Faxralı: Redaktələr arasındakı fərq

Faxralı
gürc. ტალავერი
41°23′08″ şm. e. 44°38′41″ ş. u.
Ölkə	Gürcüstan
Region	Aşağı Kartli diyarı
Rayon	Bolnisi bələdiyyəsi
Rayon	Faxralı icma sakrebulosu
İcma	Faxralı icma sakrebulosu
Tarixi və coğrafiyası
Mərkəzin hündürlüyü	520 – 650 m
Saat qurşağı	UTC+4
Əhalisi
Əhalisi	6 891[1] nəfər (2002)
Milli tərkibi	99%–i azərbaycanlılar.[1]
Rəsmi dili	Gürcü dili
Faxralı
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Faxralı (gür.: g.ə. ფახრალო, l.ə. paxralo; 1991-ci ildən: gür.: g.ə. ტალავერი, l.ə. talaveri) - Gürcüstan Respublikasının Aşağı Kartli mxaresinin Bolnisi bələdiyyəsində kənd. İmirhəsən və Bala Darbaz kəndləri ilə birlikdə Faxralı icma sakrebulosunu (rəsmi olaraq: gür.: g.ə. ტალავერის თემის საკრებულო, l.ə. talaveris temis sakrebulo) təşkil edir. Kənd şimalda Qoçulu, cənubda Bala Darbaz, şərqdə Saraçlı, şimali-şərqdə İmirhəsən, qərbdə Kəpənəkçi, şimali-qərbdə Xatissopeli, Mığırlı və Cəfərli kəndləri ilə əhatələnib.

Ehtimallara görə Faxralı toponimi "fəxr" və "Alı" (hamının öyündüyü el qəhrəmanı Alının adından) sözlərinin sintezindən yaranmışdır. 90-cı illərin əvvəllərində rayonun digər 32 kəndinin adı kimi Faxralı toponimi də gürcüləşdirilərək Talaveri (gürcücə hərfi mənası "üzüm talvarı", "üzümlük" anlamına gəlir) şəklinə salınmışdır.

Kəndin tarixi tam olaraq araşdırılmamışdır. Buna rəğmən kəndin təxminən 800 illik yaşayış yeri olduğunu fərz etmək münkündür. Kənddə XII, XIV və XVI əsrlərə aid islami qəbirüstü abidələr vardır.^[2] Faxralı kəndinin adına dair ilk yazılı məlumatlara hazırda Tbilisi arxivində saxlanılan XV əsrə aid gürcü mənbələrində rast gəlinir. XVII əsrin sonlarından başlayaraq kəndin əhalisi Azərbaycanın xüsusilə Qazax-Gəncə və Qarabağ bölgələrindən, eləcə də İrandan gəlmələr hesabına xeyli artmışdır ^[3].

11 mart 1864-cü ildə Qafqaz canişini knyaz Mixail Nikolayeviç Romanovun əmri ilə təsis edilmiş Qafqaz Arxeoqrafiya Komisiyasının Qafqaz Canişinliyi Baş İdarəsinin arxivlərində toplanılmış sənədlər əsasında nəşr etdirdiyi "Qafqaz arxeoqrafiya komisiyasının topladığı aktlar" külliyatının 1866-cı ildə Tiflisdə nəşr edilmiş I cildində 575 nömrəli işdə 8 may 1802-ci il tarixli siyahıda Faxralı inzibati cəhətdən Loru qəzasına daxil olan və əhalisi azərbaycanlılardan ibarət mülkədar kəndi kimi göstərilmişdir.^[4]

Kəndin ümumi ərazisinin dəniz səviyyəsindən hündürlüyü 520 – 650 metrdir.^{[q 1]} Kiçik Qafqaz sıra dağları sisteminə aid olan Ağzıböyük silsiləsinin şimal ətəklərində Dələver çayının üzərində yerləşir. Coğrafi koordinatları 44° 38' 41" şərq uzunluğu, 41° 23' 08" şimal enliyidir. Rayon mərkəzindən 12 km. cənub-şərqdə, paytaxt Tiflisdən 40 km cənub-qərbdə yerləşir. Ən hündür nöqtəsi 1416 metrə çatan Qaradağ dağıdır. Faxralı coğrafi cəhətdən rayonun Saraçlı, Qoşakilsə, Molla Əhmədli, İmirhəsən və Xaçın kəndləri ilə qonşudur.

Əsas təsərrüfatçılıq sahəsi kənd təsərrüfatı olan kəndin ərazisi 17 min hektar ərazini əhatə edir. 2,5 min hektaradək əkinə yararlı torpaq sahəsinə malik Faxralı (2006-cı ildə Borçalı bölgəsi üzrə becərilmiş torpaqların 3,6%-i)^[5] mühüm taxılçılıq, üzümçülük, kartofçuluq və tərəvəzçilik bölgəsi kimi tanınır. Geniş təbii otlaq sahələrinə malik olduğundan maldarlıq və arıçılıq geniş yayılmışdır.

• 1869-cu ildə həyata keçirilmiş kameral (ailə və ya tüstü/ev sayına görə) siyahıyaalınmaya əsasən Tiflis quberniyasının Tiflis qəzasının Faxralı kəndində Azərbaycan tatarlarından ibarət 73 ailə yaşayırdı.^[6]
• 14 may - 17 dekabr 1886-cı il tarixində aparılmış ailələr üzrə siyahıyaalınmaya əsasən Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasının Faxralı kəndində tatarlardan (azərbaycanlılardan) ibarət 1.009 nəfər əhali yaşayırdı.^[7]
• Rusiya İmperiyasının 28 yanvar – 9 fevral 1897-ci il tarixli birinci əhali sayımına əsasən Tiflis quberniyası, Borçalı qəzasının Faxralı kəndində 1.309 nəfər (720 nəfəri kişilər, 589 nəfəri qadınlar) əhali yaşayırdı və onların 1.305 nəfəri müsəlman idi.^[8]
• 1 yanvar 1915-ci il tarixinə Tiflis quberniyası Borçalı qəzasının Faxralı kəndinin tatarlardan ibarət 2,105 nəfər əhalisi var idi.^[9]
• 1979-cu il siyahıyaalınmasının yekunlarına əsasən kənddə 5859 nəfər əhali yaşayırdı.^[10]

Kənd əhalisi 1870-ci ildə 170 ailədə 1139 nəfər, 1886-cı ildə 1145 nəfər, 1926-cı ildə 470 ailədə 2321 nəfər olmuşdur. 2002-ci ildə aparılmış sonuncu siyahıyaalmanın nəticələrinə əsasən Faxralıda 1495 ailədə 6891 nəfər sakin (rayon əhalisinin 12,2%-i) yaşayır ki, onlardan da 47,2%-i kişilər, 52,8%-i isə qadınlardır.Əhalinin cinsi tərkibində belə disbalans getdikcə miqyaslı xarakter alan əmək miqrasiyası ilə əlaqədardır.

Ailə üzvlri orta say hesabı ilə 41%-i 4-5 nəfərdən ibarətdir. Çoxuşaqlılığın geniş yayılması səbəbindən hər ailəyə düşən sakinlərin sayı (4,6 nəfər) rayonun (4,0 nəfər) və respublikanın orta göstəricisini (3,5 nəfər) qabaqlayır. Rəsmi statistikaya əsasən kənd əhalisinin 99%-i azərbaycanlılardan ibarətdir.

Faxralı əhalisinin sayı baxımından rayonda 1-ci ən böyük kənd, Bolnisi şəhəri və Kazreti qəsəbəsindən sonra isə 3-cü ən böyük yaşayış məntəqəsidir ^[11]. Əhalinin sayına görə bütövlükdə Gürcüstanda 7-ci yeri tutan Faxralı Borçalı bölgəsi üzrə təkcə Sadaxlı, Qızılhacılı, Martkofi və Sərtiçala kəndlərindən geridə qalır ^[12].

1835–1836–cı illərə olan məlumata əsasən kənddə Xudular, Güllər, Yahyalar, İveylər, Qasımlı, Aşırlı, Kovxalı, Hasannı tayfalarından ibarət 120–dən artıq ev olub.^[13]

Hüseynqulu Məmməd oğlu Məmmədlinin məlumatlarına əsasən 1920–1921–ci illərdə Gürcüstan SSR qurulana qədər Faxralıda təxminən bu tayfalar yaşayırdılar: Hasanlı, Alqullar, Abış evi, Cimilər, Cananlar, Endirlər, Qazaxlı, Qurbanlılar, Əhmədalılar, Nabadoğulları, Aşırlı, Dərgahlı (Şeşəpapaqlar, Xuduöyü, Daqqalar, Əfgərli və s.), Quyraxlı, Zamanlı, Çöllüöyləri, Vərzalar, Qarabədəllər, Güllər, Hacı Molla Oruclar, Yahyalar, Mollaöyü, Novruzöyü, Keçili, Mahmıdlar, Orucunnu, Bayrışdar, Alməmmədli (Bədəlli, Məməşdər–Teşərələr), Amaşdı, Məsimoğulları, Baləmmətli, Qubuş evləri, Babaşdı, Nəsib öyü, İramazan öyü, Baytallı, Kələli, Hasan öyü, Ayvaz öyü, Şirrətdi, Qasımlı, Şamratdı, Alqazaxlar, İskəndərlər, Tamılar, Göyüşdər, Adgözəllər, Kovxalılar, Nurular, Vəlxanlı, Şahbuzlular, Ayrımlar, Təhlələr, Nağılar, Həvillər, Qalayçılar, Xəlfələr, Sədilər, İmannı, Quşayvazlar, İveylər (Qarammədli və s.), Qəmbərli, Poladlı, Fatoylar, Budaxlı, Kələşdi, Gödəklər...^[14]

1. Oruc Bayram oğlu Piriyev (d. 1921 – ö. 1997) — alim, tarix elmləri doktoru.
2. Şəmistan Abdu oğlu Mikayılov (d. 1929) — alim, pedaqoji elmlər doktoru.
3. Namaz Hüseyn oğlu Bədəlov (d. 1932 – ö. 1999) — alim, kənd təsərrüfatı elmləri doktoru.
4. Şamil Dünyamalı oğlu Qurbanov (d. 1934 – ö. 2004) — alim, filologiya elmləri doktoru, Azərbaycan Milli Məclisinin I çağırışı və II çağırışında millət vəkili
5. Əli Məhərrəm oğlu Hüseynov (d. 1935) — alim, biologiya elmləri doktoru, professor.
6. Tahir Musa oğlu Pənahov (d. 1936) — alim, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor.
7. Mahal Şaban oğlu Qurbanov (d. 1957) — alim, pedaqoji elmlər doktoru.
8. Əflatun Mürsəl oğlu Həsənov (d. 1959) — alim, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru.^[15]

1. Elxan Məmmədli — alim, filologiya elmləri namizədi
2. İzzət Əlizadə — alim, iqtisad elmləri namizədi

1. Rəşid Faxralı — şair, jurnalist, ehtiyatda olan mayor
2. Hamlet Kazımoğlu — şair

1. Arif Əliyev — Gürcüstan və Azərbaycanın ictimai xadimi, Messenat
2. Əhliman Qasımov — Gürcüstan və Azərbaycanın İctimai-Siyasi-İqtisadi xadimi, İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin Statistika və analitik təhlil şöbəsinin müdiri
3. Elmar Həsənov — Aşina Türk Qarapapaq Şadı, İctimai-siyasi xadim, Gürcüstan Azərbaycanlılarının Milli Assambleyasının Prezidenti. Zırt :D
4. Orxan Əliyev — Aşina Türk Qarapapaq Xanı, İctimai-siyasi xadim, Gürcüstan Türkləri Konfederasiyasının Vitse-prezidenti
5. Şura Ayvazov — Aşina Türk Qarapapaq Xanı, İctimai-siyasi xadim, Gürcüstan Qarapapq Türkləri Birliyi Rəyasət Heyətinin Sədri.
6. Məhərrəm Ayvazov — Aşina Türk Qarapapaq Xanı, İctimai-siyasi xadim, Gürcüstan Türkləri Konfederasiyasının Baş katibi.
7. Şahin Həsənov — İctimai-siyasi xadim, Gürcüstan Türkləri Konfederasiyası Ali Şurasının sədri
8. Əflatun Amaşov — jurnalist, "Ruh" Azərbaycan Jurnalistlərinin Hüquqlarının Müdafiə Komitəsinin keçmiş sədri, Azərbaycan Mətbuat Şurasının sədri
9. Rəşid Əliyev — kvant elektronikası və lazer texnikası üzrə yüksək ixtisaslı mütəxəssis
10. Süleyman Qasımov — iqtisadçı, ARDNŞ-nin iqdisadi məsələlər üzrə vitse-prezidenti

1. Canpolad Budaqov — Uşu-sanda üzrə Avropa (1996-cı il) və Dünya (1999-cu il) birincisi.

Hazırda Faxralı kəndində 2^[16] azərbaycandilli orta məktəb, 1 stasionar xəstəxana və 1 məscid fəaliyyət göstərir. Sovetlər dövründə istifadəyə verilmiş mədəniyyət klubu 80-ci illərin sonlarında naməlum qruplaşma tərəfindən yandırılmışdır. Bundan başqa kənddə fəaliyyət göstərmiş 2 kitabxana da dağıdılmışdır.

Kənddə 2 orta məktəb fəaliyyət göstərir. 2014-2015-ci tədris ili üzrə rəsmi məlumatlara əsasən məktəblərdə bütövlükdə 512 şagird təhsil alır və onların təlim-tərbiyəsi ilə 68 müəllim məşğul olur. ^{[17] [18]}

Kənddə 100% dövlət mülkiyyətində olan ambulator xəstəxana yerləşir. Ambulatoriyaya 26 fevral 2010-ci ildən Tahir Bayramov rəhbərlik edir. ^[19]

Yerli əhali 1907-ci ildə tikilən və bir əsrdən çox yaşı olan Faxralı kənd məscidinin yarımçıq qalmış bərpasına 2009-cu ildə başladı. 2009-cu ilin sentyabrın 16-da gürcü fundamental pravoslavlar qrupunun nümayəndələri etnik azərbaycanlıların yaşadığı kənddə məscidin təmirinə yol verməyib. Qrupun üzvləri heç bir hüquqları olmadan kənd sakinlərindən təmir-bərpa işlərinə icazəni tələb ediblər və kənd sakinlərinə bərpa işlərinin davam etdiriləcəyi təqdirdə hədə-qorxu gəliblər. Kənd sakinləri bildiriblər ki, bərpa işləri üçün yerli hakimiyyət orqanından icazə alıblar. Hesabat dövrünün sonunda məscidin təmir-bərpa işləri tamamlanmayıb, belə ki, hökumət tərəfindən rəsmi icazə məsələsi həllini tapmayıb. Fundamental pravoslavlar qrupunun üzvləri məsciddə bərpa işlərinin davam etdirilməməsi üçün məscid yaxınlığında növbə çəkiblər. Qrupa daxil olan Pravoslav Valideynlər Birliyinin sədri təsdiq edib ki, o, məscid ətrafında növbə çəkib. ^[20]

1. Görüm Faxralının biri olsun beş... . — Müəllif: Hüseynqulu Məmmədli (Məmmədov); Redaktor: Əflatun Amaşov. Bakı: "Ağrı Dağ" nəşriyyatı, 2002, 264 səhifə.
2. Ağır elsən, Borçalıda adın var... . — Müəllif: Səməndər Məmmədov; Redaktor: Musa Nəbioğlu. Bakı: "Elm və Təhsil", 2010, 208 səhifə.

• Faxralı topoqrafik xəritədə
• P'akhralo, Georgia Page — Fallingrain Global Gazetteer
• Facebookda rəsmi səhifəsi — Faxralı kəndi

• Fəxralı
• Tomarlı

Şablon:Bolnisi rayonu kəndləri

Kənd ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.

Gürcüstan ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.