Wyżyna Irańska (pers. فلات ایران, Falāt-e Īrān; urdu سطح مرتفع ایران, Sat̤aḥ-e Murtafaʿ-e Īrān; ang. Iranian Plateau, Plateau of Iran) – rozległy region wyżynno-górski w Azji Zachodniej. Stanowi przeważającą część terytorium Iranu i Afganistanu oraz zachodnią część Pakistanu.

Położenie

edytuj

Powierzchnia około 2,7 mln km², średnia wysokość 1300 m n.p.m.[1] Obrzeża Wyżyny Irańskiej stanowią łańcuchy górskie północnej i południowej gałęzi łańcucha alpejsko-himalajskiego: Elburs, Góry Turkmeńsko-Chorasańskie, Safed Koh i Hindukusz na północy oraz Zagros, Makran, Kirthar, Harboi i Góry Sulejmańskie na południu. Dwa te łańcuchy te zbiegają się w północno-zachodnim i w północno-wschodnim krańcu Wyżyny Irańskiej: w Wyżynie Armeńskiej i w Pamirze. Wnętrze Wyżyny Irańskiej zajmuje suchy płaskowyż, podzielony przez pasma górskie (Kuh-e Rud, Góry Wschodnioirańskie, Czagaj Ghar) na obszerne kotliny zajęte przez pustynie (Wielka Pustynia Słona, Lut, Registan). Obszar jest aktywny sejsmicznie[2][3][4]. Występują wygasłe wulkany[1].

Warunki naturalne

edytuj

Klimat Wyżyny Irańskiej jest podzwrotnikowy, kontynentalny, suchy, a w kotlinach – skrajnie suchy. Roczny opad wynosi 50–300 mm. Najniższa suma opadów, 50 mm, w kotlinach; w górach na wschodzie 100–300 mm, na zachodzie – 500 mm. Tylko na północnych stokach gór Elburs średnia roczna suma opadów do 1000–2000 mm. Zimy są chłodne, lata – gorące. W styczniu średnia temperatura waha się od -4 °C na północy do 10 °C na południu, zaś w lipcu odpowiednio 25-29 °C[1].

Rzeki (największa Helmand) są nieliczne i przeważnie okresowe, spływają do bezodpływowych słonych jezior przekształcających się latem w solniska. Występują bezodpływowe, płytkie i słone jeziora, największym z nich jest Hamun-e Helmand[1].

Naturalną szatę roślinną tworzą formacje o charakterze stepowym i półpustynnym. Na zewnętrznych stokach gór krawędziowych występują głównie lasy dębowe. Do bogactw mineralnych wyżyny należy ropa naftowa, węgiel kamienny, sól kamienna, sól glauberska i sól potasowa[1].

Osadnictwo skupiło się w północnych częściach wyżyny[2][3][4] i w licznych oazach[1].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f Encyklopedia Powszechna PWN. T. 2. G-M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 300.
  2. a b Józef Szaflarski (red.) Słownik geografii świata. Tom I. A-M, „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1977, wyd. II
  3. a b Jan Mityk Geografia fizyczna części świata (zarys fizjograficzny), Państwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa 1982, wyd. V
  4. a b Zdzisław Czeppe, Jan Flis, Rodion Mochnacki Geografia fizyczna świata. Podręcznik dla studentów geografii uniwersytetów i wyższych szkół pedagogicznych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1966, wyd. I