Қинлинг пандаси
| Қинлинг панда / Жигарранг панда | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||
| 2008-йилда туғилган Қи Заи тутқунликдаги ягона жигарранг панда | ||||||||||||||
| Биологик классификация | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Аилуропода меланолеуcа қинлингенсис Wан, Wу & Фанг, 2005 | ||||||||||||||
 Қинлинг панданининг тарқалиш ҳудуди (2020) | ||||||||||||||
Қинлинг пандаси (Аилуропода меланолеуcа қинлингенсис) — 1959-йили кашф этилган[1], гигант панданинг кенжа тури бўлиб, 2005-йилгача тур сифатида тан олинмаган[2][3]. Номзод кенжа турдан кейинги, тан олинган биринчи йирик кенжа панда тури ҳисобланади.
Бу йирик панданинг биринчи тан олинган кенжа тури бўлиб, бошқа кенжа турлардан жигарранг мўйнаси ва бош суяги ҳамда танасининг умумий ўлчами кичиклиги билан фарқ қилади.
Ушбу турдаги пандалар фақатгина Қинлинг тоғларида, 1,300–3,000 метр (4,300–9,800 фт)[2] (бошқа манбаларга кўра 1,300–3,300 метр (4,300–10,800 фт)[4]) бўлган баландликда яшайди.
Ҳозирги вақтда мазкур кенжа турнинг фақат битта индивидуал вакили тутқунликда сақланади. Сисзаи исмли эркак Қинлинг панда Хитойнинг Шенси провинсиясида жойлашган тадқиқот марказида сақланмоқда.
Бугунги кунда, мазкур кенжа турнинг популяцияси ҳақида турли хил маълумотлар мавжуд. Ҳозирда табиий муҳитда мазкур турнинг бор йўғи 300 тадан ҳам камроқ вакили сақланиб қолган[5].
Номланиши
[edit | edit source]Мазкур турнинг соддалаштирилган хитой тилидаги номи хит. ан’анавий 秦岭大熊猫, соддалаштрилган 秦嶺大熊貓, пинйин: Қíнлǐнг дàхиóнгмāо бўлиб, сўзма-сўз таржима қилинганда Қинлингнинг Буюк айиқ-мушуги маъносини англатади[6].
Хусусиятлари
[edit | edit source]Қинлинг пандаси ўзининг нисбатан кичикроқ бош суяги ва тўқ жигарранг ҳамда оч жигарранг (қора ва оқ аралашмаси) мўйнаси, танасининг умумий ўлчами кичикроқлиги билан кўпроқ ўрганилган бошқа кенжа турлардан фарқ қилади. Кўз доғлари кўзининг атрофида эмас, балки пастки қовоқ остида жойлашган. Жигарранг пандалар табиатда жуда кам учрайди[7].
Филогенияси
[edit | edit source]Урсид турлари орасидаги филогенетик муносабатлар йиллар давомида ноаниқ бўлиб келган[8]. Қинлинг пандаси (Аилуропода меланолеуcа қинлингенсис) 1959-йилда кашф этилган[9]. Мазкур жонивор гигант панданинг (Аилуропода меланолеуcа) кенжа тури бўлса ҳам, 2005-йилгача кенжа тур сифатида тан олинмаган[2][3]. Қинглинг пандаси йирик пандаларнинг тан олинган биринчи кенжа тури ҳисобланади.
| Урсидаэ |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg){kind=small}
.jpg){kind=small}
.jpg){kind=small}
.jpg){kind=small}
.jpg){kind=small}
.jpg){kind=small}
.jpg){kind=small}
_(white_background).jpg){kind=small}
Тарқалиши ва яшаш жойи
[edit | edit source]Ушбу кенжа тур Қинлинг тоғларининг 1,300–3,000 метр (4,300–9,800 фт)[2] (бошқа манбаларга кўра 1,300–3,300 метр (4,300–10,800 фт)[4]) баландликдаги қисмларидагина учрайди. Унинг ноодатий ранги, аждодларининг турлича чатишуви оқибатида юзага келган бўлиши мумкин. Чунки популяция генетик ўзгарувчанликдан келиб чиққан ва бу ҳолат мутация учун жавобгарликни сақлаб қолишга олиб келган бўлиши мумкин[2][7].
Сиан шаҳрида 19-25-ноябр кунлари Давлат ўрмон ва ўтлоқ хўжалиги маъмурияти ҳамда Шенси провинсияси ҳукумати ҳомийлик қилинган Қинлинг гигант панда маданиятини тарғиб қилиш мақсадида „Дунё томонидан тан олинган панда маданияти“ номли тадбир ўтказилади. Қинлинг гигант панда маданиятини тарғиб қилиш тадбиридан кўзланган мақсад дунёга Қинлинг панда ҳақида маълумот бериш, Қинлинг гигант пандасини ҳимоя қилишд�� кўпроқ омма эътиборини жалб қилиш ва Қинлинг гигант панда турини Шенсининг экологик ва маданий ташриф қоғозига айлантиришга қаратилган[10].
Сўнгги статистик маълумотларга кўра, дунёда 548 та Қинлинг гигант панда мавжуд бўлиб, уларнинг 87 фоизи Сичуанда яшайди. Сичуандаги ёввойи гигант пандалар сони мамлакатдаги Қинлинг пандалари умумий сонининг 74% қисмини ташкил этади[10].
Сақлаш ва таҳдидлар
[edit | edit source]2001-йилга келиб ёввойи табиатда тахминан 100 та Қинлинг пандаси яшагани аниқланган[7].
1989-йил 30-августда ушбу турнинг урғочиси қўлга олиниб, оддий гигант панда билан жуфтлаштириш учун Сиан ҳайвонот боғига келтирилган. Бу панданинг авлоди оқ-қора бўлган, бироқ қариган сари мўйнаси жигарранг рангга ўзгара бошлаган. Бошқа маълумотларга кўра, учта бола туғган, уларнинг барчаси туғилгандан кўп ўтмай вафот этган. Дан-Дан лақабли она айиқ 2000-йилда вафот этган[11].
Хитойда давом этаётган атроф-муҳитнинг ифлосланиши натижасида бамбук ва тупроқ таркибида мис, никел, қўрғошин ва рух каби заҳарли моддалар миқдори ошиб бораётгани Қинлинг кенжа турлари яшаш ҳудудининг чегаралари қисқаришига сабаб бўлмоқда. Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, Қинлинг кенжа тури Қинглинг тоғида ўсувчи бамбукнинг Фаргесиа қинлингенсис ва Арундинариа фаргесии турларини истеъмол қилади. Аниқроқ қилиб айтганда, айни шу бамбуклар таркибини тупроқдаги металларнинг оғир консентрацияси сабабли заҳарланиши, пандалар организмини зарарламоқда. Антропоген омили айиқлар яшайдиган ҳудудга қадар етиб келганлиги ушбу тур учун катта хавфни юзага келтирган[12].
Тишларининг саломатлиги Қинлинг пандалари омон қолиши учун жуда муҳим омилдир. Бу пандаларнинг умри давомийлиги 5—20 йилни ташкил этади. Қинлинг Пандаларида кенг тарқалган тиш касаллиги бу тиш емирилиши ва синишидир. Ушбу иккита анормал ҳолат пандалар умрининг давомийлигига таъсир қилиши мумкин[13].
Галерея
[edit | edit source].jpg)
.jpg)
Манбалар
[edit | edit source]- ↑ 闫云霞. 在水一方 (зҳ). Беижинг Боок Cо. Инc., 2015-12-01. ИСБН 978-7-227-06258-5.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Зҳанг, Баоwеи; Ли, Минг; Зҳанг, Зежун; Гооссенс, Беноîт; Зҳу, Лифенг; Зҳанг, Шаннинг; Ҳу, Жинчу; Бруфорд, Мичаэл W. эт ал. (2007). "Генетиc Виабилитй анд Популатион Ҳисторй оф тҳе Гиант Панда, Путтинг ан Энд то тҳе 'Эволутионарй Деад Энд'?". Молеcулар Биологй анд Эволутион 24 (8): 1801–1810. дои:10.1093/molbev/msm099. ИССН 0737-4038. ПМИД 17513881. https://archive.org/details/sim_molecular-biology-and-evolution_2007-08_24_8/page/1801.
- ↑ 3,0 3,1 „зҳ:秦岭大熊猫被确认为新亚种“ [Қинлинг панда реcогнизед ас неw субспеcиэс] (зҳ). Чинесе Аcадемй оф Сcиэнcес (2005-йил 15-феврал). Қаралди: 2011-йил 2-июн.
- ↑ 4,0 4,1 „Қинлинг панда“ (2021-йил 3-март). Қаралди: 2023-йил 2-сентябр.
- ↑ „Коричневая панда из Китая“. 2018-йил 12-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2018-йил 11-октябр.
- ↑ „Меанинг оф "熊猫" ин тҳе Чинесе диcтионарй“. Қаралди: 2023-йил 2-сентябр.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Қиу-Ҳонг Wан; Ҳуа Wу; Шенг-Гуо Фанг (2005). "А неw субспеcиэс оф гиант панда (Аилуропода меланолеуcа) фром Шаанхи, Чина". Жоурнал оф Маммалогй 86 (2): 397–402. дои:10.1644/BRB-226.1. https://archive.org/details/sim_journal-of-mammalogy_2005-04_86_2/page/397.
- ↑ Wаиц, Л. „[[[:Андоза:Гоогле Боокс]] Генетиcс оф тҳе беарс оф тҳе wорлд]“,. Беарс: Статус Сурвей анд Cонсерватион Аcтион План Сервҳеэн: . Гланд: ИУCН/ССC Беар анд Полар Беар Спеcиалист Гроупс, 1999 — 25–32 бет. ИСБН 2-8317-0462-6.
- ↑ 闫云霞. 在水一方 (зҳ). Беижинг Боок Cо. Инc., 2015-12-01. ИСБН 978-7-227-06258-5.
- ↑ 10,0 10,1 „滚滚科普 | 秦岭大熊猫与四川大熊猫到底有啥区“ (2018-йил 19-ноябр).
- ↑ „Сепиа Гиант Панда“. Қаралди: 2013-йил 24-декабр.
- ↑ Зҳао, Ян; Чен, Йи-пинг; Эллисон, Аарон; Лиу, Wан-ганг; Донг, Чен (Жуне 10, 2019). "Эстаблиш ан энвиронменталлй сустаинабле Гиант Панда Натионал Парк ин тҳе Қинлинг Моунтаинс". Сcиэнcе оф тҳе Тотал Энвиронмент 668: 979–987. дои:10.1016/j.scitotenv.2019.03.070. ПМИД 31018476. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2019.03.070. Қаралди: Оcтобер 25, 2021.Қинлинг пандаси]]
- ↑ Жин, Йипенг; Чен, Си; Чао, Янқиао; Пу, Тианчун; Ху, Ҳонгқиан; Лиу, Хиаобин; Зҳао, Каиҳуи; Ниэ, Ёнгганг эт ал. (2015). "Дентал Абнормалитиэс оф Эигҳт Wилд Қинлинг Гиант Пандас (Аилуропода Меланолеуcа Қинлингенсис), Шаанхи Провинcе, Чина". Жоурнал оф Wилдлифе Дисеасес 51 (4): 849–859. дои:10.7589/2014-12-289. ПМИД 26280879.
Ҳаволалар
[edit | edit source]
Айиқлар (Урсидаэ) | ||
|---|---|---|
| Қора айиқлар | .svg){kind=small} | |
| Оқ айиқлар | ||
| Пандалар | ||
| Йўқолиб кетган турлар | ||