Asetik asit

kimyasal bileşik

Asetik asit veya etanoik asit CH3COOH formüllü bir organik asittir, sirkeye ekşi tadını ve keskin kokusunu vermesiyle bilinir. Bu yüzden halk arasında sirke ruhu veya sirke asidi şeklinde de adlandırılır. Karboksilik asitlerin en küçüklerindendir (en küçük olan formik asittir). Doğada karbonhidratların yükseltgenmesiyle oluşur. Sanayide asetik asit hem biyolojik yolla hem de sentetik yolla imal edilir. Tuz ve esterine asetat denir. Suda tamamen çözünür.

Asetik asit
Adlandırmalar
Asetik asit[1][2]
Sirke (seyrek olduğunda); Hidrojen asetat; Metankarboksilik asit[3][4]
Tanımlayıcılar
3D model (JSmol)
3DMet
Kısaltmalar AcOH
506007
ChEBI
ChemSpider
DrugBank
ECHA InfoCard 100.000.528 Bunu Vikiveri'de düzenleyin
EC Numarası
  • 200-580-7
E numaraları E260 (koruyucular)
1380
KEGG
MeSH Acetic+acid
RTECS numarası
  • AF1225000
UN numarası 2789
  • CC(O)=O
Özellikler
Kimyasal formül C2H4O2
Molekül kütlesi 60,05 g mol−1
Görünüm Renksiz sıvı
Koku Keskin, sirke gibi
Yoğunluk 1.049 g cm−3
Erime noktası 16-17 °C; 61-62 °F; 289-290 K
Kaynama noktası 118-119 °C; 244-246 °F; 391-392 K
Çözünürlük (su içinde) Karışabilir.
log P -0.322
Asitlik (pKa) 4.76[5]
Baziklik (pKb) 9.24 (Asetat iyonunun bazikliği)
Tehlikeler
NFPA 704
(yangın karosu)
NFPA 704 four-colored diamondSağlık 3: Kısa maruziyet ciddi geçici veya kalıcı hasara neden olabilir. Örnek: Klor gazıYanıcılık 2: Tutuşmanın gerçekleşebilmesi için orta derecede ısıtılması veya nispeten yüksek ortam sıcaklığına maruz bırakılması gerekmektedir. Alevlenme noktası 38 ila 93 °C arasındadır (100 ila 200 °F). Örnek: Dizel yakıtıKararsızlık 0: Genellikle yangın maruziyeti koşullarında dahi normalde kararlıdır ve su ile reaksiyona girmez. Örnek: Sıvı azotÖzel tehlikeler (beyaz): kod yok
3
2
0
Parlama noktası 40 °C (104 °F; 313 K)
427 °C (801 °F; 700 K)
Patlama sınırları 4–16%
Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC):
LD50 (medyan doz)
3.31 g kg−1, oral (sıçan)
NIOSH ABD maruz kalma limitleri:
PEL (izin verilen) TWA 10 ppm (25 mg/m³)
AB sınıflandırması Hazchem C
Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
Bilgi kutusu kaynakları

Kullanımı

değiştir

Sirke genelde %4-5 oranında asetik asit içerir ama turşu kurmak için kullanılan sirkelerde bu oran %18'e varır. Sirkenin oluşturduğu asitli ortam gıdaların bozulmasına neden olacak çoğu mikroorganizmanın büyümesini engeller. Bu yüzden sebzelerin ömrünü uzatmak için turşu yapımında sirke tercih edilir.

 
Donmuş asetik asit

Sanayide asetik asidin geniş bir kullanım alanı vardır, çoğu kimyasalın üretiminde hammadde olarak kullanılır. En önemli kullanımı vinil asetat üretimidir ve bundan elde edilen polivinil asetat tahta tutkalı olarak kullanılır. Bunu asetik anhidrit ve asetik ester üretimi izler. Sirke üretiminde kullanımı nispeten önemsizdir. Asetik asidin bir diğer önemli yanı çözücü olarak kullanılmasıdır. PET plastiklerin üretiminde kullanılan tereftalik asit üretiminde asetik asit çözücü olarak kullanılır, bu kullanım asetik asidin tüm kullanımının %5-10'unu oluşturur. Asetik asit gıda sanayisinden tampon özelliğinden dolayı E260 adıyla bir katkı maddesi olarak kullanılır.

Asetik asit türevlerinin de çeşitli kullanım alanları vardır. Örneğin, Sodyum asetat dokuma sanayinde ve gıda katkı maddesi olarak (E262) kullanılır. Selüloz asetat fotoğraf filmi üretiminde kullanılır.

Asetik asidin zayıf bir asit olması onun özellikle ev içinde temizleme amacıyla kullanılmasının nedenidir. Seyreltik asetik asit (sirke) çaydanlıkların kireçten arındırılmasında, cam ve diğer parlak yüzeylerdeki madenî birikmelerin temizlenmesinde kullanılabilir.

Etkileri

değiştir
 
Emniyet ikazı

Yoğun asetik asit cildi yakar, göze kalıcı zarar verir ve ciltte kabarcıklar oluşmasına neden olur. Etkileri birkaç saat sonra hissedilir. Bu etkilerden korunmak için nitril koruma eldivenleri giyilir. Asetik asit 39 °C üzerinde tutuşabilir, havayla patlayıcı karışımlar oluşturabilir.

%25'ten daha yoğun asetik asit laboratuvarlarda çekerocak altında kullanılmalıdır. Seyreltik asetik asit zararsızdır ama, daha kuvvetli çözeltileri insan ve hayvanlar için zararlıdır. Sindirim sistemine ciddi hasar verebilir ve kan asitliğini ölümcül oranda değiştirebilir.

Asetik asit ilk yardım[6]

değiştir

Asetik asit yanlışlıkla yutulduğunda kusmaya izin verilmemeli, kişi bayılmış ise hiçbir şey verilmemeli, ayık ise yumurta ve süt karışımı bir içecek verilmeli, ağız bol su ile yıkanmalı ve içmesi için bol su verilmelidir.

Asetik asit cilde temas ettiğinde bol su ile yıkanmalı, asit bulaşan elbise çıkarılmalı, asidin temas ettiği yere karbonat veya sodyum karbonat (hamur kabartma tozu) uygulanmalıdır (ki, bu yöntem asidin etkisini azaltacaktır).

Asetik asit eğer göze temas ettiyse ılık suyla 15 dakika boyunca göz yıkanmalıdır.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ IUPAC, Commission on Nomenclature of Organic Chemistry (1993). "Table 28(a) Carboxylic acids and related groups. Unsubstituted parent structures". A Guide to IUPAC Nomenclature of Organic Compounds (Recommendations 1993). Blackwell Scientific publications. ISBN 0-632-03488-2. 25 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2016. 
  2. ^ "Acetic Acid – PubChem Public Chemical Database". The PubChem Project. ABD: National Center for Biotechnology Information. 14 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2016. 
  3. ^ Scientific literature reviews on generally recognised as safe (GRAS) food ingredients. National Technical Information Service. 1974. s. 1. 
  4. ^ "Chemistry", volume 5, Encyclopedia Britannica, 1961, page 374
  5. ^ Ripin, D. H.; Evans, D. A. (4 Kasım 2005). "pKa Table" (PDF). 22 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2015. 
  6. ^ "Kimyaevi: İlk Yardım". www.kimyaevi.org. 27 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023.