Baxilī

Baxilī, buxl, ozmandī, zuftī — jake az xislathoi ziştu razila va nakūhidavu nopisandidai axloqī. On hamcun xuddorī va imsok az xarç kardani moli xud va jo man'i digaron az sarf kardani molaşon dar mavridhoe, ki nabojad onro bozdoşt, nadodani cize, ki onro bojad dod va xuddorī az adoi huquqi voçib zuhur mekunad. Baxilī dar muqobili çudu karam va saxovatu çavonmardī qaror dorad. Tarafi digari Baxilī isrof, xarçi behudai doroī va zijodaravī dar on ast. Dar borai Baxilī naxustin bor adibi arab Çohiz kitobe alohida ba nomi «Buxalo» («Baxilon») navişta, dar on saxovatro sifati arabho va Baxiliro sifati ƣajriarabho arzjobī kardaast. Ū guftor, andeşaroniho va istidloli baxilonro dar borai pisandida budani Baxilī va mumsikī bo zabone şevovu dilnişin va kinojaomez bajon namudaast. Mazammati Baxilī jake az mavzū'hoi asosiji adabijoti forsī-toçikī niz ba şumor rafta, az çumla, on badtarin bemorī va nakūhidatarin xislati insonī donista şudaast. Dar borai Baxilī va baxil masalhoi farovone niz zadaand.

Baxilī boisi pajdoişi kinavu hasad, ehsosi doimiji norohatī va beqaroriju nooromī, eçodi nifoq dar dili inson gaşta, rohatu osoişaşro az bajn mebarad. Az oqibathoi badi içtimoiji Baxilī rivoç joftani durūƣgūī, bedodgarī, berahmī, bevafoī va ahdşikanī dar munosibat bo nazdikonu dūston va pajvandon, az bajn raftani ƣamxorī va mehru şafqat, rūhi joriju dastgiriji afrodi nijozmandi çomea meboşad.

Islom mardumro az Baxilī qat'an man' va barhazar doşta, onhoro ba infoqu çavonmardiju saxovat taşviq menamojad. Az nigohi şariat, Baxilī hamçinsi kufru nifoq buda, rūzi qijomat moli baxil bar gardanaş tavqi otaşin megardad (Qur'on: 3, 180), to hangomi margi baxil dar dili ū nifoq boqī memonad (Qur'on: 9, 76-77). Dar Qur'on voƶai Baxilī va muştaqqoti on hamagī 12 bor va dar 8 ojat omada, dar on arabhoi sadri islom ba Baxilī muttaham karda şudaand. Surai Qalam (ojoti 17-32) şomili qissai ibratomūzi «Sohiboni būston» ast, ki dar on dar borai pirmardi saxovatmand va farzandoni baxili ū suxan meravad. Tibqi hadis, bihişt bar baxil harom buda, baxil durtarini ofaridagon ba Xudost. Bar'aks, afrodi saxiju baxşanda, ki az Baxilī durand, ba rastagorī dar qijomat muƶda doda şudaast (Qur'on: 59, 9). Xudovand onhoero mu'minoni komil xondaast, ki ba hangomi baxşiş az isrof parhez mekunand va az Baxilī ham durī çusta, dar bajni in du holat haddi mijonaro rioja menamojand (Qur'on: 25, 67)

Baxilī dar tasavvuf pajravī az havoi nafsi sarkaş va xohişhoi nafsonī, tarki isorbartar guzoştani manfiati digaron az manfiati xud va azxudguzaştagī ast. Tibqi ta'limoti irfonī, azbaski hadafi nihoiji orif va solikro fonī şudan dar Haq taşkil medihad, binobar in isor va azxudguzaştagī bar vaj voçib meboşad.

Az nigohi axloqī baxil dunhimmatu pasttarin, furūmojavu beqadrtarini mavçudot ba şumor rafta, dar nazari mardum zalilu bee'tibor va sazovori nafrinu tahqir ast va bojad xoruzor va pojmol şavad.

• Baxilī / S. Mahmadulloev // Asos — Boz. — D. : SIEMT, 2013. — (Ensiklopedijai Milliji Toçik : [taxm. 25 ç.] / sarmuharrir N. Amirşohī ; 2011—2023, ç. 2). — ISBN 978-99947-33-52-4.