Przejdź do zawartości

Artykulacja (muzyka)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Artykulacja (łac. articulatio = rozczłonkowanie) – jeden z elementów dzieła muzycznego, określający sposób wzbudzania, kształtowania i łączenia dźwięków i współbrzmień[1][2][3]. Artykulacja kształtuje także frazowanie[4], nadaje utworowi muzycznemu odpowiedni wyraz i dopełnia go pod względem technicznym[3]. W zapisie nutowym, do poszczególnych sposobów wydobywania dźwięków przyporządkowane są znaki artykulacyjne[1][5][6][7].

Istnieje szereg określeń artykulacyjnych, niektóre z nich mają charakter uniwersalny, inne są właściwe dla danego instrumentu[6]. Najczęściej spotykanymi rodzajami artykulacji są: staccato, legato, spiccato, portato, portamento, glissando, tremolo (tremolando) oraz arpeggio[1][8][3][6][7].

Znaki artykulacyjne

[edytuj | edytuj kod]

Uniwersalne

[edytuj | edytuj kod]
staccato – skracanie dźwięków, mniej więcej o połowę ich wartości, poprzez ostre ich wydobywanie i oddzielanie od siebie. Wiąże się to z inną techniką gry. Na przykład na fortepianie klawisz jest uderzany palcem przy jednoczesnym, raptownym podniesieniu nadgarstka.
spiccato – podobne do staccato, lecz jeszcze krótsze i ostrzejsze.
portato – z oderwaniem ręki od instrumentu i jej bezwładnym opuszczeniem. Sposób ten wykorzystywany przy nauce ustawienia aparatu (ręki) na klawiaturze
legato – dźwięki grane są płynnie, w sposób maksymalnie łączny między sobą

Pozostałe

[edytuj | edytuj kod]
  • arco – dla instrumentów smyczkowych oznacza wykonanie przez pocieranie strun smyczkiem
  • pizzicato – dla instrumentów smyczkowych wydobycie dźwięku przez szarpnięcie struny palcem
  • col legno – dla instrumentów smyczkowych wydobycie dźwięku przez uderzenie struny drzewcem smyczka.
  • flażolet – dla instrumentów smyczkowych, gitary i harfy: lekkie dotknięcie struny w odpowiednim miejscu, a dla aerofonów: odpowiednie przedęcie; zmienia się wówczas wysokość i barwa dźwięku
  • con sordino – z tłumikiem; dla instrumentów smyczkowych oznacza założenie tłumika na podstawek, dla aerofonów – włożenie go do czary głosowej; dla fortepianu i pianina – użycie lewego pedału, a w pianinach – możliwe jest również użycie środkowego pedału[9]
  • senza sordino – bez tłumika
  • glissando (skrót gliss.) – prześlizgując się
  • marcato – równe wypunktowanie każdej nuty w obrębie taktu; brak akcentu którejkolwiek nuty w takcie
  • arpeggio – akord łamany (kolejne dźwięki dołączane są do siebie)
  • tenuto – wytrzymując wartości rytmiczne dźwięków[10]
  • tremolo – wibrująco (szybkie powtarzanie jednego dźwięku)
  • tremolando – wibrująco (szybkie powtarzanie dwóch dźwięków)
  • détaché – dla instrumentów smyczkowych oznacza pocieranie strun smyczkiem na przemian wraz z każdą nutą
  • martelé
  • sautillé
  • gettato
  • ricochet
  • alzando
  • flautando
  • vibrato - drżąco
  • frullato – w instrumentach dętych metoda dmuchania powietrza przy jednoczesnym wymawianiu głoski „r”, powodujące efekt wibrowania dźwięku
  • sforzato (sforzando) – wzmacniając, akcentując
  • sul tasto – dla instrumentów smyczkowych oraz strunowych szarpanych oznacza grę blisko gryfu (chwytni)
  • sul ponticello – dla instrumentów smyczkowych oraz strunowych szarpanych oznacza grę blisko podstawka (mostka)

Inne określenia ekspresyjno-interpretacyjne

[edytuj | edytuj kod]
  • agitato – niespokojnie, burzliwie
  • animato – z ożywieniem
  • appassionato – namiętnie, z pasją
  • cantabile – śpiewnie
  • con amore – z uczuciem
  • con brio – z życiem
  • con dolore – z boleścią
  • con grazia – z wdziękiem
  • dolce – słodko
  • espressivo – z wyrazem
  • feroce – dziko
  • giocoso – wesoło
  • leggiero – lekko
  • martellato – jak gdyby uderzając młotem
  • mezza voce – półgłosem
  • mormorando – z zamkniętymi ustami (w śpiewie)
  • perdendo – zanikając
  • pesante – ciężko
  • risoluto – śmiało
  • scherzando – żartobliwie
  • smorzando – tłumiąc, zamierając
  • sostenuto – powściągliwie
  • sotto voce – delikatniejszym głosem
  • tranquillo – spokojnie
  • triste – smutno

Określenia artykulacyjne w grze na gitarze

[edytuj | edytuj kod]
  • tirando – po szarpnięciu struny palec pozostaje w powietrzu
  • apoyando – po szarpnięciu palec opiera się o sąsiednią strunę

Perkusja

[edytuj | edytuj kod]

W grze na werblu (i ogólnej grze na zestawie perkusyjnym) stosuje się podział ze względu na:

  • Wysokość unoszenia pałek czyli free stroke:
    • Full stroke (od forte do forte fortissimo) – Uderzenie z pałki trzymanej prostopadle do podłoża
    • Medium stroke (mezzo) – Forma pośrednia pomiędzy full i low stroke
    • Low stroke (od piano pianissimo do piano) – bardzo niskie trzymanie pałek, ok. 2 cm nad membraną
  • Technikę trzymania pałek:
    • Tradycyjna – Trzymanie pałki kciukiem tak, aby pałka przechodziła pomiędzy palcem środkowym a serdecznym
    • Amerykańska (standardowa) – pośrednia pomiędzy niemiecką a francuską, luźna i wygodna, użyteczna w graniu na całym zestawie
    • Francuska – Trzymanie pałeczki w standardowy sposób (pomiędzy kciukiem a resztą dłoni), z tym że kciuk znajduje się nad resztą dłoni poprzez obrócenie całej dłoni
    • Niemiecka – Najbardziej płaska technika, wierzch dłoni jest równolegle usytuowany do membrany. Bardzo głośna, przy użyciu tej samej siły, co w chwycie francuskim, uzyskuje się o wiele głośniejszy dźwięk
  • Technikę uderzenia
    • W tej dziedzinie występuje pewna dowolność, wszystko zależy od fantazji muzyka, np. Rim shot – polega na jednoczesnym uderzeniu w obudowę bębna jak i w membranę, co daje specyficzny i głośny dźwięk.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c Baculewski et al. 2006 ↓, s. 54.
  2. Chew 2001 ↓, lead.
  3. a b c Wesołowski 2018 ↓, s. 157.
  4. Wesołowski 2018 ↓, s. 161.
  5. Brown 2001 ↓, lead.
  6. a b c Pluta 2012 ↓, s. 79.
  7. a b artykulacja, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-08-02].
  8. Ekiert 2006 ↓, s. 33.
  9. Michał Dyonizy: Działanie pedałów instrumenutu. pianotea.com, 2015-08-03. [dostęp 2019-05-21].
  10. tenuto, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-07-27].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]