Kultura ludowa

Ten artykuł od 2021-04 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Kultura ludowa – kultura częściowa niższych warstw społecznych, cechująca się silnym tradycjonalizmem, izolacjonizmem i sensualizmem. Jest historyczną kategorią kultury, rozpatrywanej zarówno jako część kultury narodowej, jak i uniwersalna kultura ludu, właściwa szerszemu kręgowi kulturowemu. Rozwijała się w społeczeństwach silnie klasowych, do połowy XX w.

kultura niższych warstw społeczeństw narodowych istniejąca od średniowiecza aż do połowy XX wieku, kiedy zakończył się proces jej stopniowego zaniku. W węższym znaczeniu pojęcie to oznacza sumę wytworów wiejskich społeczności lokalnych^[1].

Kultura ludowa ukształtowała się w rezultacie wpływu kultury warstw wyższych oraz kultury innych grup etnicznych na oryginalny (etniczny) zasób kulturowy ludu. Proces ten zapoczątkowany został w okresie feudalnym. Okres największego rozkwitu kultury ludowej przypada na wiek XIX, co na ziemiach polskich miało związek m.in. ze zniesieniem pańszczyzny.

Kultura ludowa, w odróżnieniu od kultury elitarnej, wykazuje zróżnicowanie regionalne, co jest następstwem izolacji przestrzennej w jakiej znajdowały się lokalne wspólnoty.

• Tradycjonalizm – pokoleniowy przekaz treści kulturowych (umiejętności, wiedzy, przekonań) drogą ustną; niechęć do innowacji, rola autorytetu, przede wszystkim ludzi starszych

• Ludowa religijność – charakteryzująca się m.in. swoistym synkretyzmem, który pozwalał wiązać w spójną całość relikty wierzeń pogańskich z elementami doktryny chrześcijańskiej; skłonnością do sakralizacji świata, np. przez utożsamianie postaci świętych z ich materialnymi wyobrażeniami, manifestowaniem religijności w obrzędach, regularnym uczestnictwem w nabożeństwach, pielgrzymkami, kultem świętych^[2].

• Izolacjonizm – wynikał z prawnego i ekonomicznego położenia ludności wiejskiej. Była to izolacja horyzontalna (przestrzenna) i wertykalna (odgrodzenie od warstw wyższych i ich kultury). Rezultatem była izolacja świadomościowa. Swoje było lepsze i piękniejsze, obcy podejrzani i niedobrzy. Czasami przybierało to formy ksenofobiczne – np. Niemiec był „niemy” z powodu braku porozumienia, Żydówki miały być inaczej skonstruowane przez naturę niż rodzime kobiety.

• Myślenie mityczne i odporność na empiryczną weryfikację przekonań.

Na gruncie amerykańskiej socjologii i antropologii kulturowej odpowiednikiem pojęcia kultury ludowej było folk society – społeczeństwo ludowe. Amerykański antropolog Robert Redfield przeciwstawiał je cywilizacji z uwagi na takie cechy jak: zamieszkiwanie małego terytorium, bezpośrednia znajomość wszystkich członków wspólnoty; wyłącznie ustna komunikacja, brak właściwego podziału pracy i niezmienny ład moralny.

Po II wojnie światowej kultura ludowa została w Polsce uznana za ważny nurt tradycji narodowej i współczesnej kultury. Podjęto nad nią szeroko zakrojone badania, łożono środki na skanseny, izby regionalne, konkursy i festiwale sztuki i muzyki ludowej, a także ożywiano niektóre formy folkloru w ramach folkloryzmu^[3].

• sztuka ludowa
• folklor

• Józef Burszta: Kultura ludowa. W: Słownik etnologiczny : Terminy ogólne. Zofia Staszczak (red.). Warszawa: PWN, 1987. ISBN 83-01-07673-9. Brak numerów stron w książce
• Wojciech Józef Burszta: Ludowa kultura. W: Wielka encyklopedia PWN. Bartłomiej Kaczorowski (red.). T. 16: I–Ł. Warszawa: WN PWN, 2009. ISBN 978-83-01-16128-6. Brak numerów stron w książce
• Kazimierz Dobrowolski. Studia nad teorią kultury ludowej. „Etnografia Polska”. T. 4, s. 15–92, 1961. 
• Kazimierz Dobrowolski: Trzy studia z teorii kultury ludowej. W: Studia nad życiem społecznym i kulturą. Wrocław: Ossolineum, 1966, s. 111–195.
• Kazimierz Dobrowolski, Andrzej Woźniak: Historyczne podłoże polskiej kultury chłopskiej. W: Etnografia Polski : Przemiany kultury ludowej. Maria Biernacka, Bronisława Kopczyńska-Jaworska, Anna Kutrzeba-Pojnarowa, Wanda Paprocka (red.). Wrocław: Ossolineum, 1976, s. 59–90.
• Anna Kutrzeba-Pojnarowa: Kultura ludowa w dotychczasowych polskich pracach etnograficznych. W: Etnografia Polski : Przemiany kultury ludowej. Maria Biernacka, Bronisława Kopczyńska-Jaworska, Anna Kutrzeba-Pojnarowa, Wanda Paprocka (red.). Wrocław: Ossolineum, 1976, s. 19–57.
• Kazimierz Moszyński: Kultura ludowa Słowian. Jadwiga Klimaszewska (oprac.). Wyd. 2. T. 1–2. Warszawa: KiW, 1968.
• Ludwik Stomma: Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku. Warszawa: IW „Pax”, 1986. ISBN 83-211-0614-5.

• KulturaLudowa.pl – portal poświęcony sztuce, folklorowi i literaturze ludowej w Polsce
• Co to jest kultura ludowa?