Simon van der Stel

Simon van der Stel (14 oktober 1639, Mauritius – 24 juni 1712, Groot Constantia) was de eerste gouverneur van Kaap de Goede Hoop, toen nog een kleine nederzetting. Hij was geïnteresseerd in botanie, het aanleggen van wijngaarden en het stoken van likeuren en kan worden beschouwd als een van de grondleggers van de Zuid-Afrikaanse wijnbouw. Hij stichtte Groot Constantia.^[1] De wijn uit dit gebied was rond 1800 erg geliefd.^[2]

Simon van der Stel werd geboren op een schip, onderweg naar Nederlands Mauritius, waar zijn vader, Adriaan van der Stel, tot gouverneur was benoemd. Zijn moeder, Maria Lievens, was een halfbloed van Maleise afkomst.^[3] Na de dood van zijn ouders - zijn vader werd op 25 mei 1646 onthoofd bij een schermutseling met de troepen van Raja Singha op Ceylon - kwam Simon in Batavia terecht.

Waarschijnlijk werd hij in (1658) naar Nederland gestuurd voor een opleiding. Hij trouwde in 1663 met Johanna Jacoba Six (1645-1700), met wie hij zes kinderen kreeg en die de buitenplaats " Uytermeer " in Lisse bezat. In Zuid-Afrika kwam hij in het bezit van twee wijngaarden bij Muiderberg. Van der Stel werd in 1679 aangesteld als commandeur van de Kaapkolonie, nadat zijn voorganger was Johan Bax van Herenthals, in 1678 was gestorven. Zijn vrouw bleef thuis, maar hij nam zijn vier kinderen en haar zus Cornelia mee.^[4]

Simon van der Stel ondernam in de zomer van 1679 een expeditie noord- en oostwaarts. Bij de Eerste Rivier vond hij een vruchtbare vallei, waar hij de naar hem vernoemde nederzetting Stellenbosch stichtte. Het jaar daarop vestigden zich hier de eerste families.

Van der Stel kreeg opdracht diverse zaden en planten op te sturen naar Joan Huydecoper van Maarsseveen (junior), zijn neef en commissaris van de Hortus Botanicus Amsterdam.^[5] De Heren XVII waren niet erg gesteld op particuliere handel en vrachten op de VOC-schepen. Jan Commelin en Hieronymus van Beverningk stuurden orders op met door hen gewenste planten.

In 1685 werd hem op gezag van Hendrik van Rheede of Ryckloff van Goens junior, hoge VOC-ambtenaren, een stuk land 20 km buiten fort De Goede Hoop toegekend. Het landhuis Constantia, dat Van der Stel liet oprichten, heeft hij misschien naar de dochter van deze ambitieuze Van Goens, Constantia Louiza (1679-), vernoemd.

Samen met de apotheker Hendrik Claudius ging Van der Stel op expeditie naar de Koperbergen in Namaqueland in het huidige Namibië.

Aan de voet van de Tafelberg was een botanische tuin aangelegd door Jan van Riebeeck. Er werd niet alleen groente verbouwd en fruitbomen geplant, maar de tuin was ook van groot belang voor de chirurgijns, waarbij de Duitse apotheker Andreas Cleyer een belangrijke rol speelde. Van groot belang bij de promotie van de Kruidtuyn en internationale aandacht die lange tijd zijn weerga nergens ter wereld zou vinden ^[6] was de botanicus Hendrik van Rheede, die zich ook bemoeide met de irrigatie van de tuin, de bosbouw en het verbeteren van de kwaliteit van de wijn.

Op verzoek van Gaspar Fagel heeft Van der Stel in de VOC-tuin op Kaap de Goede Hoop kaneel-, kruidnagel en kamferboompjes geplant, die op de Kaap konden acclimatiseren, alvorens naar Nederland te worden verscheept. Nederland zullen we wel nooit hebben bereikt; waarschijnlijk werden ze in 1684-1685 tijdens een inspectie door de zoon van Rijcklof van Goens uitgeroeid.^[7]

In 1688 was de situatie dermate verbeterd - Huydecoper was inmiddels een belangrijke bewindhebber - dat hij zeventien kisten met plantmateriaal naar Nederland kon opsturen, die bestemd waren voor stadhouder Willem III, Gaspar Fagel en de Hortus Botanicus Amsterdam.

Op 13 april 1688 arriveerden de eerste Hugenoten, aan wie landbouwgrond in met name Franschhoek werd toegekend. Van hun kennis van de druivencultuur en de wijnfabricage worden nu nog altijd de vruchten geplukt. Onder commandeur Van der Stels groeide de kolonie gestaag en op 1 juni 1691 werd hij bevorderd tot gouverneur.

Op 11 februari 1699 trad hij af en werd hij opgevolgd wordt door zijn zoon Willem Adriaan.

In Stellenbosch is oktober 2009 borstbeeld van Simon van der Stel onthuld. Toen was het 330 jaar geleden zijn, dat Simon van der Stel het op twee na oudste dorp gesticht heeft.^[8]

(af) Film over Zuid-Afrika onder Simon van der Stel