Soja warzywna

gatunek rośliny

Soja warzywna, s. owłosiona, s. zwyczajna, s. szorstka[3] (Glycine max (L.) Merr.) – gatunek rośliny jednorocznej należący do rodziny bobowatych. Pochodzi z południowo-wschodniej Azji. W Polsce jest rzadko uprawiana, czasami przejściowo dziczejąca.

Soja warzywna
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

soja

Gatunek

soja warzywna

Nazwa systematyczna
Glycine max (L.) Merr.
Interpr. Herb. amboin. 274. 1917
Synonimy
  • Glycine hispida (Moench) Maxim.
  • Phaseolus max L.
  • Soya max (L.) Piper
Zasięg
Mapa zasięgu
Owoce i nasiona
Mleko sojowe
Olej sojowy
Mąka sojowa

Morfologia

edytuj
Łodyga
Dorasta do 1 m wysokości.
Liście
Złożone, trójlistkowe.
Kwiaty
Motylkowate (grzbieciste) o barwie fioletowej.
Owoce
Strąki szorstko owłosione. Zawierają 1-4 nasiona bogate w białko i tłuszcz. Są małe, owalne i mają różnorodne zabarwienie – od żółtego poprzez brunatne i zielone do czarnego.

Zastosowanie

edytuj
Najwięksi producenci soi (2008)
(w milionach ton)[5]
  Stany Zjednoczone 80,5
  Brazylia 59,9
  Argentyna 46,2
  Chiny 15,5
  Indie 9,0
  Paragwaj 6,8
  Kanada 3,3
  Boliwia 1,6
  Indonezja 0,8
Łącznie na świecie 230,9 mln ton
  • Jest najważniejszą na świecie rośliną oleistą. Otrzymywanego z jej nasion oleju używa się do sałatek, do smażenia, wyrobu ciast i produkcji margaryny. W przemyśle wytwarza się z niego mydło, farby i smary[6].
  • Większość produkowanej soi stanowi soja transgeniczna. Udział soi GMO w ogólnoświatowej produkcji w 2008 roku wynosił 70%[7] i stale wykazuje tendencję rosnącą.[potrzebny przypis]

Wartość odżywcza

edytuj
Wartość odżywcza
Soja, nasiona suche
(100 g)
Wartość energetyczna 1723 kJ (412 kcal)
Białka 37,5 g
Węglowodany 32,7 g
Tłuszcze 19,6 g
Woda 8,1 g
Dane liczbowe na podstawie: [8]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[9]
Wartość odżywcza
Soja. kiełki
(100 g)
Wartość energetyczna 610 kJ (146 kcal)
Białka 14,3 g
Węglowodany 9,6 g
Tłuszcze 6,7 g
Woda 69,0 g
Dane liczbowe na podstawie: [8]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[9]

Wpływ na zdrowie

edytuj

Metaanaliza przeprowadzona na badaniach obejmujących 452 916 uczestników wykazała liniową zależność pomiędzy spożyciem soi i obniżeniem ryzyka wystąpienia raka piersi[10]. Mąka sojowa zawiera inhibitor trypsyny, który może być przyczyną przerostu trzustki. Hipertrofię i hiperplazję trzustki obserwowano u zwierząt po podaniu surowej mąki sojowej lub oczyszczonego inhibitora trypsyny[11]. W postaci surowej soja zawiera wiele składników mogących negatywnie wpłynąć na organizm odżywiających się nią zwierząt. Czynniki antyodżywcze zmniejszają ilość przyswajanych aminokwasów, witamin i soli mineralnych. Do właściwego wykorzystania substancji odżywczych zawartych w soi konieczna jest obróbka cieplna[12].

W pojedynczych badaniach zaobserwowano spadek ilości wytwarzanego testosteronu u mężczyzn spożywających produkty sojowe[13], jednakże metaanaliza z 2010 neguje wyżej opisaną zależność[14]. Zawarte w nasionach soi fitoestrogeny mogą potencjalnie wpływać na zdrowie zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Badania dostarczyły słabych przesłanek do stwierdzenia pozytywnych skutków spożycia soi na zdrowie kobiet. Między innymi badano zmniejszenie ryzyka wystąpienia nowotworów w okresie poprzedzającym menopauzę. Badania wpływu produktów sojowych na zdrowie mężczyzn dotyczyły między innymi wpływu na płodność i jakość nasienia. Negatywny wpływ na jakość nasienia nie został potwierdzony[15].

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-26] (ang.).
  3. Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 92. ISBN 978-83-925110-5-2.
  4. Zbigniew Borecki, Małgorzata Solenberg (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6.
  5. Soybeans. [w:] FAOSTAT [on-line]. Food And Agricultural Organization of United Nations: Economic And Social Department: The Statistical Division. [dostęp 2011-02-27].
  6. Jerzy Wrona: Podstawy geografii ekonomicznej. Jadwiga Rek. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2001, s. 186–187. ISBN 83-208-1329-8.
  7. 2008 ISAAA Report on Global Status of Biotech/GM Crops. [w:] ISAAA [on-line]. [dostęp 2012-02-28].
  8. a b Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 516–517. ISBN 978-83-200-5311-1.
  9. a b Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
  10. Jing Wu. Dietary Protein Sources and Incidence of Breast Cancer: A Dose-Response Meta-Analysis of Prospective Studies. „Nutrients”. DOI: 10.3390/nu8110730. Cytat: „We observed a linear association between soy food intake and decreased risk of breast cancer (p = 0.908)”. 
  11. Joseph J. Rackis i inni, „The USDA trypsin inhibitor study. I.Background, objectivites and procedural details”, Qualification of Plant Foods in Human Nutrition, vol. 35, 1985.
  12. Joseph J. Rackis, „Biological and Physiological Factors in Soybeans”, Journal of the American Oil Chemists’ Society, 51:161A-170A, styczeń 1974.
  13. B.L. Dillingham, B.L. McVeigh, J.W. Lampe, A.M. Duncan. Soy protein isolates of varying isoflavone content exert minor effects on serum reproductive hormones in healthy young men. „J Nutr”. 135 (3), s. 584–591, Mar 2005. PMID: 15735098. 
  14. Jill M. Hamilton-Reeves i inni, Clinical studies show no effects of soy protein or isoflavones on reproductive hormones in men: results of a meta-analysis, „Fertility and Sterility”, 94 (3), 2010, s. 997–1007, DOI10.1016/j.fertnstert.2009.04.038, ISSN 1556-5653, PMID19524224 [dostęp 2023-04-25].
  15. M.S. Kurzer. Hormonal effects of soy in premenopausal women and men. „J Nutr”. 132 (3), s. 570S-573S, Mar 2002. PMID: 11880595. 

Bibliografia

edytuj
  • Stanisław Lisowski, Świat roślinny tropików, Poznań: Wydawnictwo Sorus, 1996, ISBN 83-85599-78-9, OCLC 749825836.

Linki zewnętrzne

edytuj