رووڤیا زراڤ
.png)
رووڤیا زراڤ (بئی نگلیزی سمالل نتەستنە) د ناڤبەرا گەدەئوو رووڤیا ستوور دە بئا وایەکی بادایی درێژ دبە. رووڤیا زراڤ ب قاسی 6 – 7 مەترە درێژئە .[1] فرەهیا جۆگا رووڤی 2.5 جمئە [2] . رووڤی خوە ل سەر هەڤ تەواندی یە، لۆما د ناڤ زکەکەلێنێ دە ب هێسانی جه دبە[3]. ژ بەر کۆ قالندیا (پانی) وێ، نە ب قاسی یا رووڤیا ستوورئە ، ناڤێ وێ کرنە رووڤیا زراڤ[4]. رووڤی ل گەل کارێ هەرسێ، جۆگەک وەکی مینا ریا خورەک (رێخورەک) کار دکە، ل باشوورێ کوردیستانێ ژ بۆ رووڤیا زراڤ پەیڤا رێخۆلا باریک (زراڤ) تێ بکارانین.
ئاناتۆمیا رووڤیا زراڤ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]رووڤیا زراڤ ژ سێ بەشان پێک تێ. رووڤیا دۆنزدەتلیک، رووڤیا ڤالا، رووڤیا بادایی.[1]
رووڤیا دۆنزدەتلیکئا ن ژی رووڤیا دۆنزدەگرێک (بئی نگلیزی: دوۆدەنوم) ناڤێ خوە ژ درێژیا خوە دگرە. درێژیا رووڤیا دۆنزدەتلیکێ ب قاسی دۆنزدە تلیئا ن ژی 25 جمئە .[2] رووڤیا دۆنزدەتلیک دشبە پیتا ج یێ،[5] ژ گوشەرا پیلۆری دەست پێ دکە هەتانێ رووڤیا ڤالا (رووڤیا برچی) درێژ دبە. ژ بۆ هەرسا مەکانیکئا چەوری، ژ کەزەبێ زەراڤ تێ دەردان، زەراڤ ب ناڤبەینکاریا جۆگێ تەڤلێ خورەکێن ناڤ دۆنزدەتلیکێ دبێ. حەروسا ژ بۆ هەرسا کیمیایی ژی ژ پانکرەسێئە نزیمێن هەرسێ تەڤلێ دۆنزدەتلیکێ دبە[3]
رووڤیا ڤالائا ن ژی رووڤیا برچی (بئی نگلیزی: ژەژەنوم): درێژیا وێ ب قاسی 2.5 مەترە یە.[1] مژینا خورەکان جارا پێشین د رووڤیا ڤالا دە دەست پێ دکە.
رووڤیا بادایی (بئی نگلیزی: لەوم) بەشا داوی یا رووڤیا زراڤئە . درێژیا وێ ب قاسی 3.6مەترە یە.[1] د کۆتاهیا رووڤیا بادایی دە رووڤیا ستوور دەست پێ دکە.
پێکهاتەیا رووڤیا زراڤ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
چینا لینجەپەردەئوو چینا ژێرەلینجەپەردە د ناڤ جۆگا رووڤی دە پێچانێن بازنیئا ڤا دکن. پێچانێن بازن ژئا لیەکی روویێ رووڤیا زراڤ فرەه دکن، ژئا لیێ دن ڤە خورەک ژ بەر هەبوونا پێچانێن بازنی، هەدی ب هەدی د ناڤ رووڤیدە دەرباس دبە.[6] حەرسا کیمیاییئوو یا مەکانیک د رووڤیا زراڤ دە ب داوی تێ.[2] ژ بۆ هەرسا کیمیاییئوو مژینا خورەکان، خورەک ب قاسی 12 ساەت د ناڤ رووڤیا زراڤ دە دمینە. 90%ئێ خورەکئوو ئا ڤ ژ دوارێ رووڤیا زراڤ تێ مژاندنئوو تەڤلێ خوینێ دبە.[6] چینا لینجەپەردە ژ رووکەشەشانە پێک تە.ئا نگۆ رووکەشەشانە ناڤپۆشێ رووڤیا زراڤ دادپۆشە. ل سەر روویێ هوندرین (ناڤپۆش)ئا رووڤیا زراڤ دە هن پێکهاتەیێن مینا تلی هەنە ناڤێ ڤان پێکهاتەیان مەمیلە (ب نگلیزی: یەکژمار "ڤللوس”، پرژمار "ڤلل”) یە.[7] مەمیلە ب چینەک خانەیێن رووکەش ڤە داپۆشی یە. خانەیێن رووکەش ژی ژ بۆ زێدەکرنا روویێ رووڤیا زراڤ، پارزوونا خانەیێ بەر ب جۆگا (لومەن) هەرسێ درێژ دکە، ل سەر روویێ خانەیێ پێکهاتەیێن وەکی مینا کولکان پەیدا دبە.ئە ڤ پێکهاتە وەکی وردەمەمیلە (ب نگلیزی: یەکژمار "مجرۆڤللوس”، پرژمار "مجرۆڤلل”) تێ ناڤکرن.[1]ئا نگۆ وردەمەمیلە ژ پارزوونا خانەیا رووکەش پێک تێ. مەمیلەئوو وردەمەمیلە روویێ هووندرین (ناڤپۆش)ئە رووڤی فرەهتر دکە،[8] ب ڤیئا وایێ خورەک ب هێسانی تێ مژاندن.[4] د ناڤ چینا لینجەپەردە دە هن خانەیەن تایبەت هەنە، خانەیێن گۆبلەتئوو خانەیێن دەردانی میناکن ژ بۆ ڤان خانەیان. خانەیێن دەردانی ەنزیمئوو هۆرمۆن دەر ددن. خانەیێن گۆبلەت لینجەمادە دەر ددە.[2] مۆلەکولێن ساکار (هوورک)ئێ ن وەکی مینا گلوکۆز، اسیدێنئا مینیئوو هود ژ جۆگا هەرسێ دەرباسێ ناڤ لوولەیێن خوینێ یێن مەمیلەیێ دبن. چەوری دکەڤە ناڤ لوولەیێن لیمفێ.[9] خورەک ب دفوزیۆنێئا ن ژی ب گوهەستنا چالاک ژ رووڤی تێن مژاندن[3]
نەخوەشیا کێمتۆلەرانسیا لاکتۆزێ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]شیر شەکرا لاکتۆزێ لخوە دگرە. لۆما لاکتۆز وەکی شەکرا شیرێ ژی تێ ناڤکرن.[5] ژ بۆ هەرسکرنا لاکتۆزێ، د رووڤیا زراڤئا دەرگووشئوو زارۆکان دەئە نزیما لاکتاز تێ بەرهەمکرنئوو دەردان. میرۆڤێن ب تەمەنگهیشتی ل گۆر دەما زارۆکتیا خوە هێ کێمتر شیر ڤەدخوە، لۆما د لاشێ مرۆڤێن تەمەنگهیشتی دە، دەردانا لاکتازێ ژی رۆژ ب رۆژ کێم دبەئا ن ژی ب تەڤایی رادوەستە. مرۆڤێن کۆ د رووڤیا وان دا ب تێرا خوە لاکتاز چێنابە، وەکی نەخوەشێن کێمتۆلەرانسیا لاکتۆزێ تێن ناڤکرن (بئی نگلیزی:لاجتۆسە نتۆلەرانجە).[10]ئە ڤ کەسان گاڤا شیر ڤەدخون، لاکتۆز د رووڤیا وان دا نایێ هەرسکرنئوو دبە سەدەما ڤژکئوو گازێن رووڤی. ل هن هەرێمان، مرۆڤێن گهیشتی ڤەخوارنا شیرێ، هەر وەکی دەما زارۆکتیا خوە ددۆمنن. دەردانا لاکتاز ژی د لاشێ ڤان کەسان دا ددۆمە، لۆما نەخوەشیا کێمتۆلەرەنسیا لاکتۆزێ ل ناڤ ڤان مرۆڤان دە گەللەک کێمئە . مرۆڤێن ب نەخوەشیا کێمتۆلەرانسیا لاکتۆزێ کەتنە، لاکتۆزێ ناهەرسینن، لاکتۆز ژ بۆ دەمەک درێژ د ناڤ رووڤیێن وان دا دمینە. باکتەریێن ناڤ رووڤی، لاکتۆزێ دمەینن (ترش دکن). ب مەیاندنا لاکتۆزێ گازێن وەکی کاربۆنا دیۆکسید، هیدرۆژەنئوو هن جۆرێنئا سیدان چێدبە.[8] ژ بەر کۆ لاکتۆز د رووڤی دە دمینە پەستۆیائۆ سمۆزیا ناڤ رووڤی زێدە دبە،ئا ڤ ژ دۆرهێلێ ب دفوزیۆنێ دکەڤە ناڤ رووڤی. زێدەبوونائا ڤ، گازئوو ئا سید، زکئوو رووڤیێن مرۆڤ دوەریمینەئوو دێشینە[9] ل گەل ڤان نەرهەتیان، دبە کۆ مرۆڤ ڤژکی ژی ببە.
نەخوەشیا سیلیاک
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]د ناڤ گەنم، جەهئوو چەودەر دە کۆمەک پرۆتەین هەیە ناڤێ وی گلوتەنئە .[11] کۆەنداما بەرگریێ یا هن مرۆڤان، گلوتەنێ وەکی هۆکارا نەخەشیێ دەهەسبینەئوو ل هەمبەر گلوتەنێ بەرگری دابین دکە. کێمتۆلەراسنسیا گلوتەنێ وەکی نەخوەشیا سیلیاک تێ ناڤکرن (بئی نگلیزی: جەلاج دسەاسە). کەسێن ب نەخوەشیا سیلیاکێ هەکە د ناڤ خوارنا خوە دە گلوتەن بخوە، خانەیێن بەرگریا لاش،ئێ ریش دبن سەر لینجەپەردەیا رووڤیا زراڤ. ژ بەرئێ ریشا خانەیێن بەرگریێ، زیان دگهیژە مەمیلەیێن رووڤ. مەمیلەیێن زیانگرتی ب تێرا خوە خورەک نامژینن.[5] نەخوەشیا سیلیاک، نەخوەشیەک بۆماوەیی (گەنەتیکی) یە. نیشانەیێن نەخوەشیێ; د جۆگا هەرسێ دە پەیدابوونا گاز، زکچوون، وەستایی، بێتاقەتی، ژاربوون، کێمخوینی. نەخوەشێن سیلاکێ دڤە تەقەز خورەکێن بێگلوتەن بخون[5]
چاڤکانی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- ^ ا ب ج د ە Iرەلاند، ک.ئا . (2010). ڤسوالزنگ حومان بۆلۆگی. حۆبۆکەن، نژ: ژۆهن ولەی & سۆنس.
- ^ ا ب ج د واوگه،ئا .، گرانت،ئا .، جهامبەرس، گ.، رۆسس، ژ. س.، & ولسۆن، ک. ژ. (2014). رۆسسئا ند ولسۆنئا ناتۆمی & پهیسۆلۆگی ن هەالتهئا ند للنەسس 12تهئە د.
- ^ ا ب ج پۆستلەتهوات، ژ.ئا ند حۆپسۆن، ژ. (2006).مۆدەرن بۆلۆگی.ئۆ رلاندۆ: حۆلت، رنەهارتئا ند ونستۆن.
- ^ ا ب جامپبەلل، نەلئا .،ئا ند ژانە ب. رەەجە. بۆلۆگی. 8تهئە د.، پەارسۆنئە دوجاتۆن، Iنج.، 2008. Iسبن 978-0-8053-6844-4
- ^ ا ب ج د ئۆ پەنستاخ بۆلۆگی. 2013. [1]
- ^ ا ب مجکنلەی، مجهاەل پ.(2010) حومانئا ناتۆمی.3ردئە د. مجگراو-حلل حگهەرئە دوجاتۆن Iسبن 978–0–07–337809–1
- ^ سجس بۆلۆگی:ئا مۆلەجولارئا پپرۆاجه، 9 تهئە دتۆن نەو یۆرک،: گلەنجۆە/مجگراو-حلل جۆمپانەس، Iنج. Iسبن 0-07-866427-6
- ^ ا ب ئۆپەنستاخ،ئا ناتۆمی & پهیسۆلۆگی،ئۆ پەنستاخ،2013 [2]
- ^ ا ب سیلڤا س. مادەر، د.، & وندەلسپەجهت، م. (2015). بۆلۆگی (12تهئە د.). نەو یۆرک، نی: مجگراو-حللئە دوجاتۆن.
- ^ ستارر، ج.، & مجمللان، ب. (2010). حومان بۆلۆگی. بۆستۆن، مئا: جەنگاگە لەارننگ.
- ^ ئا نجیجلئۆپÆدIئا برIتئاننIجئا، جەلاج دسەاسە [3]
