami^[72].

Istnieje wiele różnic między głównymi grupami, związkami i organizacjami w odrębie Rodzimowierstwa . Na przykład w Stowarzyszeniu Synów i Córek Ukrainy Rodzimej Ukraińskiej Wiary Narodowej (OSIDU RUNWira), jeden z kościołów ukraińskiego sylenkizmu, organizuje cotygodniową „Świętą Godzinę Autorefleksji”, podczas której praktykujący czytają Maha Wira Sylenki, wygłaszane są kazania, wspominani są przodkowie, głoszone są modlitwy i hymny, a spotkanie kończy się odśpiewaniem hymnu narodowego Ukrainy^[73][74]. Konkurencyjne i niemal homonimiczne Stowarzyszenie Synów i Córek Rodzimej Ukraińskiej Wiary Narodowej (OSID RUNWira) również prowadzi cotygodniowe nabożeństwa, ale włącza do ceremonii szerszy wybór źródeł — takich jak czytania z ogólnoukraińskiej Księgi Welesa lub poezji Tarasa Szewczenki — a jego liturgia charakteryzuje się bardziej kolorową grą rytualną^[75][76]. Struktura tych obrzędów syenkowskich jest wzorowana na obrzędach Cerkwi Prawosławnej.

Opowiadając się za holistycznym wizją świata, która nie tworzy dychotomii między umysłem a ciałem, wiele grup rodzimowierców stosuje techniki fizyczne lub sztuki walki jako środki do oczyszczania, wzmacniania i doskonalenia umysłu^[77]. Niektóre grupy rodzimowierców stosują praktyki, które nie mają słowiańskiego pochodzenia^[78][79]. Na przykład udokumentowano, że grupa polskich Rodzimowierców praktykuje ogniowe poi podczas swoich świętojańskich uroczystości; praktykę, która pierwotnie rozwinęła się w regionach Pacyfiku w połowie XX wieku^[80]. Ukraińska organizacja Rodowe Ognisko Słowiańskiej Rodzimej Wiary (ukr. Родове Вогнище Слов'янської Рідної Віри) promuje technikę uzdrawiania zwaną żiwa, która ma bliskie podobieństwa do japońskiej praktyki reiki^[81]. W innym przypadku Lesiv odnotowała ukraińskiego rodzimowiercę, który uznawał praktykowanie jogi, twierdząc, że ta duchowa tradycja została pierwotnie opracowana przez przodków współczesnych Ukraińców^[82].

Organizacje w odrębie Rodzimowierstwa przejęły idee wspólnotowości i zarządzania społeczeństwem ze słowiańskiej i rosyjskiej historii. Odzyskują przedchrześcijańską społeczną instytucję wieców, którą również postrzegają jako odzwierciedlenie koncepcji sobornostu(inne języki) sformułowanej w dwudziestowiecznej filozofii rosyjskiej^[83]. Wiece są używane jako nazwa niektórych nadrzędnych organizacji Rodzimowierców, a także rad międzynarodowych. Aitamurto charakteryzuje wiece jako model organizacji „od dołu do góry”, zgodnie z opisami podanymi przez samych rodzimowierców - to znaczy oddolną formę zarządzania, która przekształca się w konsensualną władzę i/lub podejmowanie decyzji. Lokalne grupy rodzimowierców zwykle nazywają siebie obszczinami, podczas gdy schod, sobor i mir są używane do nieformalnych spotkań lub w odniesieniu do tradycyjnych rosyjskich idei wspólnoty. Innym terminem określającym wspólnotę, choć nieczęsto używanym, jest artel^[83]. Formą organizacji wspólnot rodzimowierczych jest zakładanie miejsc przeznaczonych do wspólnego życia, takich jak twierdze (kremlin) lub cytadele (gorodok), w których świątynie otoczone są budynkami o różnym przeznaczeniu społecznym. Jednym z takich ośrodków jest Słowiański Kreml Witalija Sundakowa (ros. Славянский Кремль Виталия Сундакова) , znajdujący się w rejonie podolskim obwodu moskiewskiego. Niektóre siatki założyły całe wioski w całej Rosji; tak jest między innymi w przypadku tych rodzimowierców, którzy są częścią anastazjanizmu^[83].

Rytuały i spotkania wyznaniowe często odbywają się na terenach wiejskich, w lasach i na polanach^[84][85]. Podstawową strukturą świątyni Rodzimej Wiary Słowiańskiej jest plac rytualny (ros. капище, kapisze), składający się ze świętej strefy ofiarnej, dostępnej tylko dla kapłanów, w środku której umieszczone są słupy z rzeźbionymi wizerunkami bogów i rytualnym ogniem (krada)^[86]. Mogą występować budynki świątynne (храм, chram). Słupy lub posągi nazywane są słupami, idolami, ale także kapami. Pole ofiarne znajduje się zwykle w północnej części placu, tak aby podczas ceremonii ofiarnych zarówno kapłani, jak i osoby świeckie patrzyły w kierunku boskiego bieguna północnego; w przeciwnym razie, w przypadku społeczności, które przykładają większą wagę do cyklu Słońca, znajduje się ono we wschodniej części placu^[87]. W 2015 r. Świątynia Ognia Swarożyca, w formie prostej drewnianej architektury, została otwarta przez Związek Słowiańskich Wspólnot Rodzimej Wiary w Krasotynce w Kałudze^[88]. Gajdukow udokumentował, że w 2000 r. rodzimowiercy wznieśli posąg Peruna w parku niedaleko Kupczina w Sankt Petersburgu, choć najpierw nie uzyskali oficjalnego pozwolenia. Posąg pozostawał na miejscu przez jakiś czas, aż został usunięty przez władze w 2007 r., kiedy podjęto decyzję o budowie kościoła w jego pobliżu^[89].

Główne artykuły: Wołchw i Żerca.

Rodzimowierstwo jest zarządzane przez grupę duchownych, których można podzielić na wołchwów („mędrzec”, „czarodziej”, „szaman” lub „mag”) i żerców („ składający ofiary”). Są oni odpowiedzialni za odprawianie rytuałów ku czci bogów oraz przewodzenie wspólnotom i świętom religijnym. Wołchwowie są wyżsi rangą w hierarchii kapłańskiej, podczas gdy żercy posiadają niższą pozycję^[90]. Chociaż większość kapłanów w rodzimowierstwie słowiańskim stanowią mężczyźni, członkowie wspólnot rodzimowierczych nie wykluczają kobiet z kapłaństwa a analogiczne kapłaństwo kobiet składa się z dwóch rang guślarki i żerczyni. Nie tylko kapłani płci męskiej cieszą się prestiżem; kapłanka Hałyna Łozko z Ukrainy jest uznanym autorytetem w ruchu rodzimowierczym^[83], a wspólnota Pravovedi w Kołomnej jest zarządzana przez kapłankę^[91]. W 2012 roku kilka organizacji rodzimowierczych w Rosji zawarło porozumienie o wzajemnym honorowaniu ich kapłaństwa oraz o zunifikowaniu zasad udzielania święceń kapłańskich^[92].

Kapłaństwo w rodzimowierstwie cechuje szereg atrybutów; sakralnych przedmiotów, będących oznaką pełnionej przez nich roli. Obok różnych odmian „tradycyjnego” ubioru i tamburynu, najbardziej charakterystycznym elementem towarzyszącym rodzimowierczym wołchwom jest ich laska, nadawana w momencie inicjacji i stanowiąca „niezmienny atrybut władzy religijnej i świeckiej (berło, różdżka) w tradycjach wszystkich ludów świata”^[93]. W Rodzimowierstwie laska kapłańska reprezentuje axis mundi, drzewo świata, niewidzialny „filar mocy”, duchowej siły stworzenia oraz uważana jest za naczynie dla jednej z dwóch części duszy wołchwa lub reprezentację ich własnego ja^[93].

Według kosmologii Rodzimowierców górna część laski wołchwów reprezentuje nadświat, prawię, i jest albo wyrzeźbiona jako antropomorficzna twarz reprezentująca bóstwo patronujące wołchwowi, albo jako symbol Roda, i jest związana z samym Rodem, „Bogiem bogów”, reprezentującym jedność wygenerowanych bogów w uniwersalnym Rodzie, lub z jego widzialną manifestacją, Swarogiem; środkowa część laski reprezentuje Jawię i Peruna i jest wyrzeźbiona symbolami mocy, którymi wołchw „dowodzi” w świecie rzeczywistym; dolna część laski reprezentuje Nawię i Welesa i jest palona w ogniu, aby symbolizować piekielne siły podziemnego świata^[94]. Drewno, z którego wykonana jest laska, jest wybierane zgodnie z patronatem bóstwa kapłana: buk i klon są związane ze Swarogiem i Dadźbogiem, dąb z Perunem, drzewa iglaste i leszczyna z Welesem, brzoza i jarzębina są związane z boginiami (Mokosz, Ładą, Dziewanną). Laska jest pokryta nacięciami, które są pionowymi liniami, jeśli są męskie i związane z mocą Rodu, podczas gdy spiralne lub okrągłe nacięcia, jeśli są żeńskie i związane z boginią Ziemi. Laska musi być traktowana zgodnie z pewnymi zasadami, a wcieranie olejków z zaklęciami oraz zawieszanie pazurów, kłów, amuletów i innych przedmiotów przymocowanych do nici jest uważane za gromadzenie mocy w lasce^[95].

Rodzimowierstwo słowiańskie opiera się głównie na wierzeniach funkcjonujących wśród Słowian przed chrystianizacją. Niektóre prądy rodzimowierstwa czerpią także inspiracje zarówno z późniejszych elementów folkloru ludowego, który swoje źródła miał w obrzędach z czasów pogańskich (np. topienie Marzanny, Noc Kupały itp.), jak również z wcześniejszych obrzędów i wiar pozostałych, dawnych kultur etnicznych na długo przed pojawieniem się chrześcijaństwa. Mogły to być elementy pochodzące od starych kultur celtyckich, zapożyczenia od ludów germańskich i bałtyckich, ze szczególnym uwzględnieniem Prusów, którzy przez długi czas sąsiadowali z plemionami słowiańskimi na północnym wschodzie. Wpływy tych kultur są generalnie akceptowaną zasadą wynikającą z faktu długiego sąsiedztwa i zapożyczania zwyczajów i elementów mitologii religijnej między różnymi kulturami w terenach styku tych kultur^{[potrzebny przypis]}.

W 2000 roku z połączenia grup „Rod Jarovíta” i „Rod Mokoše” powstało stowarzyszenie „Rodná víra”, zarejestrowane 13 kwietnia 2001 roku^[96].

Zobacz więcej w artykule Rodzimowierstwo słowiańskie w Polsce, w sekcji Historia.

Rodzimowierstwo w Serbii zaczęło odradzać się w XIX wieku, gdy równolegle z walką o niepodległość i nadejściem romantyzmu nastąpiło zwiększone zainteresowanie ludową kulturą i zwyczajami. Słowiańskie wierzenia, obrzędy i zwyczaje religijne przetrwały wśród Serbów po przyjęciu chrześcijaństwa^{[97][98][99][100][58]}. Prace nad zebraniem legend oraz podań, prowadzone przez Vuka Karadžica^[59][101] i innych entuzjastów, takich jak Milos S. Milojević^[102] i Jasa Prodanovic^[103], przyczyniły się do zachowania znacznej części kultury Serbów, pomimo burzliwych zmian w XIX i XX wieku. Na podstawie zebranych podań ludowych i porównań z tradycji innych narodów słowiańskich^[60] powstały pierwsze rekonstrukcje rodzimej wiary Serbów^[98][61].

W XIX wieku i na początku XX wieku niektórzy politycy, tacy jak Jaša Tomić^[104] czerpali inspiracje ideowe z religii słowiańskiej. W drugiej połowie XX wieku niektóre znane osoby zaczęły wspominać w swoich wypowiedziach religię Słowian w afirmatywnym tonie, jak np. Dragoš Kalajić^[62] czy Vojislav Šešelj^[63][105]. Jednocześnie serbscy pisarze, poeci i malarze wykorzystywali w swych pracach motywy rodzimowiercze. Wśród nich są Desanka Maksimović („Latopis potomków Paruna”), Vasko Popa (zbiór poezji pt. „Vusča so”), Ljubivoje Jovanovic i inni.

Na początku XXI wieku pojawiły się publikacje poruszające temat słowiańskiej religii, jak również kilka wydawnictw regularnie publikujących w obszarze zagadnień związanych z rodzimowierstwem słowiańskim^{[106][107][108]}.

Z inicjatywy pisarza Dragana Jovanovicia, jednego ze zwolenników powrotu religii słowiańskiej w Serbii^[109], 25 czerwca 2011 roku w miejscowości Mokre koło Bela Palanka po raz pierwszy od czasów Nemaniczów wzniesiono posąg Świętowita^[110]. Na części terenów wiejskich w Serbii dochodzi do odbudowy i ponownego uprawiania pewnych rytuałów słowiańskiej religii^{[111][112][113]}.

22 grudnia 2012 rozpoczęło działalność Stowarzyszenie rodzimowierców Serbii „Staroslavci”^[114].

• rodzimowierstwo bałtyjskie
• rodzimowierstwo germańskie
• Rodzima Ukraińska Wiara Narodowa
• Neopogaństwo

• Kaarina Aitamurto. Russian Paganism and the Issue of Nationalism: A Case Study of the Circle of Pagan Tradition. „The Pomegranate: The International Journal of Pagan Studies”. 8 (2), s. 184–210, 2006. 
• Kaarina Aitamurto. Egalitarian Utopias and Conservative Politics: Veche as a Societal Ideal within Rodnoverie Movement. „Axis Mundi: Slovak Journal for the Study of Religions”. 3, s. 2–11, 2008. 
• The Russian-Language Internet and Rodnoverie. W: Alexey Gaidukov: Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe. Kaarina Aitamurto i Scott Simpson (red.). Durham: Acumen, 2013, s. 315–332. ISBN 978-1-844656622.
• Multiple Nationalisms and Patriotisms among Russian Rodnovers. W: Roman Shizhenskii, Kaarina Aitamurto: Cosmopolitanism, Nationalism, and Modern Paganism. Kathryn Rountree (red.). New York: Palgrave Macmillan, 2017, s. 109–132. ISBN 978-1-137-57040-6.
• Kaarina Aitamurto: Paganism, Traditionalism, Nationalism: Narratives of Russian Rodnoverie. London and New York: Routledge, 2016. ISBN 978-1472460271.
• Mariya Lesiv: The Return of Ancestral Gods: Modern Ukrainian Paganism as an Alternative Vision for a Nation. Montreal and Kingston: McGill-Queen's University Press, 2013a. ISBN 978-0773542624. (ang.).
• Russian Neopaganism: From Ethnic Religion to Racial Violence. W: Victor A. Shnirelman: Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe. Kaarina Aitamurto (editor), Scott Simpson (editor). Durham: Acumen, 2013, s. 62–71. ISBN 978-1-844656622. (ang.).
• Pavel Skrylnikov. The Church Against Neo-Paganism. „Intersection”, 20 July 2016. [zarchiwizowane z adresu 7 July 2017]. (ang.). 
• Victor A. Shnirelman. "Christians! Go home": A Revival of Neo-Paganism between the Baltic Sea and Transcaucasia (An Overview). „Journal of Contemporary Religion”. 17 (2), s. 197–211, 2002. DOI: 10.1080/13537900220125181. (ang.). 
• M. Laruelle. Alternative Identity, Alternative Religion? Neo-Paganism and the Aryan Myth in Contemporary Russia. „Nations and Nationalism”. 14 (2), s. 283-301, 2008. (ang.). 
• Czech Neopagan Movements and Leaders. W: Anna-Marie Dostálová: Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe. Kaarina Aitamurto (red.), Scott Simpson (red.). Durham: Acumen, 2013, s. 164–181. ISBN 978-1-844656622. (ang.).
• The Revival of Ukrainian Native Faith. W: Adrian Ivakhiv: Modern Paganism in World Cultures: Comparative Perspectives. Michael F. Strmiska (editor). Santa Barbara: ABC-Clio, 2005c, s. 209–239. ISBN 978-1851096084. (ang.).
• Selected Words for Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe. W: Scott Simpson, Mariusz Filip: Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe. Kaarina Aitamurto (editor), Scott Simpson (editor). Durham: Acumen, 2013, s. 27–43. ISBN 978-1-844656622. (ang.).
• Polish Rodzimowierstwo: Strategies for (Re)constructing a Movement. W: Scott Simpson: Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe. Kaarina Aitamurto (red.), Scott Simpson (red.). Durham: Acumen, 2013, s. 112–127. ISBN 978-1-844656622.
• Obsessed with Culture: The Cultural Impetus of Russian Neo-Pagans. W: Victor A. Shnirelman: Cosmopolitanism, Nationalism, and Modern Paganism. Kathryn Rountree (red.). New York: Palgrave Macmillan, 2017, s. 87–108. ISBN 978-1-137-57040-6. (ang.).
• Victor A. Shnirelman. Perun, Svarog and Others: Russian Neo-Paganism in Search of Itself. „The Cambridge Journal of Anthropology”. 21 (3), s. 18–36, 2000. (ang.). 
• Ukrainian Paganism and Syncretism: "This Is Indeed Ours!". W: Mariya Lesiv: Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe. Kaarina Aitamurto (red.), Scott Simpson (red.). Durham: Acumen, 2013b, s. 128–145. ISBN 978-1-844656622. (ang.).
• Nemanja Radulovic. From Folklore to Esotericism and Back: Neo-Paganism in Serbia. „The Pomegranate: The International Journal of Pagan Studies”. 19 (1), s. 47–76, 2017. DOI: 10.1558/pome.30374. (ang.). 
• Only Slavic Gods: Nativeness in Polish Rodzimowierstwo. W: Scott Simpson: Cosmopolitanism, Nationalism, and Modern Paganism. Kathryn Rountree (red.). New York: Palgrave Macmillan, 2017, s. 65–86. ISBN 978-1-137-57040-6. (ang.).
• Linda J. Ivanits: Russian Folk Belief. M. E. Sharpe, 1989. ISBN 978-0-7656-3088-9. (ang.).
• Understanding Neo-paganism in Russia: Religion? Ideology? Philosophy? Fantasy?. W: Hilary Pilkington, Anton Popov: Subcultures and New Religious Movements in Russia and East-Central Europe. George McKay (editor). Peter Lang, 2009, s. 253–304. ISBN 978-3-03911-921-9. (ang.).
• David Leeming: The Oxford Companion to World Mythology. Sydney: Oxford University Press, 2005. ISBN 978-0-19-028888-4. (ang.).

• Strona związku wyznaniowego Rodzimy Kościół Polski
• Strona związku wyznaniowego Rodzima Wiara
• Wierzenia słowiańskie. O słowiańskiej rodzimej wierze – geneza i współczesność.. bukowa.szczecin.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-09)].