Wulkan (łac. Volcānus, Vulcānus) – w wierzeniach Rzymian bóg ognia i rzemiosł metalurgicznych, utożsamiany z greckim Hefajstosem.

Wulkan
Vulcanus
bóg ognia, kowalstwa
Ilustracja
Wulkan ze swymi atrybutami
(rzeźba Bertela Thorvaldsena)
Występowanie

mitologia rzymska

Teren kultu

starożytny Rzym

Nazwa święta

Volcanalia (23 sierpnia)

Odpowiednik

Hefajstos (grecki)

Pochodzenie

edytuj

W rzymskich wierzeniach brak jest osobnego mitu dotyczącego Wulkana, którego imię językoznawcy zestawiają z etruskim bogiem ognia zwanym Velchans. Rzymianie uważali go za ojca legendarnego boga-herosa Kakusa lub prenesteńskiego herosa Caeculusa, lecz także za rodzica szóstego króla Serwiusza Tuliusza. Późniejsze podania identyfikujące go z Hefajstosem umieszczały jego siedzibę we wnętrzu sycylijskiej Etny, gdzie w kuźni miał wykuwać pioruny dla Jowisza i oręż dla bogów i herosów[1]; działaniem tym tłumaczono drżenie ziemi zapowiadające wulkaniczny wybuch.

W powiązaniach z bóstwami żeńskimi kojarzono go z Mają i Westą[2].

Miał go wprowadzić sabiński król Tytus Tacjusz; w innym przekazie Romulusowi przypisuje się wzniesienie pierwszego sanktuarium Wulkana ufundowanego z łupów wojennych. Pod Kapitolem poświęcono mu wyciosany w skale ołtarz zwany Volcanalem, służący jako miejsce narad już w czasach królewskich. Bóstwo to miało własnego flamina (flamen Vulcanalis) i wydzielone święto, a także świątynię na Polu Marsowym. Wulkan był także najważniejszym bogiem Ostii.

W poświęcony mu dzień 23 sierpnia obchodzono tzw. Volcanalia (ludi Volcanalici), kiedy w tradycyjnym obrzędzie wrzucano do ognia rybki i inne drobne stworzenia (prawdopodobnie w zastępstwie dawnych ofiar ludzkich) dla uchronienia życia i dobytku przed niebezpieczeństwem pożarów. Czczony był szczególnie przez kowali. Wyobrażano go przede wszystkim w postaci niewielkich posążków i metalowych (brązowych) statuetek jako brodatego kowala w roboczej tunice (exomis) i prostej czapce (pileus), z narzędziami swego zawodu (młot i obcęgi). Patronując kowalstwu i metalurgii artystycznej nazywany był umownie Mulciber, czyli „topiący metal”[3].

Od jego imienia utworzono nazwę wulkanu jako tworu geologicznego[4].

Przypisy

edytuj
  1. Np. zamówioną przez Wenus zbroję dla Eneasza (Eneida VIII 370nn.) według wersji z poematu Wergiliusza (Zygmunt Kubiak: Mitologia Greków i Rzymian. Warszawa: Świat Książki, 1997, s. 299, 302).
  2. Podręczna miniencyklopedia mitologii. Grecy, Rzymianie, Celtowie. Warszawa: RTW, 2001, s. 166.
  3. A.H. Petiscus: Der Olymp oder Mythologie der Griechen und Römer. Leipzig: Amelang, 1905, s. 106.
  4. Słownik wyrazów obcych PWN. Warszawa: PWN, 1991, s. 910.

Bibliografia

edytuj
  • Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Ossolineum, 2008, s. 360
  • Lucyna Stankiewicz: Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Ossolineum, 2008, s. 366-367
  • Bogowie, demony, herosi. Leksykon. Kraków: Znak, 1996, s. 411