Vai al contenuto

Aiacciu

À prupositu di Wikipedia
La versione stampabile non è più supportata e potrebbe contenere errori di resa. Aggiorna i preferiti del tuo browser e usa semmai la funzione ordinaria di stampa del tuo browser.
Aiacciu
Statu Francia
Rigioni Corsica
Dipartimentu Pumonte
Circundariu
Cantonu
Codici INSEE 2A004
Codici pustali 20000
Merri Larenzu Marcangelli
Intercumunalità Comunità di Agglumerazione di u Paese Aiaccinu
Longitudina 8.73694
Latitudina 41.92667
Altitudina 38
Superficia 8203 ettari
Pupulazioni 68 462 (2015)
Dinsità 835 ab./km²

AiacciuAghjacciu in dialettu aghjaccinu; Ajaccio in ligure ghjinuvese) hè una cumuna di u dipartimentu di a Corsica suttana. A cità di u curallu hè u capilocu amministrativu di a Corsica sana, è ancu di a Corsica suttana. Ci sò 52 880 abitanti (1999) ingrentu à a cità stessa, ma si sò sviluppati dinò i cumuni in lu circondu : Afà, Alata, Bastilicaccia, Appiettu par u più. D'altrondi hè addunita Aghjacciu cù parechji artri cumuni di u rughjun par fundà a "CAPA" (Cumunità d'Agglumerazziun di u Paese Aiaccinu). Si faci chì circa 65 000 parsoni si ne stanu in lu rughjun, è cusì hè u rughjun più pupulatu di Corsica cù quellu di Bastia. Si ci trova a "Cullittività Tarrituriali di Corsica" (CTC), induv'elli seghjanu l'aletti tarrituriali.

Aiacciu, u portu
File:DSCN1226.JPG
Vista aerea d'Aiacciu

Giugrafia

Storia

U sò nomi veni dà u gregu "Agation" (bonu portu) pà a favurevuri pusizziun geugrafica. Effittivaméinti u logu duva sorghji a cità fubbi sceltu dà quarchi culuni greghi fucesi. Succissivaméinti, sottu l'uccupazziun rumana pigliò u nomi di "Adiacium" è pò "Ajax". Cunchista prima da i Vandali, è pò dà i Longobardi, intornu à l'annu milli hè stata uccupata dà i pisani è dopu passò à i ghjinuvesi (sottu l'aùturità di u Bancu di San Ghjorghju), chì in 1492 custrusini una citatella furtificata, cuncepita dà l'architettu milanesi Cristoforo de Gandino, è a pupuloni di centu famighji di a Lunigiana, trà elli i Bonaparte, chì ghjunsini à Aghjacciu in 1510. Dopu si ingrandì artantu grazia à l'afflussu di abitanti pruvinenti da i zoni interni di l'isura.

Fubbi uccupata una prima vorta dà i francesi da 1553 à 1559 è ristituita à i ghjinuvesi ancu a paci di Cateu-Cambrésis. In u settesimu securu diventò un bastiuni di l'indipindintisti di Pasquale Paoli, mà in 1768 fubbi uccupata dà i francesi dopu à u trattatu di Versailles. In 1769 nascì u so cittatinu più illustru: Nabulionu Bonaparte. Dà 1793 à 1796 fubbi parti di u regnu anglo-corsu di Pasquale Paoli, pà vurtà definittivaméinti à a Francia in 1796.

Monumenti

a Ghjisgia Maestra Santa-Maria-Assunta.
A Torra di a Parata è l'Isuli Sanguinari

Merri

U merri attuali ghjè Larenzu Marcangeli.

A lingua d'Aiacciu hè u corsu di tipu pumuntincu : a parlata aghjaccina.

Tuponimi

  • A Cunfina
  • Alzo di Leva
  • A Madonuccia
  • A Parata
  • A Piazzetta
  • Arzuta
  • Asprettu
  • A Spusata
  • Barbicaghja
  • Budiccioni
  • Campu di l'oru
  • Castellucciu
  • Canicciu
  • Forcone
  • I Milelli
  • I Salini
  • I Sanguinari
  • Lurettu
  • Marinella
  • Padula
  • Pasci Pecura
  • Pietralba
  • Ricantu
  • San' Ghjaseppu
  • San' Ghjuvà
  • Santa Lucia
  • Sant'Antone
  • Scudu
  • Suartellu
  • Timizzolu
  • U Borgu
  • U Carrughju Drittu
  • U Casone
  • U Finusellu
  • U Salariu
  • U Vazziu
  • U Vittulu
  • Vignola


Sprissioni

Pruverbii

Eccu uni pochi di pruverbii chì sò tipichi d'Aiacciu:

  • À a figa zemba, tuttu u mondu s'arremba.
  • A bucia hà i ghjambi corti.
  • À chì campa spirendu, mori caghendu.
  • À chì disprezza vò cumprà.
  • À chì faci u passu più maiò ch'è a ghjamba, casca.
  • À chì fussi induvinu, ùn saria mai mischinu.
  • A chi mori, à chì s'allarga.
  • À chì pesa a petra, pighja l'anguilla.
  • À chì pighja in prima mani si ni va à culu in manu.
  • A chì ha magngnatu u meli t'ha l'abba in capu.
  • À chì hè causa di u so mali, piegni à sè stessu.
  • A chì pesa a petra, pighja l'anguilla.
  • À chì si chjina ancu i zitelli si sveghja bruttu.
  • À chì stanta, à chì scurnichjuleghja.
  • À chì ùn hà ca un ochju, suventi u si tocca.
  • A chì ùn pò batta u cavallu, batti a sella.
  • À chì vivi incù u zoppu, à u capu di l'annu hè zoppu è mezu.
  • À chì vò bè fighjoli, cumencia per una femina.
  • A lingua ossu ùn hà è ossi tronca.
  • A manu dritta ùn devi sapè ciò ch'è faci a manu manca.
  • A paura faci truttà a mula.
  • A pratica batti a grammatica.
  • A regula sta bè ancu in casa di u .
  • A risa sta in bocca à i pazzi.
  • A ropa pulita ùn s'imbrutta micca. È ancu a ropa brutta ùn s'imprutta omu micca.
  • A strada dritta ùn hè mai longa.
  • A vita hè fatta à scali, à chì colla è à chì fala.
  • A volpi perdi u pelu ma micca u viziu.
  • Appiettu, calci è pugni à mezu pettu.
  • Aqua corri è sangui strigni.
  • Aqua minuta entri à l'ossi, è ùn hè criduta.
  • Aqua muta sfonda i ribbi.
  • Balaninu, untu è finu.
  • Boccapanzula di sera, o hè sonnu o hè pinseru. Boccapanzula di matina, o hè fami o hè sciagrinu.
  • Calcataoghju, pocu cena è micca alloghju.
  • Cani chì abbaghja ùn mordi micca.
  • Cantà è purtà a croci, ùn si pò.
  • Chì ha bisognu di u focu, u pighja in manu.
  • Chì di gallina nasci in tarra ruspa.
  • Chì mali ùn faci mali ùn aspetta.
  • Chì muta, muga.
  • Chì prima ghjugni prima macina.
  • Ci vò à batta u farru quand'hè caldu.
  • Ci vò a pighjà a muneta cum'ella passa.
  • Ci vò a pighjà a vita cum'ella veni.
  • Ci vò à nascia par pascia.
  • Ci vò à spulà quandu ci hè ventu.
  • Ciò ch'ùn tomba ingrassa.
  • Corpilonghi Auccianesi.
  • D'appressu a matina, si veri a sirata.
  • Di dui liticanti, un terzu ni prufitta.
  • Fora u denti, fora a pena.
  • Ghjinnaghju, patillaghju
  • Hè l'ochju di u patronu chì ingrassa u cavallu.
  • Hè meghju à essa solu ch'è mali accumpagnatu.
  • Hè meghju à travaghjà indarnu cà pasà indarnu.
  • Hè meghju dui ferti chè un mortu.
  • Hè meghju una donna di casa ca una casa di donni.
  • I cosi allungati diventanu sarpi.
  • I guai di a pignatta, ùn li sà cà u cuchjarò.
  • I parentidenti.
  • In a matinata, si veri a ghjurnata.
  • In bocca chjusa ùn ghjentri mosca.
  • In cumpagnia, u pretu pighjò moghja.
  • Ind'a cora ci stà u vilenu.
  • L'acellu ch'hè in gabbia, un cantu d'amori chì canta di rabbia.
  • L'aqua và à u mari.
  • L'ochji sò d'acqua.
  • L'oru casca ind'a fanga è luci sempri.
  • Mai dui senza trè.
  • Mamma incagna è ghjatta mangna.
  • Mangna à to gustu è vesta ti à gustu di l'altri.'
  • Mani ch'ùn prendi, a casa u rendi.
  • Mortu pinzutu, si n'appinza un antru.
  • Natali à balcò, Pasqua à fucò.
  • Natu l'omu, natu u distinu.
  • Nè catelli nè zitelli ùn avè à to spurtellu.
  • Nè per maghju nè per maghjonu ùn ti caccià u to pilonu.
  • Ni mori più grassi chè passi.
  • Ochju chì ùn veri, ùn pò ghjudicà.
  • Ogni mattu t'hà a so fini.
  • Ognunu tira l'aqua à u so mulinu.
  • Ognunu veri meziornu à a so porta.
  • Per rispettu di u patronu, ci vò à rispittà u cani.
  • Pighja u mondu cum'ellu veni, è a muneta cum'ella và.
  • Più hè parenti è più ghjentri.
  • Più pendi, più rendi.
  • Quandu u cani invechja, a volpi li piscia addossu.
  • Ronchi di sumeri, in celu ùn ni colla.
  • Russura à a marina, soli caldu a matina.
  • Saccu biotu ùn pò stà rittu.
  • Sant'Antonu di mezu ghjinnaghju, u soli annantu à u sulaghju.
  • Sant'Antonu incapillatu, tira ti à u paratu.
  • Scornaboi sò Peracci.
  • Sè l'inguia fussi tigna, tuttu u mondu l'avaria.
  • S'è li mettanu tutti i croci accantu, ognunu si pighja a soia.
  • Setti, u schiffru di i buciardi.
  • S'è tù n'ai, ùn ni mangni.
  • S'hà più bisognu di soldi cà di cunsighji.
  • Si lavora è si fatiga, per la panza è per la figa.
  • Si sbaghja u pretu à l'altaru.
  • Strada facendu s'arragna a somma.
  • Tali babbu, tali fighjolu. Tali calzu, tali maghjolu.
  • Tinta a panca induv'ùn posa più barba bianca.
  • Traditori sò Veracci.
  • Travaghja à chì t'hà fami.
  • Tuttu lasciatu hè persu.
  • U cavallu ghjastimatu, li luci u pelu.
  • U fenu accantu à u focu, ci sta mali.
  • U peghju calciu hè quellu di u cavallu mansu.
  • U porcu techju rivercia a trova.
  • U Signori ùn paga micca tutti i sabati, ma quandu paga, paga bè.
  • U soli luci per tutti.
  • Ùn ci hè scianza ca per canaghja.
  • Ùn fà mali chì hè piccatu è un fà chì hè ghjittatu.
  • Un sumeru un sarà mai un cavallu di corsa.
  • Ùn suniteghja ch'ellu ùn piovi.
  • Un vali à zifulà quandu l'asinu ùn vò bia.
  • Una manu lava l'altra.
  • Verbi volen, scritti manen.
  • Vesti un bastonu, pari un baronu. Vesti una tama, pari una dama.

Toponimi

Uni pochi di toponimi d'Aiacciu sò: A Cunfina, Alzu di Leva, A Madunnuccia, A Parata, A Piazzetta, rzuta, Asprettu, A Spusata, Barbicaghja, Budiccioni, Campu di l'oru, Castellucciu, Cannicciu, U Furcone, I Milelli, I Salini, I Sanguinari, Lurettu, Marinella, Padula, Pasci Pecura, Pietralba, U Ricantu, San' Ghjaseppu, San' Ghjuvà, Santa Lucia, Sant'Antone, U Scudu, Suartellu, Timizzolu, U Borgu, U Carrughju Drittu, U Casonu, U Finusellu, I canni, U Salariu, U Vazziu, U Vittulu, Vignola.

Citazioni

Eccu uni pochi di pruverbii annantu à Aiacciu:

Lighjenda

A cità d'Aghjacciu hè stata risparmiata da a pesta, a Madunuccia ghjè fistighjata ugni annu. Nostra Signora di a Misericordia hà, sicondu à a lighjenda aghjaccina, trasfurmatu battelli turchi enemichi in petra chjamati "I setti navi" chì pudemu attualmenti veda.

Da veda dinò

Rifarenzi

  • Saravelli-Retali, F. A vita in Corsica à traversu pruverbii è detti, 1976, Don Bosco.

Liami

Bandera di a Corsica E cumune di Pumonti Bandera di a Corsica

Afà - Aiacciu - Alata - Albitreccia - Altaghjè - Ambiegna - Appiettu - Arbiddara - Arburi - Arghjusta è Muricciu - Arru - Auccià - Auddè - Azilonu è Ampaza - Azzana - Balogna - Bastelica - Bastilicaccia - Belvideri è Campumoru - Bilia - Bucugnà - Bunifaziu - Calcatoghju - Campu - Cannelle - Carbini - Carbuccia - Cardu è Turghjà - Carghjaca - Carghjesi - Casaglionu - Casalabriva - Cavru - Ciamannaccia - Coggia - Conca - Coti è Chjavari - Cristinacce - Cugnocolu è Muntichji - Currà - Cuttuli è Curtichjatu - Cuzzà - Eccica è Suaredda - Evisa - Figari - Foce - Fuzzà - Frassetu - Furciolu - Ghjunchetu - Granaccia - Grossa - Grussetu è a Prugna - Guagnu - Guargualè - Laretu di Taddà - Lecci - Letia - Livesi - Livia - Lopigna - Macà è Croci - Marignana - Mela - Munacia d'Auddè - Murzu - Ocana - Ortu - Osani - Otta - Palleca - Partinellu - Pastricciola - Peri - Piana - Pianottuli è Caldareddu - Pila è Canali - Pitretu è Bicchisgià - Pitrusedda - Poghjolu - Portivechju - Prupià - Quasquara - Quenza - Rennu - Rezza - Rosazia - U Salge - Sampolu - San Gavinu di Càrbini - Sant' Andrea d'Urcinu - Santa Lucia di Tallà - Santa Maria è Figaniedda - Santa Maria è Sichè - Sari di Portivechju - Sari d'Urcinu - A Sarra di Farru - A Sarra di Scupamè - Sarrula è Carcupinu - Sartè - Serriera - Soccia - Sotta - Suddacarò - Surbuddà - Tassu - Tavacu - Tavera - Todda - Ulmetu - Ulmiccia - Urbalaconu - Valli di Mezana - Veru - Vicu - Vighjaneddu - Villanova - Vuttera - Zevacu - Zicavu - Zigliara - Zirubia - Zonza - Zozza