Zegar

przyrząd do ciągłego pomiaru czasu

Zegarprzyrząd do ciągłego pomiaru czasu[1].

Zegar na ratuszu w Kłodzku
Zegar astronomiczny we Wrocławiu
Ankeruhr w Wiedniu
Orloj w Pradze
Zegar słoneczny
Mechanizm zegara na Bramie Krakowskiej w Lublinie
Zegarek kieszonkowy
Zegarek naręczny
Pierwszy zegarek synchronizowany falami radiowymi, Junghans mega (analog)

Ze względu na rozmiary i umiejscowienie czasomierze dzieli się na trzy grupy[2]:

1. Zegary wielkie

  • wieżowe
  • uliczne
  • dworcowe

2. Zegary

3. Zegarki

  • kieszonkowe
  • naręczne
  • pierścionkowe i zdobnicze
  • smartwatche.

Zegary można podzielić na wykorzystujące do wskazań tarczę i wskazówki oraz np. symbole faz księżyca oraz cyfrowe – wykorzystujące do wskazań wyświetlacze ciekłokrystaliczne lub diodowe.

W zegarach powszechnego użytku wskazania obejmują najczęściej godziny, minuty i sekundy. W niektórych zegarach i zegarkach stosowany jest także system kalendarzowy do wskazywania dni tygodnia, dat, faz Księżyca itp. W zegarach specjalistycznych stosuje się mechanizmy wskazywania i rejestracji czasu z dokładnością do ułamków sekundy.

Rodzaje zegarów

edytuj

Ze względu na metodę pomiaru lub przedstawiania czasu zegary można podzielić na:

Podział uwzględniający format wskazywania czasu:

Podział uwzględniający sposób wskazywania czasu:

  • wskazówkowy
  • diodowy
  • ciekłokrystaliczny
  • klapkowy (posiada zazwyczaj plastikowe kartki, stosowany jest czasem np. na dworcach)
  • projekcyjny (mały projektor wyświetla czas np. na ścianie lub suficie)
  • dźwiękowy (po naciśnięciu przycisku godzina oznajmiana jest przez system dźwięków repetiera lub wypowiadana z głośnika)
  • dotykowy (np. naręczny zegarek wskazówkowy dla niewidomych)

Zastosowanie

edytuj

Zegary wykorzystywane są do mierzenia i wskazywania czasu w różnych celach:

Budowa

edytuj

Podstawowa budowa zegara obejmuje cztery zasadnicze segmenty:

  • źródła napędu (np. bateria wraz z silnikiem, sprężyna, obciążniki) powodujące działanie zegara
  • regulatory chodu (np. wahadło, balans, generator kwarcowy) wywołujące okresowe impulsy
  • liczniki cykli (przekładnie zębate, sumator) zliczające impulsy regulatora.
  • wskaźniki i sygnalizatory (np. wyświetlacze, wskazówki: godzinowa, minutowa i sekundowa; gongi i pozytywki) przekazujące użytkownikowi informacje o upływie czasu.

Kalendarium

edytuj

Kalendarium rozwoju zegarów[3]:

  • zegar słoneczny
  • 2700 p.n.e. – zegar wodny i piaskowy (klepsydra)
  • 1500 p.n.e. – W Heliopolis powstają tzw. iglice Kleopatry
  • 630 p.n.e. – W Asyrii zbudowano publiczne zegary wodne
  • 380 p.n.e. – Platon zbudował zegar wodny z budzikiem
  • 50 p.n.e. – w Rzymie użyto greckich obelisków jako zegary słoneczne
  • 724 – zegar mechaniczny Liang LingzanChiny
  • 1090 – astronomiczny zegar wodnomechaniczny Su Songa – Chiny
  • XIV wiek – znane były mechaniczne zegary wieżowe[4]
  • połowa XIV wieku – większość liczących się miast w Europie miała zegary mechaniczne[5]
  • 1364 – data wydania pierwszego szczegółowego opisu mechanizmu zegarowego autorstwa Giovanni da Dondi
  • 1425 – zbudowano udoskonalony zegar słoneczny (ze wskazówką równoległą do osi Ziemi)
  • 1450 – wynaleziono zegar z napędem sprężynowym
  • 1510 – zegarek kieszonkowyPeter Henlein
  • 1657 – zegar wahadłowyCh. Huygens, A. A. Kochański
  • 1676 – wskazówka minutowa – Daniel Quare, R. Hooke wynalazł wychwyt hakowy do zegarów wahadłowych
  • 1680 – wskazówka sekundowa
  • 1695 – wychwyt cylindrowy – T.Tompion
  • 1704 – zastosowanie pierwszych „kamieni zegarkowych” – N. Fatio
  • 1715 – kotwicowy wychwyt spoczynkowy – G. Graham
  • 1722 – zastosował wychwyt kotwicowy do balansu – J. Hautefeuilles
  • 1726 – wahadło z kompensacją temperaturową – J. Harrison
  • 1730 – pierwszy zegar z kukułką
  • 1748 – wychwyt chronometrowy – P. Le Roy
  • 1755 – ulepszenie swobodnego wychwytu kotwicowego – T. Mudge
  • 1756 – zegarek kieszonkowy z naciągiem automatycznym
  • 1761 – chronometr okrętowyJohn Harrison, zegar astronomiczny wskazujący m.in. ruchy planet i ich satelitów – M. Hahn
  • 1810 – zegarek naręcznyBreguet (zegarki)
  • 1824 – w Genewie powstała pierwsza szkoła zegarmistrzowska
  • 1825 – ulepszono wychwyt kotwicowy swobodny – G. A. Leschot
  • 1839 – założenie w Genewie pierwszej fabryki zegarków – A. Patek i F. Czapek
  • 1842 – pierwsze zegarki nakręcane koronką zamiast kluczykiem
  • 1850 – zastosowanie sprężyny balansowej z tzw. krzywą końcową – A.L. Breguet
  • ok. 1860 – zegar elektromagnetycznyMatthias Hipp
  • 1905 – w USA po raz pierwszy nadano radiowy sygnał czasu
  • 1923 – zegarek naręczny z naciągiem automatycznym
  • 1927 – zegar kwarcowy
  • 1949 – zegar atomowy
  • 1957 – produkcja zegarków naręcznych z regulatorem kamertonowym
  • 1973 – zegarki kwarcowe z ciekłokrystalicznym urządzeniem wskazującym
  • 2011 – zegar pulsarowy

Historia

edytuj

W okolicach 1000 roku, późniejszy papież Sylwester II, zbudował w Magdeburgu, pierwszy zegar z obciążnikiem i mechanizmem bicia[3]. Wzorem tej budowli, rozpowszechniły się w XIV wieku zegary wieżowe. Pierwsze tego typu zegary, nie posiadały tarcz i wskazówek, a czas sygnalizowało bicie dzwonu. Zegary wieżowe powstały we Włoszech (Mediolan 1335 rok[6], Padwa 1344 rok[7]) i Polsce (Kraków 1364 rok[8], Wrocław 1368 rok[9], Toruń 1385 rok[10]), wcześniej niż we Francji (Paryż 1370 rok[11]) i Rosji (Moskwa 1404 rok[12]).

W roku 1510, niemiecki ślusarz Peter Henlein, skonstruował pierwszy przenośny zegarek, stosując przy jego mechanizmie małą sprężynę do napędu. Ten rodzaj zegarka stał się wzorem w całej Europie, a szczególne upodobanie odnalazł w Genewie. Do wolnego miasta jakim była Genewa, wiódł szlak dla ludzi którzy z Francji i Niemiec szukali azylu przed prześladowaniami religijnymi. Również pojawiło się tam wielu konstruktorów zegarków. W 1686 r. w Genewie pracowało niespełna 700 zegarmistrzów, a w końcu XVIII w. dziedzina ta dawała już utrzymanie 6 tys. ludzi.

W roku 1637 Galileusz odkrył ruch wahadłowy[13]. Stwierdził, że okres wahań wahadła jest niezmienny. Spostrzeżenie to natchnęło go do dalszych badań nad wahadłami o różnych długościach. W wyniku doświadczeń Galileusz ustalił drugie prawo „czas trwania wahań zależy od długości wahadła”, czyli im wahadło jest dłuższe, tym dłuższy jest okres wahań[14].”

W 1657 roku Christian Huygens dokonał zbudowania pierwszego dokładnego zegara wahadłowego, na podstawie swojej teorii wahadła[15]. Wprowadził do niego spiralny włos, co skutkowało wzrostem dokładności chodu i w przyszłości wprowadzenia wskazówki minutowej.

Przez sto następnych lat powstało wiele dzieł sztuki zegarmistrzowskiej. Wśród nich był zegar z wychwytem kotwicowym, uznany za najważniejszy wynalazek w zegarmistrzostwie od czasu wynalezienia włosa. Do tej pory osie przekładni zegarowej pracowały w metalowych łożyskach, co wpływało na zużycie części i utratę dokładności. Zegarmistrz Fatio wpadł na pomysł zastosowania rubinu jako łożyska, zarówno na końcu czopa, jak i w otworze płyty. Wprowadzony również został do użytku i produkcji zegarek automatyczny. Był on w stanie sam się nakręcać przez specjalny system ochrony przed wstrząsami. Zastosowano w nim tourbillon, czyli urządzenie obiegowe wychwytu mające kompensować wpływ grawitacji.

Nieznana jest data pojawienia się pierwszego zegarka na rękę. Istnieje informacja, że w roku 1810, Breguet skonstruował zegarek na rękę dla królowej Neapolu i posiadał on numer 2639[16]. Patek Philippe skonstruował zegarek o średnicy 8,46 mm, na słynną wystawę w Crystal Palace w Londynie, która odbyła się w roku 1868[17]. W roku 1886 Girard Perregaux otrzymał zamówienie na zegarki dla oficerów Cesarskiej Floty Wojennej Niemiec[18]. Rozwój techniki pozwalał na zmniejszenie rozmiarów zegarków, a także ich rozpowszechnienie. Powstały pierwsze zegarki naręczne, które rozprzestrzenią się dopiero na początku XX wieku. Pierwsze zakłady zajmujące się wyrobem zegarków i ich mechanizmów, wybierają Szwajcarię na miejsce swojej siedziby.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. zegar, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-04-08].
  2. W. Podwapiński, Zegarmistrzostwo, cz. 6 Zegary i zegarki, s. 25.
  3. a b Kalendarium zegarkowe | Klub Miłośników Zegarów i Zegarków [online], KMZiZ [dostęp 2017-02-24] (pol.).
  4. W. Podwapiński, Zegarmistrzostwo, cz. 5 Zegary wieżowe.
  5. TVP Astronarium, odc. 19 Czas.
  6. Karen Elaine Smyth, Imaginings of Time in Lydgate and Hoccleve’s Verse, 13 maja 2016, s. 17.
  7. Oldest clock in the world, probably [online], www.horologica.co.uk [dostęp 2017-02-24].
  8. Kraków – Zegar wieżowy [online] [dostęp 2017-02-24] (pol.).
  9. Zegar na Ratuszu – dolny-slask.org.pl [online], dolny-slask.org.pl [dostęp 2017-02-24].
  10. Toruń w UNESCO – Złote tarcze [online], uran.um.torun.pl [dostęp 2017-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-24].
  11. Polski Portal we Francji – VIII. Najstarszy zegar w Paryżu, „Polski Portal we Francji” [dostęp 2017-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-24] (pol.).
  12. Kiedy w Moskwie pojawił się pierwszy zegar mieście? [online], biganswer.info [dostęp 2017-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-08].
  13. Maciej Panczykowski, Galileo Galilei, Galileusz, zasada względności, transformacje Galileusza, a jednak się kręci, inkwizycja, willa Arcetri, Florencja, księżyce galileuszowe, Jowisza, bezwładność, metoda eksperymentalno-matematyczna, system geocentryczny, heliocentryczny, kopernikański, ptolemeuszowy, Urban VIII, dialogi, dowodzenia matematyczne [online], www.edunauka.pl [dostęp 2017-02-24].
  14. Zajdler Ludwik, Dzieje zegara, Warszawa 1977.
  15. Konrad Zięba i Michał Zięba, Czas i sposoby jego pomiaru – od zegara słonecznego do atomowego [online], www.zs-strzyzow.itl.pl [dostęp 2017-02-24].
  16. Geniusz, który stworzył markę [online], Motofakty.pl [dostęp 2017-02-24] (pol.).
  17. 5 Milestone Patek Philippe Watches, from 1868 to Today, „WatchTime – USA’s No.1 Watch Magazine”, 6 grudnia 2016 [dostęp 2017-02-24] (ang.).
  18. David Boettcher, Girard-Perregaux Watch Company [online], www.vintagewatchstraps.com [dostęp 2017-02-24] (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj