Przejdź do zawartości

Vultee BT-13 Valiant

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Vultee BT-13 Valiant
(dane wersji BT-13A)
Ilustracja
Vultee BT-13 Valiant na Minter Field 1 marca 1943
Dane podstawowe
Państwo

 Stany Zjednoczone

Producent

Vultee Aircraft

Typ

samolot szkolno-treningowy

Konstrukcja

jednosilnikowy, metalowy dolnopłat

Załoga

2

Historia
Data oblotu

marzec 1939

Lata produkcji

1939-1947

Liczba egz.

11 537[1]

Dane techniczne
Napęd

Pratt & Whitney R-985-AN-1

Moc

336 kW (450 KM)

Wymiary
Rozpiętość

12,80 m

Długość

8,79 m

Wysokość

3,51 m

Powierzchnia nośna

22 m²

Masa
Własna

1531 kg

Startowa

2039 kg

Osiągi
Prędkość maks.

290 km/h

Pułap

6600 m

Zasięg

1167 km

Dane operacyjne
Użytkownicy
Chile, Chiny, Dominikana, Egipt, Francja, Haiti, Honduras, Indonezja, Izrael, Kolumbia, Meksyk, Panama, Paragwaj, Peru, Stany Zjednoczone, Tajwan, Związek Radziecki
Rzuty
Rzuty samolotu

Vultee BT-13 Valiant – amerykański samolot szkolenia podstawowego z okresu II wojny światowej, produkowany przez Vultee Aircraft. Kolejny wariant BT-13 w United States Army Air Corps/United States Army Air Forces był znany jako BT-15 Valiant, podczas gdy identyczna wersja dla US Navy oznaczana była SNV i używana do szkolenia pilotów US Navy, US Marine Corps i US Coast Guard.

Projekt i rozwój

[edytuj | edytuj kod]

Vultee BT-13 był samolotem szkolno-treningowym używanym do szkolenia podstawowego (basic training) większości amerykańskich pilotów podczas II wojny światowej. Był to drugi z trzech etapów szkoleń pilotów. Po szkoleniu wstępnym, szkolący przenosił się do bardziej złożonych maszyn na podstawowe szkolenie w powietrzu. BT-13 miał mocniejszy silnik, był szybszy i cięższy od samolotu z pierwszej fazy. Wymagało to od nowych pilotów korzystania z dwóch sposób łączności radiowej z ziemią, zapoznania się z działaniem klap lądowania i dwoma zmiennymi pozycjami skoku śmigła. BT-13 nie miały jednak chowanego podwozia, ani systemu hydraulicznego. Duże klapy obsługiwane były przez system cięgien na linkach. Piloci nadali maszynie przydomek "Vultee Vibrator" ("wibrujący Vultee").

Po zakończeniu produkcji silników Pratt & Whitney R-985 w latach 1941–1942, niektóre z maszyn wyposażono w silniki Wright o podobnej wielkości i mocy. Samoloty napędzane silnikiem Wrighta otrzymały oznaczenie BT-15.

US Navy przyjęła samoloty z silnikiem Pratt & Whitney, jako samolot szkolenia podstawowego pod nazwą SNV. Seria BT-13 była najliczniej produkowaną serią podstawowych samolotów szkolnych (BT od ang. Basic Trainer).

W 1938 roku szef projektantów Vultee Aircraft – Richard Palmer, rozpoczął prace projektowe nad myśliwcem. W tym czasie USAAC ogłosiło konkurs na zaawansowany samolot szkolny. Zwycięzca mógł liczyć na duże zamówienia. Palmer zaczął dostosowywać swój projekt do wymagań konkursowych i tak powstał prototyp, który otrzymał oznaczenie V-51.

Trzy Vultee BT-15
Silnik R-975 eksponowany w MLP w Krakowie

Samolot został oblatany w marcu 1939 r. Był to metalowy dolnopłat, stery były pokryte tkaniną. Prototyp napędzał silnik gwiazdowy Pratt & Whitney R-1340-G-S3H1 Wasp o mocy 600 KM (447 kW) z dwupłatowym metalowym śmigłem o zmiennym skoku. Innymi cechami była zamykana kabina dla ucznia i instruktora, zbiorniki paliwa umieszczone w skrzydłach, układ hydrauliczny sterujący klapami i chowane podwozie główne.

V-51 został zgłoszony do konkursu USAAC jako BC-51 w maju 1939 roku. USAAC wybrało projekt konkurencji – North American BC-2, ale zakupiono także prototyp BC-51 i przemianowano go na BC-3. Pomimo przegrania konkursu, Palmer nie zrezygnował z ubiegania się o zamówienie. Udoskonalił projekt VF-51 do VF-54, starając się sprostać oczekiwaniom rynku eksportowego dla takich właśnie maszyn. VF-54 różnił się od VF-51 tylko silnikiem o mniejszej mocy. Samolot nie był jednak ostatecznie eksportowany.

Z VF-54 powstał VF-54A. Zamiast chowanych przednich kół, zastosowano klasyczne, stałe podwozie. Zmieniono także silnik na gwiazdową jednostkę Pratt & Whitney R-985-T3B Wasp Jr mocy 450 KM (336 kW) i tak narodził się Vultee BT-13 Valiant.

USAAC został powiadomiony o poprawie samolotu, wskutek czego w sierpniu 1939 roku został zamówiony jako BT-13. Pierwsze zamówienie opiewało na 300 samolotów z silnikami Pratt & Whitney R-985-25. Pierwsze maszyny trafiły do jednostek szkolnych USAAC w czerwcu 1940 roku.

Powstało 7037 maszyn BT-13A, które różniły się od pierwotnej wersji zastosowanym silnikiem oraz brakiem owiewki podwozia. Wersja B różniła się od A tylko nową, 24-woltową instalacją elektryczną, w miejsce 12-woltowej montowanej w wersji A. Powstało 1125 maszyn wersji B.

Następnym wariantem był BT-15, który otrzymał gwiazdowy silnik Wright R-975-11, w miejsce wycofywanego z produkcji agregatu R-985 formy Pratt & Whitney. Powstało 1263 samolotów tej wersji.

US Navy zaczęła okazywać zainteresowanie BT-13 i zamówiono 1350 BT-13A znanych jako SNV-1. Ponadto około 650 BT-13B przeznaczonych dla marynarki otrzymało oznaczenie SNV-2.

Piloci maszyny nadali jej przydomek "Vibrator", ponieważ miała ona tendencję do dość gwałtownych drgań, gdy zbliżała się do prędkości przeciągnięcia. BT-13 i jego następcy wyróżniały się dużą zwrotnością, co pomagało pilotom w opanowaniu sztuki latania.

Po II wojnie światowej prawie wszystkie zostały sprzedane jako nadwyżki za kilkaset dolarów za sztukę. Wiele z nich kupiono tylko i wyłącznie dla pozyskania silników, które wykorzystywano w innych maszynach. Obecnie w rękach prywatnych znajduje się kilka maszyn, żadne z nich nie są używane ani przez wojsko ani jednostki rządowe.

Wersje

[edytuj | edytuj kod]
BC-3
Vultee Model V-51 z chowanym podwoziem i silnikiem Pratt & Whitney R-1340-45 o mocy 600 KM, wyprodukowany jeden, później nierozwijany.
BT-13
Vultee Model V-54 ze stałym podwoziem i silnikiem Pratt & Whitney R-985-25 o mocy 450 KM, zbudowano 300 egzemplarzy tej wersji.
BT-13A
Jak BT-13, ale wyposażony w 450-konny motor Pratt & Whitney 985-R-1. Poczyniono także kilka drobnych zmian konstrukcyjnych. Powstało 6407 maszyn tego wariantu.
BT-13B
Jak BT-13A, ale z 24-V układem elektryczny, 1125 zbudowanych.
BT-15
Jak BT-13A z silnikiem Wright R-975-11, generującym 240 KM, powstały 1693 BT-15.
BT-16
Jeden BT-13 został przebudowany w 1942 roku przez Vidal z całkowicie plastikowym kadłubem. Znany także pod nazwą XBT-16.
SNV-1
BT-13A dla US Navy, 1350 przeniesionych z USAAF.
SNV-2
BT-13B dla US Navy, 650 przeniesionych z USAAF.
T-13A
Pozostałe w służbie BT-13A zostały w 1948 roku przechrzczone na T-13.

Użytkownicy

[edytuj | edytuj kod]

Vultee Valiant w kulturze

[edytuj | edytuj kod]

Jedną z ciekawszych powojennych przeróbek było przekształcenie BT-13 na samoloty japońskie dla potrzeb filmowych. W 1960 roku Twentieth Century Fox zakupiło i przekształciło BT-13 na imitacje japońskich samolotów, które wykorzystywane były podczas kręcenia filmu Tora! Tora! Tora!, opowiadającym o japońskim ataku na Pearl Harbor w 1941. Samoloty torpedowe Nakajima B5N Kate i bombowce nurkujące Aichi D3A Val pojawiające się w tym filmie, były w rzeczywistości zmodyfikowanymi BT-13 (myśliwce Mitsubishi A6M Zero grane były przez North American T-6 Texan). Po filmie, samoloty te zostały sprzedane prywatnym właścicielom. Kilka z maszyn pojawiło się także w późniejszej produkcji Pearl Harbor.

Eksponaty muzealne

[edytuj | edytuj kod]
  • Mid-Atlantic Air Museum – Reading, Pensylwania - BT-13A Valiant z 1942 roku
  • Castle Air Museum – Atwater, Kalifornia
  • Kalamazoo Air Zoo – Kalamazoo, Michigan
  • Combat Air Museum – Topeka, Kansas
  • Estrella WarBirds Museum – Paso Robles, Kalifornia

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. David MacGillivray: Vultee BT-13 Valiant. warbidalley.com. [dostęp 2010-09-10]. (ang.).