«Արմենոիդ ռասա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ տարբ Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

Գծային

10:11, 20 Սեպտեմբերի 2014-ի տարբերակ

Արմենոիդ ռասա․ համարվում է ամենահին և կայուն մնացած ռասաներից մեկը։

Պատկեր:Նժդեհ 1921.jpeg

Գարեգին Նժդեհ․ արմենոիդ ռասայի հայազգի ներկայացուցիչ

Տարածվածությունն ու հատկանիշները

Արմենոիդ ռասայի ներկայացուցիչները սփռված են Եվրոպայից մինչև Ասիա, բայց ամենից ամենաշատը հանդիպում են Հայկական լեռնաշխարհում՝ ի դեմս հայ էթնոսի։ Արմենոիդ ռասայի ներկայացուցիչները ունեն հետևյալ արտաքին բնութագրիչները`

համեմատաբար բարձր հասակ,
սովորաբար մուգ շագանակագույն կամ սև, հազվադեպ էլ բաց գույնի մազեր,
մեծ, կլոր, սովորաբար սև, երբեմն էլ կապույտ կամ կանաչ աչքեր,
գանգի բրախիկեֆալիկ ձև,
վառ արտահայտված հոնքեր,
բարակ, երկար, լավ արտահայտված կամրջակով քիթ (արծվաքիթ)։

Ծագումնաբանություն

Արմենոիդ ռասայի առաջացումը հետաքրքրում է գիտնականներին բավական երկար ժամանակ, քանի որ դրա շնորհիվ նրանք կկարողանան ուսումնասիրել Առաջավոր Ասիայի ժողովուրդներին։

Յառխոն գրել է. «Կովկասի ժողովուրդների ուսումնասիրումը, մեծ օգուտ կբերի այլ ժողովուրդների էթնոգենեզի համար»։ Հայաստանի լեռնային, բրոնզե շրջանին պատկանող մարդկային մնացորդների պալեոանթրոպոլոգիան գիտնականներին թույլ է տալիս ենթադրել, որ այդ ժամանակ այս տարածքներում ապրելիս են եղել մարդիկ երկար և մեծ դեմքով։

Արմենոիդ ռասան առանձնանում է թեթև ալիքավոր կամ ուղիղ մազերով, առատ երրորդ մազածածկույթով մաշկի և դեմքի վրա, թեթևակի մգոտ մաշկով, մուգ մազերով և մաշկով, քթի հատուկ տեսակով, միջին չափսի շրթունքներով, աչքերի փոքր բացվածքով, լայն և բավական երկար դեմքով, բավական երկար գանգով, թույլ արտահայտված դնչով։ Հասակը միջինից բարձր։ Այս տեսակը տարածված է Հայաստանում, Լիբանանի, Սիրիայի և Իրանի լեռնային շրջաններում։ Չնայած որոշ հետազոտություններ ցույց են տալիս, որ հայերի և հարավային կամ արևելյան վրացիների միջև տարբերությւոնն անշան է, արմենոիդ ռասային պատկանող հայերի գլխի բարխիկեֆալիկ կառուցվածքն ու երրորդական առատ մազածածկույթը յուրահատուկ են միայն վերջիններիս։ Օրինակ Ալեկսեևը 1974 թ-ին ասել է, որ արմենոիդներն իրենց մարմնի և դեմքի (տղամարդիկ) մազածածկույթով չեն զիջում երկրագնդի ամենաառատ մազածածկույթ ունեցող ժողովուրդներին` այաներին և Ավստրալիայի աբորիգեններին, նույնիսկ երբեմն գերազանցում նրանց։

Հայաստանի տարածքում գտնված գանգերը (Սևան, Լճաշեն և Շենգավիթ), որոնք թվագրվում են մ.թ.ա. III – II հազարամյակներին, ունեն վառ արտահայտված եվրոպոիդ և արմենոիդ ռասայի հատկանիշներ։ Սակայն II հազարամյակի գանգերը տարբերվում են բավական լայն դեմքով։

Արմենոիդ ռասան, առաջանալով Հայկական Լեռնաշխարհում, տարածվել է ամբողջ Առաջավոր Ասիայում։ Դրա մասին են վկայում մարդկային մնացորդները հարավային Միջագետքից (Ալ-Ուբայիդ), հյուսիսային Փոքր Ասիայում (Ալիշար) և այլուր։ Այդ մնացորդները թվագրվում են մ.թ.ա. IV հազարամյակին և ունեն արմենոիդ ռասային հատուկ հատկանիշներ։^[1]^[2]^[3]^[4]

Տես նաև

Հայեր

Ծանոթագրություններ

↑ Նվարդ Քոչար, Հայերի անթրոպոլոգիան, [1]
↑ Բունակ, Գրանիյա Արմենիկա, II հրատարակություն, 1927 թ., էջ` 263
↑ Աբդուշելիշվիլի, Կովկասյան ժողովուրդների գանգերը, Թբիլիսի, 1955 թ.
↑ Աբդուշելիշվիլի, Հայերի անթրոպոլոգիա, 1963 թ., էջ` 3

[1] Նվարդ Քոչար, Հայերի անթրոպոլոգիան, [1]

[2] Բունակ, Գրանիյա Արմենիկա, II հրատարակություն, 1927 թ., էջ` 263

[3] Աբդուշելիշվիլի, Կովկասյան ժողովուրդների գանգերը, Թբիլիսի, 1955 թ.

[4] Աբդուշելիշվիլի, Հայերի անթրոպոլոգիա, 1963 թ., էջ` 3

[1]

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
-'''Արմենոիդ ռասա'''․ համարվում է ամենահին և կայուն մնացած ռասաներից մեկը։ Խորհրդային ռուսալեզու գրականության մեջ հանդիպում է նաև ''առաջավորասիական տիպ'' անվանումով։ Արմենոիդ ռասային բնորոշ հատկանիշներով [[Իոսիֆ Դենիկեր]]ի «Մարդկային ռասաները» աշխատությունում նկարագրվում է ''ասիրոիդ'' ռասան։
+'''Արմենոիդ ռասա'''․ համարվում է ամենահին և կայուն մնացած ռասաներից մեկը։
 [[Պատկեր:Նժդեհ 1921.jpeg|մինի|աջից|[[Գարեգին Նժդեհ]]․ արմենոիդ ռասայի հայազգի ներկայացուցիչ]]
@@ Տող 5. / Տող 5. @@
 [[Պատկեր:Armenoid Lebanese.jpg|մինի|Արմենոիդ ռասային պատկանող [[լիբանան]]ցի արաբ ([[1911]] թ.)]]
+Արմենոիդ ռասայի ներկայացուցիչները սփռված են [[Եվրոպա]]յից մինչև [[Ասիա]], բայց ամենից ամենաշատը հանդիպում են [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում՝ ի դեմս հայ էթնոսի։ Արմենոիդ ռասայի ներկայացուցիչները ունեն հետևյալ արտաքին բնութագրիչները`
-Արմենոիդ ռասան շատ նման է Բալկանյան թերակղզում տարածված դինարիկ ռասային; միակ տարբերությունն արմենոիդ ռասայի ավելի մուգ գույնի մաշկն է, որ կապված է նրա միջերկրածովյան ռասայի (ովքեր ունեն ձիթապտղի յուղի գույնի մաշկ) և ալպյան ռասայի (ովքեր ունեն շագանակագույն մաշկ) միախառնման հետ։ Արմենորիդ ռասան կովկասյան ռասայի ենթառասան է։
+* համեմատաբար բարձր
-Արմենոիդ ռասան հանդիպում է համարյա թե ողջ Եվրասիայում։ Սակայն ամենամեծ կուտակումները [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում է և մասամբ [[Անատոլիա|Փոքր Ասիայում]]։ Արմենոիդ ռասայի ներկայացուցիչները հայտնի են որպես "իրական" սպիտակամորթներ։ Արմենոիդ ռասայի ներկայացուցիչները բնութագրվում են`
+* սովորաբար մուգ շագանակագույն կամ սև, հազվադեպ էլ բաց գույնի
+* մեծ, կլոր, սովորաբար սև, երբեմն էլ կապույտ կամ կանաչ
-* համեմատաբար բարձր հասակով
+* գանգի բրախիկեֆալիկ
-* սովորաբար մուգ շագանակագույն կամ սև, հազվադեպ էլ բաց գույնի մազերով
+* վառ արտահայտված
-* ձիթապտղի գույնի մաշկով
+* բարակ, երկար, լավ արտահայտված կամրջակով
-* մեծ, կլոր, սովորաբար սև, երբեմն էլ կապույտ կամ կանաչ աչքերով
-* գանգի բրախիկեֆալիկ ձևով
-* վառ արտահայտված հոնքերով
-* բարակ, երկար, լավ արտահայտված կամրջակով քթով
-* երրորդ մազածածկույթի առկայությամբ։
-Այս ռասայական տիպը հանդիպում է [[հայեր]]ի, ասորիների, քիչ քանակությամբ հնդիկների և հարավեվրոպական ժողովուրդների մոտ։ Արմենոիդ ռասայի ներակայցուցիչ են համարվում նաև [[Միջագետք]]ի և [[Մերձավոր Արև��լք]]ի քրիստոնյաները, օրինակ ամորիները, [[Լիբանան]]ի և [[Սիրիա]]յի քրիստոնյա փոքրամասնությունները։<ref>{{cite book|last=Հիթթի|first=Ֆիլիպ Կ.|authorlink=Ֆիլիպ Խուրի Հիթթի|title=Սիրիայի պատմությունը, ներառյալ Լիբանանն ու Պաղեստինը, հատոր 1|year=2002|publisher=Gorgias Press|isbn=1-931956-60-X|page=76}}</ref><ref>Մերձավոր Արևելքի անթրոպոլոգիայի ներկայացում Կ. Ու. Արիունս Կապպերսի կողմից, ամերիկացի անթրոպոլոգ, 37(35) - էջեր 148-49</ref><ref>{{cite book|last=Հոուրանի|first=Ալբերտ Հ.|authorlink=Ալբերտ Հոուրանի|title=Սիրիա և Լիբանան. քաղաքական էսսեյ|year=1946|publisher=Oxford University Press|page=96}}</ref>
-Ռենատո Բիասուտին այսպես էր բնութագրում արմենոիդ ռասային.
-{{quote|Թանձր-սպիտակ գույնի մաշկով, շագանակագույն մազերով ու աչքերով, առատ մազածածկույթով, միջին հասակով (մոտ 166 սմ), մկանոտ մարմնով, բավական երկար դեմքով, բարակ, երկար քթով լավ արտահայտված կամրջակով, բարակ շրթունքներով։|<ref>http://dienekes.110mb.com/texts/biasutticaucasoid/</ref>}}
-===Արմենոիդ [[հայեր]]===
-Հայերը երկար ժամանակ են ապրել [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ում, չնայած ներկայումս միայն մի փոքր մասն է նրանցը։ Հին ժամանակներում նրանք ունեին հզոր թագավորություն, որ ձգվում էր Հայկական ծոցից մինչ [[Կովկաս]]յան լեռները։ Հայերի թագավորության արմատները գալիս են վաղ բրոնզի դարաշրջանից` խեթերի ժամանակներից։
-Արմենոիդ ռասային պատկանող հայերի հասակը կախված է աշխարհագրական շրջանից; [[Վան]]ի, [[Բաղեշ]]ի, [[Կարին]]ի և [[Երևան]]ի հայերն ավելի բարձրահասակ են, քան արևմուտքում ապրող հայերը` [[Կեսարիա]]յում, [[Մարաշ]]ում և [[Սեբաստիա]]յում, իսկ [[Դիարբեքիր նահանգ|Խարբերդից]] [[Տիգրանակերտ]] ընկած հատվածի հայերը միջին հասակի են։ Ամենաբարձրահասկը վանեցիներն են, միջինը` 169 սմ, իսկ Կեսարիայի և Մարաշի հայերը` միջինը 164 սմ։ Հայերն իրենց հասակի համար ծանր են, միջինը 72.5 կգ։
-Հայերի համար կեֆալիկ ցուցանիշը 85.4 է; 84` [[Վան]]ից և [[Երևան]]ից մինչ 86` [[Սեբաստիա]]յում և 87` [[Կարին]]ում։ Գլխի միջին երկարությունը 185 մմ է։ Այն հասնում է 188 մմ արևելքում և183 մմ արևմուտքում։
-Հայերի քթի երկարությունը 60 մմ է և բավական լայն` 38 մմ։ Լայնությունը տատանվում է 37.4 մմ-ից [[Վան]]ում մինչև 38.4 մմ [[Կեսարիա]]յում։
-Ինչպես երևում է գոյություն ունեն լուրջ տարբերություններ արևելյան և արևմտյան հատվածների հայերի միջև։
-Այս ցուցանիշներով հայերը նման են հյուսիսային ալբանացիներին; գլխավոր տարբերությունը [[հայեր]]ի դեմքի և քթի ավելի մեծ երկարությունն ու լայնությունը համապատասխանաբար։
-Հայերի մաշկի գույնը լինում է վարդագույն-սպիտակ, մուգ սպիտակ և բաց շագանակագույն։ Մուգ սպիտակը հանդիպում է հայերի 85%-ի մոտ։ Բաց-վարդագույն մաշկը, որը հանդիպում է հայերի 8%-ի մոտ, հատկապես տարածված է [[Վան]]ից գաղթած հայերի մոտ, իսկ բաց շագանակագույնը տարածված է [[Կեսարիա]]յի հայերի մոտ։ Մազերը սովորաբար մուգ շագանակագույն են, այն հանդիպում է հայերի 58%-ի մոտ, իսկ սևն ու միջին շագանակագույնը ընդհանուր առմամբ 38%- մոտ։ Մնացած 6%-ի մոտ հանդիպում են կարմրաշագանակագույն մազեր։ Սև ու մուգ շագանակագույն մազերով տղամարդկանց մորուքները նույն գույնի են; շագանակագույն մազերով տղամարդիկ ունեն կարմիր ու կամ կարմրաշագանակագույն մորուքներ։ Այսինքն հայերի միայն 75%-ն ունի միայն սև գույնի մազածածկույթ։ Շագանակագույն և կարմրաշագանակագույն մազերն ամենատարածվածն են Վանա լճի շրջակայքից գաղթած հայերի, իսկ սև գույնի մազերը հարավում և արևմուտքում` [[Սիրիա]]յին ավելի մոտ տարածքներից գաղթածների մոտ։
-Հայերի 73%-ն ունի շագանակագույն աչքեր։ Մուգ շագանակագույն աչքերը ամենաշատը տարածված են արևմուտքում, որտեղ այն կազմում է 36%-ը, և հազվադեպ են [[Վան]]ա լճի շրջակայքի հայերի մոտ, որտեղ նրանք կազմում են 13%։ Խառը կամ բաց գույնի աչքերը հանդիպում են վանեցիների 34%-ի մոտ, և ընդամենը 11%-ը [[Կեսարիա]]յի հայերի մոտ։
-Մորուքներն ու մաշկի մազածածկույթը բավական առատ են։ Հոնքերը բարակ են, իսկ ճակատներն ի տարբերություն Դինարյան ռասայի ներկայացուցիչների, արաբների ու թուրքերի բավական թեք է։ Ամենախիտ հոնքերը հանդիպում են արևելյան հատվածի հայերի մոտ։
-===Արմենոիդ ասորիներ===
-Առաջավոր Ասիայի մեկ այլ Արմենորիդ ռասայի ներկայացուցիչը դա ասորիներն են, ովքեր աշխարհի միակ ժողովուրդն են, որ օգտագործում են մի ժամանակ տարածված հին ասորերենի բարբառ։ Ասորիների մոտ քրիստոնեությունը տարածված է եղել դեռևս [[70]] թ., իսկ արաբական իշխանության ժամանակ, նրանց տրված էր ազատ դավանանքի իրավունք։ Այդ ժամանակահատվածում նրանք բարգավաճում էին, և նույնիսկ քարոզիչներ ուղարկեցին [[Չինաստան]] և [[Հնդկաստան]], իսկ վերջինիս գաղութը գործում է մինչ օրս։ [[1230]]-[[1400]] թթ. մոնղոլների իշխանության ընթացքում, շատերն ասորիներից սպանվեցին իսկ երկիրը դատարկվեց։ Ողջ մնացածներն ապաստանեցին Վանա և Ուրմիո լճերի միջև ընկած հատվածում։ [[1914]] թ. 80,000 ասորի ապրում էր այնտեղ, 35,000 ապրում էր [[Իրան|Պարսկաստանում]] և 10,000 ապրում էր հյուսիսային [[Իրաք]]ի տարածքում` Մոսուլ քաղաքի շրջակայքում։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ընթացքում տեղի ունեցած [[Հայոց Ցեղասպանություն|հայերի]], պոնտական հույների և [[Ասորի Ցեղասպանություն|ասորիների ցեղասպանությունը]] աշխարհով մեկ սփռեց այդ ժողովուրդներին։
-Ասորիները բավական նման են [[հայեր]]ին։ Նրանց միջին հասակը 167 սմ է, կեֆալյան ցուցանիշը` 87։ Նրանք բացառապես սևահեր են։ Ի տարբերություն հայերի, նրանց դեմքերն ավելի կարճ և նեղ են, իսկ քիթն ավելի փոքր։
 == Ծագումնաբանություն ==
@@ Տող 55. / Տող 20. @@
 [[Հայաստան]]ի լեռնային, բրոնզե շրջանին պատկանող մարդկային մնացորդների պալեոանթրոպոլոգիան գիտնականներին թույլ է տալիս ենթադրել, որ այդ ժամանակ այս տարածքներում ապրելիս են եղել մարդիկ երկար և մեծ դեմքով։
+Արմենոիդ ռասան առանձնանում է թեթև ալիքավոր կամ ուղիղ մազերով, առատ երրորդ մազածածկույթով մաշկի և դեմքի վրա, թեթևակի մգոտ մաշկով, մուգ մազերով և մաշկով, քթի հատուկ տեսակով, միջին չափսի շրթունքներով, աչքերի փոքր բացվածքով, լայն և բավական երկար դեմքով, բավական երկար գանգով, թույլ արտահայտված դնչով։ Հասակը միջինից բարձր։ Այս տեսակը տարածված է [[Հայաստան]]ում, [[Լիբանան]]ի, [[Սիրիա]]յի և [[Իրան]]ի լեռնային շրջաններում։
-Գիտնականները ենթադրում են, որ այդ ժամանակահատվածում [[Կովկաս]]ում ապրել են եվրոպոիդ ռասայի երկու տարբեր ենթառասաներ, որոնք տարբերվել են իրարից դեմքի երկարությամբ և գանգի չափսերով։ Ավելի երկար դեմքով ենթառասան ծնունդ է տվել ներկայիս Կովկասյան տիպին, իսկ առավել նեղ դեմքովները` արմենոիդ ռասային։
-Ներկայումս Կովկասի բնակչությունը բաժանվում է 4 տիպի. պոնտական տիպ (տերմինն առաջարկվել է [[1932]] թ.), կովկասյան տիպ ([[1954]] թ.), առաջավորասիական կամ արմենոիդ տիպ (առաջարկել է Լուշանը [[1911]] թ-ին), և կասպիական տիպ ([[1947]] թ.)։
-Արմենոիդ ռասան առանձնանում է թեթև ալիքավոր կամ ուղիղ մազերով, առատ երրորդ մազածածկույթով մաշկի և դեմքի վրա, թեթևակի մգոտ մաշկով, մուգ մազերով և մաշկով, քթի հատուկ տեսակով, միջին չափսի շրթունքներով, աչքերի փոքր բացվածքով, լայն և բավական երկար դեմքով, բավական երկար գանգով, թույլ արտահայտված դնչով։ Հասակը միջինից բարձր։ Այս տեսակը տարածված է Հայաստանում, [[Լիբանան]]ի, [[Սիրիա]]յի և [[Իրան]]ի լեռնային շրջաններում։ Քթի արմենոիդ տեսակը հատուկ է միայն հայերին։ Մեզ հասած ուրարտական, հունական և միջագետքյան պատկերներից երևում է, որ քթի այդ տեսակը հանդիպել է նաև Առաջավոր Ասիայի հնագույն ժողովուրդների մոտ։ Բունակն իր «Գրանիյա Արմենիկա» աշխատությունում ([[1927]] թ.) գրում է, որ հնագույն Առաջավոր [[Ասիա]]յում ապրել են մեծ մասամբ երկու ռասաներ, որոնք տարբերվել են իրարից ինչպես արմենոիդ և միջերկրական ռասաները։ Նա գրում է. «Սեմական տիպն այս տարածաշրջանում եղել է շատ կարճ ժամանակ, և դրանից հետո սկսել է գերակայել բացառապես արմենոիդ տիպը։ Վերջինս տարածված է եղել հնագույն ժամանկներից, սկսած հարավային միջագետքից մինչև [[Տիգրիս]]ի և [[Եփրատ]]ի միջև ընկած տարածքը, արևելյան [[Անատոլիա]]յում` [[Արևմտյան Հայաստան]], Անդրկովկասում և [[Իրան]]ի հյուսիսում։ Այս ռասայի ձևավորման գործընթացն ավարտվել է մինչև շատ եվրոպական ու ասիական ցեղերի հայտնվելը` ինչպես օրինակ փռյուգացիները, հելեները կամ թուրքերը, որոնց քիչ ազդեցություն են ունեցել կայուն արմենոիդ ռասայի նկատմամբ»։
 Չնայած որոշ հետազոտություններ ցույց են տալիս, որ հայերի և հարավային կամ արևելյան վրացիների միջև տարբերությւոնն անշան է, արմենոիդ ռասային պատկանող հայերի գլխի բարխիկեֆալիկ կառուցվածքն ու երրորդական առատ մազածածկույթը յուրահատուկ են միայն վերջիններիս։ Օրինակ Ալեկսեևը [[1974]] թ-ին ասել է, որ արմենոիդներն իրենց մարմնի և դեմքի (տղամարդիկ) մազածածկույթով չեն զիջում երկրագնդի ամենաառատ մազածածկույթ ունեցող ժողովուրդներին` այաներին և Ավստրալիայի աբորիգեններին, նույնիսկ երբեմն գերազանցում նրանց։
+Հայաստանի տարածքում գտնված գանգերը ([[Սևան]], [[Լճաշեն]] և Շենգավիթ), որոնք թվագրվում են մ.թ.ա. III – II հազարամյակներին, ունեն վառ արտահայտված եվրոպոիդ և արմենոիդ ռասայի հատկանիշներ։ Սակայն II հազարամյակի գանգերը տարբերվում են բավական լայն դեմքով։
-Արմենոիդ ռասայի մասին բազմաթիվ տեսություններ կան, ոմանք համարում են, որ նրանք քոչել են [[Աֆրիկա]]յից, սակայն ամենաընդունված տեսակետը դա արմենոիդ ռասայի բնիկ լինելն է այս տարածաշրջանին, և նրանց առաջացումը աշխարհագրական մեկուսացման պատճառով։
-Հայաստանի տարածքում գտնված գանգերը ([[Սևան]], [[Լճաշեն]] և Շենգավիթ), որոնք թվագրվում են մ.թ.ա. III – II հազարամյակներին, ունեն վառ արտահայտված եվրոպոիդ և արմենոիդ ռասայի հատկանիշներ։ Սակայն II հազարամյակի գանգերը տարբերվում են բավական լայն դեմքով։ Շատ գիտնականներ բացատրում են այն [[Կովկաս]]ի ներսում տեղի ունեցող ցեղերի քոչելու հետևանք։
-Ինչպես գիտենք Հայկական լեռնաշխարհը մարդու ձևավորման կարևոր վայրերից մեկն էր, և արմենոիդ ռասան առաջանալով այդտեղ հետագայում տարածվել է ողջ Առաջավոր Ասիայով մեկ։ Դրա մասին են վկայում մարդկային մնացորդները հարավային [[Միջագետք]]ից (Ալ-Ուբայիդ), հյուսիսային Փոքր Ասիայում (Ալիշար) և այլուր։ Այդ մնացորդները թվագրվում են մ.թ.ա. IV հազարամյակին և ունեն արմենոիդ ռասային հատուկ հատկանիշներ։<ref>Նվարդ Քոչար, [[Հայեր]]ի անթրոպոլոգիան, [http://forum.hayastan.com/index.php?showtopic=38639]</ref><ref>Բունակ, Գրանիյա Արմենիկա, II հրատարակություն, [[1927]] թ., էջ` 263</ref><ref>Աբդուշելիշվիլի, [[Կովկաս]]յան ժողովուրդների գանգերը, [[Թբիլիսի]], [[1955]] թ.</ref><ref>Աբդուշելիշվիլի, [[Հայեր]]ի անթրոպոլոգիա, 1963 թ., էջ` 3</ref>
+ , առաջանալով   տարածվել է  Առաջավոր  Դրա մասին են վկայում մարդկային մնացորդները հարավային [[Միջագետք]]ից (Ալ-Ուբայիդ), հյուսիսային Փոքր Ասիայում (Ալիշար) և այլուր։ Այդ մնացորդները թվագրվում են մ.թ.ա. IV հազարամյակին և ունեն արմենոիդ ռասային հատուկ հատկանիշներ։<ref>Նվարդ Քոչար, [[Հայեր]]ի անթրոպոլոգիան, [http://forum.hayastan.com/index.php?showtopic=38639]</ref><ref>Բունակ, Գրանիյա Արմենիկա, II հրատարակություն, [[1927]] թ., էջ` 263</ref><ref>Աբդուշելիշվիլի, [[Կովկաս]]յան ժողովուրդների գանգերը, [[Թբիլիսի]], [[1955]] թ.</ref><ref>Աբդուշելիշվիլի, [[Հայեր]]ի անթրոպոլոգիա, 1963 թ., էջ` 3</ref>
 ==Տես նաև==