حەرسا پرۆتەینان

د خانەئوو شانەیێن لاشێ مرۆڤ دە، رێژەیا پرۆتەینان ژ نیشائوو چەوری زێدەترئە ^[1]. ب گەلەمپەری خورەکێن ژئا ژالان تێ ب دەستخستن، ژ خورەکێن روەکی هێ پرتر پرۆتەین لخوە دگرن. وەکی میناک; رێژەیا پرۆتەینا ناڤ گۆشتئوو هێک ژ یا کارتۆلئوو پیڤازان زێدەترئە . خورەکێن ژ روەکێن وەکی نۆک، نیسکئوو فاسوولی تێن ب دەستخستن ژی گەللەک پرۆتەین لخوە دگرن^[2]. ژ بۆ چێکرنا خانەئوو شانەیێن نوو، ژ بۆ بەرهەمانینا ەنزیمئوو هۆرمۆنان، ژ بۆ دابینکرنا بەرگریا دەردانی، ژ بۆی باشکرنا برینان پێدڤیا مرۆڤ ب پرۆتەینان هەیە^[3]. حەر زندەوەر ل گۆر کرۆمۆزۆمئوو گەنێن خوە، خوەدیێ پرۆتەینێن تایبەتئە .ئا نگۆ جورەیا پرۆتەینێن لاشێ زندەوەران نە یەکئە . پرۆتەین د خانەیێن زنەوەران دە ل گۆر رێزبەندیا گەنێن ل سەر کرۆمۆزۆمان، د ریبۆزۆمان دە تێ بەرهەمکرن. ئاسیدائا مینی یەکە یا پرۆتەینئە ، 20 جورەیێئا سیدائا مینی هەیە^[2].ئا سیدێنئا مینی ب بەندێن کیمیایی ل هەڤ تێن گرێدان، ب ڤیئا وایێ پرۆتەین چێدبە. پرۆتەین مۆلەکولەک گەورە یەئا ن گۆ ماکرۆمۆلەکولئە . د ناڤ خانەیان دە ل گۆر جورە، رێزبەندیئوو هێژمارائا سیدێنئا مینی جوربەجور پرۆتەین تێ بەرهەمکرن. حەکە ژ دو مرۆڤان،ئا یەک پۆررەش،ئا دنێ پۆرسۆر بە،ئا ن ژی کۆمەلەیا خوینا یەکیئا بئا دنێ ب بە،ئە ڤ جوداهیان ژ بەر جوداهیا پرۆتەینانئە .ئا نگۆ زانیاریێن بۆماوەیی یێن ڤان کەسان جودا یە، لۆما پرۆتەینێن پۆرئوو خوینا ڤان هەر دو مرۆڤان نە یەکئە . ژ بەر کو هن پرۆتەینێن زیندەوەران ژ هەڤ جودا یە، پرۆتەینێن ژ خورەکان راستەراست کێرێ مرۆڤ نایێ. لۆما پێشی، پرۆتەین بئە نزیمێن هەرسێ تێن هلوەشاندن بۆیئا سیدێنئا مینی، پاشێ د ناڤ خانەیێن مرۆڤ دە ژ ڤانئا سیدێنئا مینی پرۆتەینێن نوو یێن ژ وی/ێ مرۆڤێ رە تایبەت، تێ چێکرن.

د دەڤێ مرۆڤ دە ژ بۆی هەرسکرنا پرۆتەینانئە نزیم تونە، د دەڤ دە تەنێ هەرسا مەکانیکئا پرۆتەینان روو ددە. پرۆتەین د جۆگا هەرسێ دە، د گەدەیێ دە جارا یەکەم راستێئە نزیما هەرسێ تێ.ئە نزیما پەپسین د خانەیێن گەدەیێ دە تێ بەرهەمکرن. پەپسین پرۆتەینان هلدوەشینە بۆی پۆلیپەپتیدێن هوورکتر. گەدێ ب خوە ژی گەللەک پرۆتەین لخوە دگرە. خانەیێن گەدەیێئە نزیما ژ بۆی هەرسکرنا پرۆتەینان بئا وایەکی نەچالاک بەرهەم دکنئوو دەر ددن ناڤ گەدەیێ.ئە نزیما نەچالاک وەکی پەپسینۆژەن تێ ب ناڤکرن^[4]. خانەیێن گەدەیێ ل گەل پەپسینۆژەنێ،ئا سیدا هیدرۆکلۆری(حجل) ژی بەرهەم دکەئوو دەر ددە ناڤ گەدەیێ.ئا سیدا هیدرۆکلۆری پەپسینۆژەنێ چالاک دکە، پەپسینۆژەنا چالاکبووییئێ دی وەکی پەپسین ب ناڤ دبە^[5] ژ بەرئا سیدا هیدرۆکلۆری، پلەیا پحئا گەدەیێ ل دەردۆرا 2 یە^[6]. بەرەڤاژیێئە نزیمێن دن، پەپسین ل دۆرهێلا زۆرئا سیدی دە هێ باشتر کار دکە. پەپسین پرۆتەینان هلدوەشینە بۆی مۆلەکولێن هوورکتر،ئە ڤ مۆلەکولان وەکی پۆلیپەپتید تێ ب ناڤکرن^[3]. پۆلیپەپتید ژ پرۆتەینان هوورکترئە ، لێ هێ ژی ماکرۆمۆلەکولئە ئوو ژ بۆی تەڤلێ خوینێ ببە، دڤێ هێ زێدەتر بێ هلوەشاندن.

بەشا پێشینئا رووڤیا زراڤ، رووڤیا دۆنزدەتلیکئە ئوو پلەیا پحئا وێ ژ یا گەدەیێ بەرزترئە . ژ بەر دەردانا زەراڤئوو شلەیا پانکرەاسێ، پحئا رووڤیا دۆنزدەتلیکێ ل دەردۆرا 7ئە ^[4]. ژ پانکرەاسێ ل گەلئە نزیما چالاکئا کاربۆکسیپەپتیدازێ،ئە نزیمێن تریپسینۆژەن، کیمۆتریپسینۆژەن ژی بئا وایەکی نەچالاک تێن بەرهەمکرنئوو دەردان^[6]. ژ خانەیێن دیوارێ رووڤیا دۆنزدەتلیکێ دەئە نزیمەک ب ناڤێئە نتەرۆکیناز (وەکیئە نتەرۆپەپتیداز ژی تێ زانین) تێ دەردان.ئە نتەرۆکیناز تریپسینۆژەنێ چالاک دکە^[7]. تریپسینۆژەنا چالاکبوویی وەکی تریپسین تێ ب ناڤکرن. ترپسین ژی کیمۆتریپسینۆژەنێ چالاک دکە^[7].ئەڤ هەردوئە نزیمێن چالاکبوویی; تریپسینئوو کیمۆتریپسین، ل سەر پۆلیپەپتیدان باندۆر دکنئوو پۆلیپەپتیدان هلدوەشینێن بۆی پۆلیپەپتیدێن هوورکتر هەر وها هنەکئا سیدێنئا مینی ژی پەیدا دبە. ژ خەینی پانکرەاسێ، خانەیێن رووڤیا زراڤ ژیئە نزیم بەرهەم دکەئوو دەر ددە سەر خورەکێ. ژ دیوارێ رووڤیا زراڤئە نزیمێن کاربۆکسیپەپتیداز، دیپەپتیدازئوو ئا مینۆپەپتیداز تێ دەردان^[6]. ڤانئە نزیمان پۆلیپەپتیدێن هوورک پەرچە دکن بۆیئا سیدێنئا مینی. ب هەرسا گەدەیێئوو یا رووڤیا زراڤ پرۆتەینێ خورەکێ تێن هلوەشاندن. مۆنۆمەرێن پرۆتەینێ;ئا سیدێنئا مینی، ب تێرا خوە هوورووک ن، مەمیلەیێن ل سەر دیوارێ رووڤیا زراڤئا سیدێنئا مینی دمژینەئوو تەڤلێ خوینێ دکە.ئا سیدینئا مینی د ناڤ خوینێ دە بەر ب کەزەبێ ڤە تە گوهەستن، کەزەب رێژەیائا سیدێنئا مینی یێن لاش رێک دخە. ب کورتاسی; مرۆڤ گاڤا خورەکێن پرۆتەینی دخوە، د جۆگا هەرسێ دە پرۆتەنان هەرس دکە بۆیئا سیدێنئا مینی.ئا سیدێنئا مینی ب ناڤبەینکاریا خوینێ بەلاڤێ لاش دبە. د خانەیێن لاش دە ژ ڤانئا سیدێنئا مینی جار دن پرۆتەین تێ چێکرن، لێئە ڤ پرۆتەین ل گۆر زانیاریا گەنێن مرۆڤ تێ چێکرن. لۆما ژ پرۆتەینا د ناڤ خورەکان دە هاتیە هەرسکرن ڤە جوداترئە .