Sponsianus

uzurpator rzymski

Sponsianus (Sponsjanus) – pretendent do tronu rzymskiego w czwartej dekadzie III wieku (za panowania Filipa Araba lub Gordiana III). Na temat jego istnienia toczy się debata wśród historyków[1]. Powodem jest brak wystarczającej liczby dowodów i źródeł. Aktualnie zwolennicy teorii o działalności Sponsianusa, jako argument wskazują monetę odkrytą w 1713 r., na terenie Transylwanii. Badacze w XIX w. stwierdzili, że „barbarzyński” sposób wybicia monety wskazuje, że jest ona fałszywa[2]. Najnowsze badania stwierdziły jednak jej autentyczność[1][3].

Sponsianus
Ilustracja
Aureus z wizerunkiem Sponsianusa
Cesarz rzymski

Monety

edytuj
 
Aureus Sponsianusa. Na awersie znajduje się napis IMP(ERATOR) SPONSIAN(US), a na rewersie C(AESAR) AVG(VSTVS).

Istnieją dwie monety z wizerunkiem Sponsianusa: jedna znajduje się w Hunterian Museum and Art Gallery University of Glasgow, a druga w Muzeum Brukenthala w Sybinie[3].

Aureus z Glasgow był częścią zbioru monet (zawierającego także monety z wizerunkami Filipa Araba i Gordiana III), odnalezionego w 1713 r. w Transylwanii i przekazanego do muzeum przez Samuela von Brukenthala, gubernatora Siedmiogrodu. Moneta Sponsianusa początkowo była uznawana za autentyczną. Jej wiarygodność zakwestionował w XIX w. jednak słynny francuski numizmatyk Henry Cohen i pogląd ten utrzymał się przez długi czas[3]. Powodem miało być zdaniem badaczy wykonanie monety w inny sposób niż znane im przykłady monet z wizerunkami władców. Aureus miał przypominać denara z czasów republiki rzymskiej[1].

Dopiero opublikowane w 2022 r. badania, przeprowadzone przez grupę specjalistów z University College London pod przewodnictwem prof. Paula Persona, wykazały, że moneta Sponsianusa z Glasgow jest autentyczna[4]. Obiekt został przebadany pod mikroskopem elektronowym oraz przy użyciu obrazowania ultrafioletowego. Odkryto mikrouszkodzenia — ślady użytkowania — charakterystyczne dla monet będących w obiegu, a także ślady gleby, które dowodzą, że numizmat zakopano na długo przed XVII w.[1]. Sprawiło to, że także moneta z Sybina została uznana za prawdziwą[3].

Miejsce Sponsianusa w historii

edytuj

Bazując na innych monetach, z którymi odnaleziono aureus Sponsianusa, jego panowanie mogło mieć miejsce w latach czterdziestych trzeciego wieku – prawdopodobnie za panowania Gordiana III (238-244) lub Filipa Araba (244-249)[5].

Środowisko badaczy, podzielone jest na dwa obozy. Pierwszy uważa, że Sponsianus, jako dowódca wojsk objął władzę około 240 roku n.e., kiedy to Dacja była odcięta od reszty cesarstwa przez barbarzyńców — plemiona Gotów i Karpatów, a także w wyniku epidemii i wojny domowej[1]. Druga grupa uważa jednak, że działalność Sponsianusa należy datować na okolice roku 260. Otoczony przez wrogów Sponsianus mógł zostać zmuszonym do objęcia naczelnego dowództwa w okresie chaosu, w celu ochrony ludności cywilnej Dacji do czasu przywrócenia porządku i ewakuacji prowincji zarządzonej przez cesarza Aureliana między 271 a 275 rokiem n.e.[1]. Dowodem na prawdziwość tej tezy jest widniejący na monecie skrót imp. przed imieniem. Ma on oznaczać słowa imperator, ale w znaczeniu starszym, czyli osoby posiadającej najwyższą władzę wojskową na danym obszarze[1].

Historycy są zgodni jednakże do tego, że panowanie Sponsianusa miało na celu przywrócenie porządku w prowincji, a bicie własnej monety – stworzenie funkcjonującej gospodarki[6]. Praktyka władzy uzurpatorów nad prowincjami w Cesarstwie Rzymskim była powszechną praktyką w III w.[1].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h Tajemniczy cesarz Sponsjan istniał naprawdę - twierdzą naukowcy. Dowodem starożytna moneta [online], trojka.polskieradio.pl [dostęp 2023-02-03] (pol.).
  2. n, Nieznany rzymski władca i skarb z Transylwanii. [online], Poszukiwacze.org, 24 listopada 2022 [dostęp 2023-02-03] (pol.).
  3. a b c d Gold coin proves 'fake' Roman emperor was real, „BBC News”, 24 listopada 2022 [dostęp 2022-11-25] (ang.).
  4. Paul N. Pearson i inni, Authenticating coins of the ‘Roman emperor’ Sponsian, „PLOS One”, 17 (11), 2022, e0274285, DOI10.1371/journal.pone.0274285, ISSN 1932-6203, PMCIDPMC9683583 [dostęp 2022-11-25] (ang.).
  5. Felix Hartmann, Herrscherwechsel und Reichskrise: Untersuchungen zu den Ursachen und Konsequenzen der Herrscherwechsel im Imperium Romanum der Soldatenkaiserzeit (3. Jahrhundert n. Chr.), 1982, s. 121.
  6. Sarah Knapton, Long lost Roman emperor revealed as coins give up their secret, „The Telegraph”, 23 listopada 2022, ISSN 0307-1235 [dostęp 2022-11-25] (ang.).