Ferrol: Diferenzas entre revisións

Coordenadas: 43°29′0″N 8°14′0″O / 43.48333, -8.23333

Ferrol
Bandeira Escudo
Situación
Xentilicio[1]	ferrolán/ferrolana - ártabro/ártabra - departamental
Xeografía
Provincia	Provincia da Coruña
Comarca	Comarca de Ferrol
Poboación	63.890 hab. (2023)[2][3]
Área	82,6 km²[3]
Densidade	773,49 hab./km²
Entidades de poboación	13 parroquias[4]
Capital do concello	Ferrol
Política (2019[5])
Alcalde	Ángel Mato (PSdeG-PSOE[6])
Concelleiros	BNG: 2 PPdeG: 12 PSdeG-PSOE: 8 Outros: Ferrol en Común 3
Eleccións municipais en Ferrol
Uso do galego[7] (2011)
Galegofalantes	12,20%
Na rede
ferrol.gal
v c e
[ editar datos en Wikidata ]

Ferrol é unha cidade e concello da provincia da Coruña, pertencente á comarca de Ferrolterra, terceira concentración urbana de Galicia, da cal é capital. Segundo o INE en 2017 tiña 67.569 habitantes, dos cales 31.692 eran homes e 35.877 mulleres, sendo a sétima cidade máis habitada de Galicia e a terceira da provincia.

Constitúe unha das cidades galegas máis importantes no eido industrial, cunha especial influencia do sector naval. Tamén conta cunha importante actividade das Forzas Armadas, principalmente da Armada Española, que ten dende o século XVIII unha das súas principais bases navais e un destacado Arsenal Militar.

O concello é unha península, aséntase de cara á ría de Ferrol, aínda que tamén conta cunha destacada fachada litoral cara ó océano Atlántico na zona rural. Limita por terra con Narón. Esa fachada marítima acolle algunhas das máis afamadas praias, como as asentadas nas parroquias de Doniños, San Xurxo, Ponzos ou Covas.

Ademais da cidade, o termo municipal comprende once parroquias rurais e a vila da Graña, considerada como zona urbana a efectos legais aínda que se atope no arrabalde. O concello ten unha densidade de poboación de 852,17 hab./km² e unha superficie de 82,6 km².

A denominación oficial recoñecida dende 1982 é Ferrol, malia documentarse polo menos no século XV.^[8] O emprego do artigo nas formas en castelán El Ferrol, con maiúscula, ou el Ferrol, en minúscula, reflíctese respectivamente no Diccionario de topónimos españoles y sus gentilicios, de Pancracio Celdrán e no DRAE, se ben actualmente as formas de (O/El Ferrol) co artigo (sexa en galego ou en castelán) non son correctas legalmente, malia que o emprego do topónimo co artigo en castelán documéntase no século XVII, por exemplo, no romance «Despuntado he mil agujas» de Luis de Góngora,^[9] ou no texto impreso da Descripción de España y de las costas y puertos de sus reinos (1634) do xeógrafo real Pedro Texeira.^[10] Durante a guerra civil española, en 1938, as autoridades franquistas decretaron o uso da denominación de El Ferrol del Caudillo, que se mantivo ata a década de 1980.

Sobre a orixe do nome existe a lenda dun santo bretón chamado Ferreol, quen supostamente chegou ás costas de Ferrol nun barco entre un coro de sete sereas. Outra tradición di que Ferrol provén de farol, aludindo á figura heráldica que aparece no escudo de armas da cidade.^[11] Pero isto non é posible porque a orixe do escudo de Ferrol remóntase tan só ao século XVIII, amais de diversas variantes empregadas ao longo do tempo, sen que fora fixada, de acordo á lexislación aplicable dende a década de 1990, a composición heráldica de xeito oficial.^[12]

A hipótese máis probable^[13] considera que a orixe de Ferrol está na toponimia altomedieval, a partir dun nome persoal, *Ferrolus, variante do latino Ferreolus ou derivado de Ferrus. Este procedemento de denominación foi moi frecuente na toponimia galega: formábase a partir do xenitivo, nunha secuencia do tipo villa *Ferroli. As atestacións máis antigas son do século XI, coa mesma forma que xa ten na actualidade: Veyga de Ferrol (año 1085), "per terminos de sancto Juliano de Ferrol" (1087), "medietatem de mea villa de Ferrol" (1111), Ferrol (1212), "Petro Fernandit de Ferrol" (1222), "Petrus Martini, iudicem de Ferrol" (1226).^{[Cómpre referencia]}

A cidade ocupa un emprazamento peninsular dentro da ría que leva o seu nome, a ría de Ferrol. O concello limita ó norte e oeste co océano Atlántico, ó sur coa ría e ó leste con Narón formando parte do Golfo Ártabro. Parte das súas parroquias sitúanse nunha zona xistosa no val de Trasancos, cun relevo de formas suaves. Cómpre facer mención dos espléndidos areais cos que conta a cidade, como Doniños, San Xurxo, Covas, Esmelle... no litoral de Doniños pódese atopar unha particularidade morfolóxica, que é a lagoa litoral, paraxe natural de grande interese. Tamén podemos atopar unha moi grande afección polo surf e polo bodyboard.

Dende o punto de vista do clima, Ferrol correspóndese co clima oceánico, choivas abundantes no outono e inverno e veráns pouco soleados, destacando as típicas néboas costeiras no verán.

Estación de Monteventoso
Mes	Xan	Feb	Mar	Abr	Mai	Xuñ	Xul	Ago	Set	Out	Nov	Dec	Ano
Temperatura máxima media (°C)	11,3	11,0	13,3	14,1	16,1	18,9	20,6	20,8	19,6	17,5	13,7	11,7	15,7
Temperatura media (°C)	9,3	8,8	10,7	11,4	13,3	16,0	17,8	18,1	17,1	15,2	11,7	9,8	13,3
Temperatura mínima media (°C)	7,2	6,6	8,1	8,7	10,6	13,2	15,0	15,4	14,7	13,0	9,6	7,8	10,8
Precipitacións (mm)	115	93	113	62	78	61	26	45	74	86	102	115	970
Fonte: Ferrol.gal

A Terra de Trasancos estivo bastante poboada na etapa anterior á romanización. No actual concello de Ferrol hai catalogadas 64 mámoas principalmente nos montes de Mougá e Brión. Son 39 mámoas nos montes de Brión, 20 nos de Mougá e 4 en Leixa^[14]. Por todo no concello hai varios castros^[15][16]:

Castro dos Castros Castro de Santa Cecilia Castro de Vilela Castro dos Gafos Castro A Croa de San Pedro de Leixa Castro de Vilasanche Castro da Croa de Fontá Castro de Canido

Castro de Lobadiz Castro de Tralocastro Castro de Papoi Castro de Santa Mariña Castro de Pico de Ouro (desaparecido) Castro de Ferrol (Ferrol Vello) Castro de Santa Comba Castro de Arbosa

Da época romana, en Covas, consérvase a explotación aurífera de Covarradeiras.^[17]

Na Idade Media a cidade ou vila de Ferrol gozou dalgúns foros e privilexios ata que comezou a pertencer xurisdicionalmente á casa de Andrade.

Ferrol desempeñou, e desempeña, un papel importante na historia de Galicia e España e nas que foron as súas posesións de Ultramar, papel que lle concedeu a súa posición de ser o porto militar máis importante da península durante séculos. En Ferrol sucedéronse numerosas batallas navais e ata algún desembarco promovido polos exércitos ingleses que ansiaban capturar "o mellor porto natural da costa atlántica de Europa" (así o cualificaron os almirantes británicos) e un enclave estratéxico sen igual en España.

A referencia máis antiga que se coñece de Ferrol data do século I, no que o historiador romano Pomponio Mela, ao describir o Magnus Portus Artabrorum, desígnaa co nome de Adobrica. Con todo, hai quen afirma que a fundaron os normandos cara o século X. Será no século XI, cando apareza por primeira vez o nome de Sancto Iuliano de Ferrol nun documento histórico.

O castelo de San Felipe foi construído na mesma boca da ría en 1577 para defender o estratéxico porto de Ferrol dende o que partía unha cadea que en caso de incursión naval era levantada impedindo o paso dos navíos hostís. En 1588, debido a un temporal, parte das naves que formaban a Armada Invencible de Filipe II buscou refuxio na ría de Ferrol. Durante o ataque de Drake á cidade da Coruña en 1589, Ferrol serviu como porto de abrigo e reparación á frota marítima. En 1594 a armada inglesa intentou apoderarse de Ferrol.

En 1726 Filipe V nomea a vila como capital do Departamento Marítimo do Norte de España, motivo polo que a poboación é coñecida como a Cidade Departamental. Amais, ordenou a instalación dos grandes Estaleiros do Norte de España na ría de Ferrol, nos lugares da Graña e Ferrol. En 1749 Fernando VI dispuxo a instalación dos estaleiros en Esteiro e que fose Ferrol a capital do Departamento Marítimo. En 1787 era a cidade máis poboada de Galiza, cuns 25.000 habitantes, por diante de Santiago de Compostela.

O 25 de agosto de 1800 tivo lugar un intento de apoderarse de Ferrol e destruír os estaleiros por parte dunha armada inglesa con máis de cen barcos e 15.000 homes, mandados polo almirante Warren na Batalla de Brión. Trala derrota inglesa, Napoleón celebrouno coa frase: "polos valentes ferroláns". En 1809 produciuse a ocupación francesa pero esta só durou un mes. Ferrol foi a primeira cidade de España en adoptar un sistema de cuadrícula no deseño das rúas do seu ensanche, anterior ó Plan Cerdà de Barcelona.

A alianza con Gran Bretaña durante a guerra da independencia precipitou o fracaso da economía da cidade e, durante o reinado de Fernando VII, Ferrol chegou a converterse nunha cidade en declive, perdendo o seu título de capital. Con todo, floreceron novas actividades durante a administración do Marqués de Molina, Ministro de Asuntos Navais a mediados do século XIX.

En Ferrol produciuse a botadura do primeiro barco a vapor de España en 1858, en 1881 do primeiro barco con casco de ferro e en 1912 a do primeiro acoirazado (Acoirazado España), asistido polo rei Afonso XIII.

O estoupido da guerra civil (1936-1939) significou que os estaleiros, talleres, fundicións e dársenas de Ferrol fosen tomados baixo o control do Estado e completamente nacionalizados en 1945 baixo o nome de Bazán, máis tarde renomeado como IZAR e dende xaneiro de 2005 como Navantia.

Durante a ditadura franquista, o ditador, que nacera nesta cidade, renomeouna en 1938 como El Ferrol del Caudillo, nome que conservou ata 1982, cando o concello democrático o cambiou polo actual, Ferrol.

O remate da ditadura e a chegada da democracia en 1978 non axudou a mellorar a súa situación económica. Dende 1982 a cidade enfrontouse a numerosos problemas debido ao declinar do sector naval e o traslado da Frota da Armada Española á localidade andaluza de Rota. O principio do novo milenio con todo, foi en xeral un tempo de esperanza ante unha inminente expansión económica.

O remate da autoestrada AP-9 entre Fene e Ferrol en 2003 permitiu a total conexión da cidade coa fachada atlántica galega. Ademais, a posta en marcha do porto exterior e de novas infraestruturas de comunicación e de apoio industrial sustentan esa esperanza de recuperación socioeconómica.

A cidade conta a 1 de xaneiro de 2017 con 67.569 habitantes, é a capital da comarca de Ferrolterra, engadindo na totalidade uns 165.000 habitantes, o que supón a terceira área metropolitana de Galicia.

A área metropolitana de Ferrol é practicamente limítrofe coa área metropolitana de A Coruña, o que sitúa a Ferrol no contexto dunha conurbación de preto de 650.000 habitantes.

Fonte:Arquivo INE

Evolución da poboación de Ferrol   Fontes: INE e IGE.
1900	1930	1950	1981	2004	2009	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	2023
25.281	35.563	77.030	87.691	77.859	73.638	72963	71.997	71.232	70389	69452	68308
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Pirámide poboacional de Ferrol no ano 2017, segundo datos do INE.

A cidade está construída e encaixada contra a ría, afastada dela pola muralla do arsenal e o porto de Ferrol. Ferrol está formado por barrios moi diferentes e con estilos arquitectónicos claramente diferenciados. Contrastan as zonas máis antigas e poboadas coas novas zonas do ensanche e os barrios obreiros e populosos das aforas. As zonas máis afastadas do concello, Covas e Doniños, son lugares de natureza case virxe.

• Ferrol Vello, a zona urbana máis antiga de Ferrol e a orixe da cidade: un castro-vila mariñeira. É un barrio de casas baixas, pequenas e semellantes a outras vilas mariñeiras galegas. En Ferrol Vello naceron boa parte dos ferroláns que deron sona á cidade. A rúa do Castro foi a primeira rúa da cidade e mantén as formas do antigo asentamento. As rúas de medio arco fóronse espallando lembrando os límites castrexos protexendo a vila.
• A Magdalena, a cidade feita e deseñada por enxeñeiros cando Ferrol pasou a ser sede naval. Son rúas rectas e perpendiculares con mazás de casas cuadriculadas. Ferrol foi unha das primeiras cidades en España en ter un urbanismo racional. Arquitectos e enxeñeiros, así como xentes de cartos, deixaron a súa pegada nesta zona con edificios deseñados por Rodolfo Ucha ou Sánchez Bort. Tense proposto pedir a declaración de Patrimonio da Humanidade para recoñecer e protexer estas construcións. Na Magdalena está a primeira casa galega de galería, a máis antiga.
• Esteiro, o barrio mariñeiro, e despois obreiro, da cidade. Esteiro ata os anos 1980 mantiña moito das orixes de Ferrol. O barrio actual é un novo ensanche da cidade, a sede do campus universitario e dos estaleiros. A avenida de Esteiro é unha nova porta de acceso a Ferrol.
• Ensanches, os ensanches A e B. Zonas da periferia urbana de Ferrol, son barrios que se fixeron e medraron para acoller as ondas de inmigrantes e novos traballadores nos finais do século XX.
• Inferniño é un barrio con identidade de seu. Nel durante moitos anos estivo o estadio do Racing de Ferrol, o Manuel Rivera. É un barrio encaixado entre as vías do tren e a Estrada de Castela.
• Caranza, barrio obreiro xurdido nos inicios dos anos 1970. Construído nos accesos á nova estrada que une Ferrol coa Ponte das Pías. Son rúas amplas, con zonas verdes, grandes edificios algúns de máis de dez alturas. Poboado por obreiros dos estaleiros e militares da Armada Española.
• Recimil, unha das primeiras promocións de vivendas dos anos 1950 construídas polo réxime franquista. Hoxe é un barrio protexido pola súa pioneira arquitectura. É propiedade do concello de Ferrol, os residentes están en réxime de alugueiro.
• Canido, barrio dos traballadores da Bazán e militares, deu acubillo a algunhas das iniciativas industriais máis senlleiras de Ferrol. Os principais centros de ensino de Ferrol están neste barrio.
• San Xoán, barrio de entrada a Ferrol pola estrada de Castela. Por esta zona chega o tren a Ferrol.
• Santa Mariña, periferia de Ferrol. É unha zona de hortas e pequenos prados xunto a casas baixas e novas construcións nas estradas máis importantes.
• Catabois, un dos accesos tradicionais á cidade. Ao longo da estada de Catabois fóronse agrupando servizos e creando unha estrada urbana segundo se achega a Ferrol.
• A Graña, a vila mariñeira situada fronte ao porto de Ferrol. Base naval, estaleiro, porto deportivo e pesqueiro. A Graña mantén a estrutura das rúas e casas dunha vila mariñeira.

Dependente durante longo tempo da construción naval militar e civil, pasou por sucesivas crises correspondentes coas horas baixas deste sector, da última cas cales aínda non está recuperada.

A comarca de Ferrol foi unha das áreas máis industrializadas de Galicia, e conta cunha importante industria de estaleiros que está inmersa nunha reconversión sectorial, consecuencia da crise no sector. A economía da cidade está principalmente ligada a esta industria naval. Estaleiros militares e civís de construción e reparación. As instalacións militares ocupan boa parte da zona urbana da cidade así como as instalacións da Armada Española. Amplas zonas de monte e costeiras pertencen ou pertenceron ao exército: montes de Covas e San Xurxo, Monte Ventoso, Polvoreira de Mougá ou a base naval da Graña.

Proxectos como o recente Porto exterior de Ferrol pretenden dar un pulo e revoga-la situación de certa decadencia, dotando á cidade de modernas infraestruturas. Xunto co Porto exterior da Coruña e con tódalas empresas e polígonos industriais situados entrámbolos portos estase a formar unha importante rexión industrial loxístico-marítima coa ría de Ferrol.

Na cidade teñen a súa sede dous xornais:

• Diario de Ferrol, xornal local e comarcal fundado en 1999 e ligado a Editorial La Capital.
• La Voz de Galicia, delegación local do xornal coruñés.

A televisión local: Televisión Ferrol Canal 31. Tamén na cidade teñen a súa sede dúas emisoras de radio: Cadena Cope e a Cadena Ser.

Aínda que Ferrol non conta con grandes monumentos ten unha diversidade arquitectónica de grande interese:

O Arsenal Militar é un complexo construído en 1751 que marcou a vida e crecemento da cidade nos últimos séculos. Os Arsenais Militares de Ferrol son un dos mellores exemplos de arquitectura civil e naval do Estado. Están formados por un recinto amurallado dividido en varias zonas: os Estaleiros, os Diques e o Parque. No seu interior, merecen especial mención, ademais da Porta do Dique, a Porta do Parque, a Sá de Armas, o Dique e o Edificio das Ferrerías.

A Porta do Arsenal, coñecida tamén como Porta do Dique e un dos símbolos da cidade, foi levantada polo enxeñeiro Julián Sánchez Bort no século XVIII con fronte cara á actual Praza de Galicia, que tamén acolle hoxe o Monumento aos Caídos en África, a sé de Correos e o Teatro Jofre. Trátase dunha torre de planta cadrada rematada por unha cúpula semiesférica con lanterna de ferro forxado. O seu arco triunfal, sobre o que se sitúa o escudo real de Carlos III, está flanqueado por dúas columnas toscanas.

O Museo Naval atópase instalado no antigo edificio do penal de San Campio, no interior do Arsenal Militar. Nas súas salas expóñense utensilios e obxectos relacionados co mar, a navegación e os barcos; restos de buques, planos, maquetas, armamento ou cartografía.

O castelo de San Felipe é unha das fortalezas máis importantes da ría de Ferrol. No ano 1589 comézase a construción do castelo auspiciada por Filipe II, do que toma o seu nome, e é entre os anos 1731 e 1755 sofre unha serie de reformas.

É unha fortificación militar, na súa maioría de estilo neoclásico, sita na bocana norte da ría de Ferrol, fronte ao Castelo da Palma, xa no concello de Mugardos, e un dos puntos máis estratéxicos da ría. É un dos exemplos máis representativos de fortalezas do século XVIII utilizadas para a defensa da poboación e de toda a ría.

O barrio da Magdalena é un exemplo singular do racional urbanismo da época da Ilustración, en tempos de Carlos III, compondo un sistema simétrico e racionalista que se articula ao redor das prazas de Armas e Amboage. Nas súas rúas aínda se conservan unha serie de vivendas orixinais do século XVIII, dotadas de grandes balcóns con reixas de ferro forxado colocadas sobre ménsulas pétreas e de rechamantes galerías de madeira acristalada, pintadas en branco, moitas delas incorporadas xa durante o século XIX. Desta forma as longas e rectas rúas do centro histórico da cidade ven realzadas por un conxunto de variados miradoiros dunha gran beleza de formas. Segue a destacar hoxe non só pola súa forma senón polas construcións modernistas que alí se fixeron, coma por exemplo o Teatro Jofre na praza de Galicia, o Casino Ferrolán, o Hotel Suízo cos seus destacados balcóns de ferro forxado ou o Banco Simeón, coas súas airosas e delicadas galerías. Cabe destacar tamén os seus xardíns, a concatedral e a Fonte de San Roque, que alberga na súa pétrea fachada o escudo heráldico máis antigo da cidade, co nome de Ferrol.

A concatedral de San Xiao é un templo proxectado polo arquitecto académico Julián Sánchez Bort, a partir do ano 1763, para a nova barriada que se levantaba na cidade de Ferrol. Na súa planta centrada e nos primeiros proxectos, recollíanse conceptos arquitectónicos renacentistas, aínda que o edificio considérase neoclásico. Ten planta de cruz grega, cuberta cunha gran cúpula, que non se deixa ver ao exterior. Ten capelas laterais e unha fachada principal flanqueada por dúas torres rematadas por cúpulas. A portada repite modelos compositivos propios do manierismo.

É o monumento relixioso máis importante da cidade. Foi levantada sobre os restos dunha antiga igrexa románica. No ano 1959, obtivo o título de Concatedral, pertencente á Diocese de Mondoñedo-Ferrol.

A igrexa de San Francisco é unha voluminosa igrexa neoclásica, foi construída en 1757, nela destaca o seu retablo maior tamén neoclásico. Foi levantada sobre os restos do antigo Convento de San Francisco, do século XIV edificado pola casa de Andrade, e comparte parcela co actual edificio do Parador Nacional de Turismo. É un templo de planta de cruz latina con tres naves, separadas por columnas toscanas, capela maior e sancristía. No seu interior, gárdanse tallas de madeira e o retablo, obra de José Ferreiro.

O cantón de Molíns e a alameda de Suances son dúas zonas verdes de paseo e esparexemento. O parque municipal Raíña Sofía, no que destacan árbores como as acacias e eucaliptos, é o antigo Horto dos Frades. Localízase no núcleo urbano, separando os barrios de Ferrol Vello e da Magdalena. É unha das zonas verdes máis importantes da poboación e no seu interior merecen especial mención a pista de baile, o estanque -onde atópase a Fonte Wallace, adquirida en París no ano 1889 e arrodeada polos bustos de oito ferroláns ilustres-, e o parque didáctico Aquaciencia. A zona didáctica amosa a través de xogos, maquetas ou paneis a importancia da auga na vida humana, a súa enerxía e os seus principios dinámicos.

A praia de Doniños e a súa lagoa, é un longo areal moi frecuentado por surfistas, no que destaca un espazo protexido formado por un amplo complexo dunar, con penachos vexetais, que defenden do mar unha lagoa costeira, un rico e variado ecosistema, dende diferentes aves acuáticas -algunhas delas en perigo de extinción- e migratorias ata gansos, que deitan as súas follas entre os xuncos do seu litoral. Outras praias preto son San Xurxo, Santa Comba e a Ponzos.

A ermida de Santa Comba está situada nunha pequena illa, na praia de Santa Comba. Celébrase tradicionalmente dende o ano 1110 unha romaría.

O baluarte de San Xoán está situado fronte ó porto, é un dos restos máis importantes da muralla da cidade do século XVIII. Dende a súa altura pódense entender as diferentes fases históricas da construción do porto comercial.

Ferrol Vello é o núcleo onde se orixinou a actual poboación a principios do século XIII. Ten o seu punto neurálxico na Praza Vella. Nesta praza atópanse vivendas dunha soa altura e varanda de madeira. Fronte a ela, atópanse a Sá de Armas do Arsenal Militar (antigo Cuartel de Instrución de Mariñeiría e os xardíns nos que aséntase a Fonte da Fama.

En toda a súa contorna destacan construcións de arquitectura popular mariñeira, con cristaleiras e rúas empedradas, estreitas e irregulares. Na actualidade, conserva unha estrutura compacta e orientada cara ao porto, aínda que atópase nun adiantado estado de deterioración.

A igrexa de Nosa Señora do Socorro é un pequeno templo neoclásico dunha soa nave levantado no século XVIII na zona vella da cidade, na rúa do Socorro. No seu interior, gárdanse as imaxes do Cristo dos Navegantes e a Virxe do Socorro, de gran devoción popular no barrio.

Os xardíns de Herrera atópanse sitos entre o Parador Nacional de Turismo e o Pazo de Capitanía Xeneral da Armada. Un dos monumentos máis importantes que acolle, ademais do Obelisco de Churruca, é a estatua, realizada en bronce, do militar Jorge Juan, que apunta cun dedo cara ao Arsenal Militar dende o interior de ditos xardíns. Conta cun miradoiro, dende onde se obteñen unhas das mellores vistas da ría de Ferrol e do Arsenal Militar.

A capela de Nosa Señora das Dores foi levantada na segunda metade do século XVIII na rúa Méndez Núñez, xunto á Praza de Amboaxe. É un pequeno templo dunha soa nave con planta de cruz latina.

O Museo da Natureza atópase instalado no edificio do antigo Hospicio da Praza de Amboaxe, na rúa Méndez Núñez. O seu interior está adicado á fauna galega con esqueletos de mamíferos e aves. Na actualidade, desenvólvense obras na antiga Casa do Coronel, no barrio de Canido, para trasladar estes fondos a unhas instalacións máis acaidas.

O Centro Cultural Torrente Ballester está localizado no antigo Hospital de Caridade, sito na rúa Concepción Arenal. É un dos espazos culturais máis importantes de Ferrol. Nas súas salas expóñense obras e manifestacións da arte galega e universal tanto contemporánea como histórica.

O Teatro Jofre está sito na praza de Galicia, e é unha das obras de arquitectura teatral do século XIX máis importantes de España. Foi inaugurado no ano 1892 tras moitos problemas económicos para poder afrontar a súa apertura. Destaca pola súa decoración e pola súa acústica. No seu interior, realízanse ao longo de todo o ano numerosos actos culturais.

O barrio de Esteiro foi nas súas orixes, no século XVIII, o barrio obreiro de Ferrol, lugar onde tiñan a súa vivenda a maior parte dos traballadores das construcións navais e militares. Na década de 1990, levantáronse modernas vivendas, aínda que segue a conservar algúns edificios das súas orixes, destacando o antigo Hospital de Mariña, actual Campus Universitario, e a Casa do Patín, actual Biblioteca Universitaria.

Ficheiro:Chamorro-206.jpg

A ermida de Chamorro, tamén coñecida como capela da Virxe do Nordés, é un pequeno templo de orixe medieval sito na cima dun monte, a escasos tres quilómetros do casco urbano de Ferrol. Foi levantada nos primeiros anos do século XVI e ampliada no XVII. Nas súas inmediacións, realízase todos os anos, o Luns de Pascua, unha popular romaría na que milleiros de fieis soben a pé á ermida para pregar á Virxe de Chamorro. O lugar conta cunhas fantásticas panorámicas da cidade de Ferrol e de toda a súa ría.

Cabo Prior localízase na parroquia de Covas, a 14 km do núcleo urbano de Ferrol, nunha zona de gran beleza paisaxística e arrodeada de acantilados. Son famosas as súas vistas marítimas do Arco Ártabro e, nos seus arredores, atópase o faro de Cabo Prior, inaugurado no ano 1953 e aínda en funcionamento, xunto a un miradoiro.

A autoestrada AP-9, principal vía de acceso á cidade, conecta Ferrol coas cidades galegas do eixe atlántico: A Coruña (55 km), Santiago (90 km), Pontevedra, Vigo e Tui, xa na fronteira con Portugal. A autoestrada A-6, accesíbel mediante a AP-9 a 10 km ó sur da cidade, conecta Ferrol coa Coruña, Lugo e Madrid.

Por outra parte, a autovía AG-64 conectará a cidade con Vilalba, cando rematen as obras nos tramos próximos á cidade vilalbesa. Alí conectará coa A-8, tamén en construción, que percorre todo o Cantábrico ata Donostia.

O Aeroporto de Alvedro (A Coruña), a 41 km de Ferrol pola autoestrada AP-9, conecta Ferrol coas principais cidades españolas e algunhas europeas.

O Aeroporto da Lavacolla (Santiago de Compostela), a 90 km de Ferrol pola autoestrada AP-9, conecta Ferrol coas principais cidades españolas e algunhas europeas e americanas.

Ferrol conta cunha estación de ferrocarril empregada por Renfe e Feve que conecta a cidade co resto da comunidade autónoma e o país. Renfe esta a estuda-la creación duna liña de proximidades que una a cidade de Ferrol coa Coruña sen paradas intermedias.^[18]

A cidade de Ferrol conta cunha rede de autobuses urbanos explotada pola compañía Tranvías del Ferrol. Amais de dar cobertura á cidade de Ferrol, o seu ámbito de actuación chega aos concellos de Narón e Neda nalgunhas das súas liñas. En total existen seis liñas de autobuses que dan servizo á cidade amais dunha liña nocturna entre o Porto (Ferrol Vello) e Neda.

Liña	Ruta	Tranvias del Ferrol
1-B	Residencia - Porto
1-2	Neda - Porto
3	Porto - Caranza - Residencia
4	Canido - A Graña
7	A Faisca - Correos
9	Caranza - Correos

Amais destas liñas explotadas por Tranvías del Ferrol, a compañía Rialsa conta con varias liñas urbanas e interurbanas. Da estación de autobuses de Ferrol saen a diario multitude de autobuses que comunican á cidade con outros puntos da xeografía galega e española.

• Romaría da Virxe de Chamorro, celebrada no luns de Pascua.
• Festas de San Xiao, o 7 de xaneiro, patrón da cidade.
• Festas da cidade, en agosto, rematando o día de San Ramón cunha homenaxe a Ramón Plá, o que fora Marqués de Amboage.
• Procesión de Corpus Christi, que percorre algunhas das rúas da cidade.
• A Semana Santa de Ferrol, un dos acontecementos máis sinalados do ano, xuntando unha gran morea de turistas e declarada de interese internacional.
• Feira de Mostras, punto de referencia para a cidade. Celébrase nas instalacións de Punta Arnela na Malata.

O deporte por excelencia da cidade é o tríatlon.^{[Cómpre referencia]} O Club Natación Ferrol tivo unha sección de tríatlon da que saíu o pentacampión do mundo, Javier Gómez Noya. Dende o 2006 a cidade conta cun equipo: o Club Triatlón Ferrol, nas súas filas militan varias campioas de España e conta cunha escola de triatlón das máis numerosas do Estado. En Ferrol organízanse probas de diferentes niveis: Campionatos de España, o Campionato Iberoamericano, a Liga Nacional de Clubs, o Campionato Galego, etc.^{[Cómpre referencia]}

En fútbol, o equipo máis destacado é o Racing de Ferrol, na Segunda división B. Xoga os seus partidos no Estadio Municipal da Malata. No fútbol sala a cidade conta co Parrulo, actualmente en primeira división.^{[Cómpre referencia]}

No baloncesto a cidade conta co Universitario de Ferrol (fundando en 1997), e que no ano 2014 ascendeu á Liga Feminina na que leva varias tempadas. O equipo xoga no Pavillón Polideportivo da Malata. Por outra banda, no baloncesto masculino, o OAR Ferrol (fundado en 1951 e desaparecido en 1996) xogou varios anos na ACB. O Polideportivo da Malata acolleu os partidos do grupo B do Campionato mundial de baloncesto de 1986.^{[Cómpre referencia]}

En waterpolo destaca o Club Marina Ferrol.^{[Cómpre referencia]}

No ámbito do motor, o Rally de Ferrol, é unha competición oficial do Campionato de España de Rallyes, organizada pola Escudería Ferrol.^{[Cómpre referencia]}

O escudo do concello de Ferrol foi aprobado en sesión municipal o 22 de xuño de 1778. O alcalde Pedro Bayón, declarou que o escudo heráldico de armas consistía nunha torre con farol, canón e áncora a cada lado.^[19] Este deseño foi modificado co tempo e tivo variantes ata a actualidade que se poden ver por toda a cidade.^[20] Nin o escudo de Ferrol nin a bandeira están aprobados pola Xunta de Galicia nin foron publicados no DOG. O concello de Ferrol emprega como deseño nas súas comunicacións públicas un logo estilizado con coroa, castelo con farol, bandeiras e canóns.

Histórico de escudos de Ferrol

Variante do escudo sen coroa.	Ferrol da Ilustración, de forma ovalada, co tempo engadiuse unha grilanda vexetal e dúas bandeiras (España e a da Cidade), duplicadas en sendos mastros a cada lado da torre. A bandeira de Ferrol adoptouse a partir do ano 1845, nas súas orixes era a bandeira da provincia marítima de Ferrol. No século XIX engadiu unha coroa marquesal.	Versión do escudo non oficial con coroa real na Gran Enciclopedia Gallega.	Logo do concello de Ferrol nun sumidoiro.
sen uso	empregado en vehículos oficiais, policía local, taxis, bombeiros e outros servizos	uso en placas de rúas	documentación oficial, mobiliario urbano e publicidade institucional

Refraneiro

• Cando chove e fai sol, vai o demo pro Ferrol, cargadiño de alfileres pra meterse coas mulleres ^[23].
• Quen pasou a Marola pasou a mar toda.
• Vaite auga, vente sol polos campos de Ferrol ^[24].

Cantigueiro

• Cando eu saía da Habana/ estábase pondo o sol/ i ouvín toca-las campanas/ nas igrexas do Ferrol ^[25].
• Ferrolana, por te ver,/ pasei o mar da Marola/ a pique de me perder ^[26].

• 
  Praza de Armas de Ferrol
• 
  Entrada da ría
• 
  Mugardos e Ferrol
• 
  Mapa de Ferrol
• 
  Hospital Arquitecto Marcide
• 
  Vista aérea da ría de Ferrol
• 
  Fachada do Auditorio de Ferrol en Caranza
• 
  Placa altimétrica do concello.

Galicia | Provincia da Coruña | Parroquias de Ferrol
Brión (Santa María) | A Cabana (Santo Antonio) | Covas (San Martiño) | Doniños (San Román) | Esmelle (San Xoán) | Ferrol | A Graña (Santa Rosa de Viterbo) | Leixa (San Pedro) | Mandiá (Santa Uxía) | Marmancón (San Pedro) | San Xurxo da Mariña (San Xurxo) | Santa Cecilia de Trasancos (Santa Cecilia) | Serantes (San Salvador)

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Ferrol vexa: Lugares de Ferrol.

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Ferrol

A Galipedia ten un portal sobre: Ferrol

• BOUZA BREY, Fermín: "Cantigas populares da Arousa", en Arquivos do Seminario de Estudos Galegos III, 1929, 153-204 [en facsímile II].
• LORENZO FERNÁNDEZ, Xaquín: Cantigueiro popular da Limia Baixa, Galaxia, Vigo 1973.
• RODRÍGUEZ GONZÁLEZ, Eladio: Diccionario enciclopédico gallego-castellano, Galaxia, Vigo 1958-1961.

• Eleccións municipais en Ferrol

• Concello de Ferrol
• Cámara de comercio de Ferrol
• Xornal "Diario de Ferrol"
• Televisión de Ferrol Canal 31
• Ferrol Metrópoli
• Guía da arquitectura modernista da cidade
• Vista de Ferrol dende Bailadora (Ares), cámara web da CRTVG.