Jump to content

Сам амаки

From Vikipediya
ЖМ Флаггнинг 1917-йилги афишаси уч йил олдинги британиялик Лорд Китченернинг асл афишасига асосланган эди. У АҚШ армиясига Биринчи ва Иккинчи жаҳон уруши учун аскарларни ёллаш учун ишлатилган. Флагг Сам амаки учун ўз юзининг ўзгартирилган версиясидан фойдаланган ва фахрий Уолтер Ботц қиёфасини тақдим этган[1].

Сам амаки (унинг бош ҳарфлари Америка Қўшма Штатлари билан бир хил) — Америка Қўшма Штатлари федерал ҳукумати ёки умуман олганда мамлакатнинг умум миллий тимсолидир. Афсоналарга кўра, бу образ 1812-йилги уруш пайтида ишлатилган ва Самуэл Уилсон шарафига номланган бўлиши мумкин. Ҳақиқий келиб чиқиши ноаниқ[2].

19-аср бошидан Сам амаки Америка маданиятида АҚШ ҳукумати ва ватанпарварлик туйғусининг машҳур рамзи сифатида намоён бўлишни бошлади[3].

Сам амаки образи муайян тарзда ҳукуматни акс эттирса, Колумбия номли аёл сурати эса АҚШни миллат сифатида ифодалайди. Архаик қаҳрамон, биродар Жонатан ҳам Америка аҳолисини тасвирлайди.

Сам амаки 1917-йилги Биринчи жаҳон урушида ЖМ Флагг томонидан чоп этилган афишадаги ҳарбий ташвиқотнинг пайдо бўлиши билан машҳур бўлди[4].

Расмий адабиётда (газеталардан фарқли равишда) Сам амаки ҳақида илк маълумотлар 1816-йилда Фредерик Август Фидфаддининг йўқолган шон-шарафни қидиришдаги „Сам амакининг саргузаштлари“ аллегорик китобида келтирилган.

Олдинги тимсоллар

[edit | edit source]
Колумбия, Американинг аёл тимсоли, америкалик рассом Пол Стаҳр томонидан чизилган.

Америка Қўшма Штатларининг энг қадимги тимсоли Колумбия исмли аёл бўлиб, у биринчи марта 1738-йилда (АҚШдан олдин) пайдо бўлди ва баъзида бошқа аёл тимсол — Ладй Либертй билан боғланади.

1775-йилдаги Америка инқилобий уруши билан эркак тимсоли бўлган биродар Жонатан пайдо бўлди.

Ниҳоят, Сам амаки 1812-йилги урушдан кейин пайдо бўлди[5]. Колумбия рамзи биродар Жонатан ёки Сам амаки билан бирга пайдо бўлди, лекин ундан фойдаланиш Озодлик фойдасига миллий шахс сифатида рад этилди ва 1920-йилларда Cолумбиа Пиcтуреснинг маскотига айланганидан кейин ундан бутунлай воз кечилди.

Эволюцияси

[edit | edit source]
Арлингтон, Массачусец штатидаги Самуэл Уилсон ёдгорлиги
Троялик Самуэл Уилсоннинг фотосурати , Ню-Ёрк .
Томас Настнинг 1869-йилги мултфилмида Сам амаки ва Колумбия
Сам амаки кўпинча Америка Қўшма Штатларини 1897-йилда Гавайи оролларини қўшиб олиш ҳақидаги бу каби сиёсий мултфилмларда тасвирлаган.
Сам амаки ЖС Пугҳнинг мултфилмида Хитойни кесишда бошчилик қилмоқда (Пак журнали, 1899-йил 23-август).
Биринчи жаҳон уруши пайтида Америка Қўшма Штатлари ёқилғи маъмуриятининг плакати: „Сам амакига қўшимча белкурак керак“

Нилеснинг ҳафталик регистрининг 1810-йилги нашрида Сам амакини " Қўшма Штатлар учун армиядаги мумкин бўлмаган атама " деб таърифловчи изоҳ мавжуд.[6] Эҳтимол, у Америка Қўшма Штатларининг қисқартмасидан келиб чиққан.

Самуэл Уилсон афсонаси

[edit | edit source]

Сам амаки характерининг аниқ келиб чиқиши номаълум, аммо машҳур афсонага кўра, „Сам амаки“ номи 1812-йилги уруш пайтида америкалик аскарларга озиқ-овқат етказиб берган Троядан (Ню-Ёрк) гўшт сотувчи Самуэл Уилсондан олинган. Ўша пайтда пудратчилар ўз номини ва рацион улар юбораётган озиқ-овқатга қаердан келганини муҳрлаши керак эди. Уилсоннинг пакетлари „ЭА-УС“ деб ёзилган эди. Кимдир бу нимани англатишини сўраганида, ҳамкасби ҳазиллашиб: „Элберт Андерсон [пудратчи] ва Сам амаки“ Уилсонга ишора қилди, гарчи У.С аслида „Америка Қўшма Штатлари“ ни англатади. .[7]

Ушбу ҳикоянинг ҳақиқийлигига шубҳалар пайдо бўлди, чунки даъво 1842-йилгача босма нашрларда пайдо бўлмаган[8] Бундан ташқари, метафорик Сам амаки ҳақида аниқ маълум бўлган энг қадимги эслатма 1810-йилга тегишли бўлиб, Уилсоннинг ҳукумат билан шартномасидан олдин бўлган.[9]

Қаҳрамоннинг ривожланиши

[edit | edit source]

1835-йилда Жонатан биродар Сам амакига ишора қилиб, улар турли хил нарсаларни рамзий қилишини назарда тутган: Жонатан биродар мамлакатнинг ўзи, Сам амаки эса ҳукумат ва унинг кучи эди.[10]

1849-йилги комедия романида соацозлар „биз Америка жамоатчилигини Сам амаки деб атаймиз, сиз британиялик Жон Булл деб атаганингиздек“ деб тушунтиради.[11]

1850-йилларга келиб, биродар Жонатан ва Сам амаки исмлари деярли бир-бирининг ўрнида ишлатила бошланди, шу сабабли илгари „Жонатан биродар“ деб номланган нарсаларнинг тасвирлари „Сам амаки“ деб номлана бошлади. Худди шундай, иккала тимсолнинг кўриниши жуда хилма-хил эди. Мисол учун, 1860-йилда Сам амакининг тасвирларидан бири Бенжамин Франклинга[12] ўхшаб кўринса, Жонатан биродарнинг[13] замондоши тасвири кўпроқ Сам амакининг замонавий версиясига ўхшайди, гарчи эчки соқолсиз.

1893-йилда чоп этилган Лютеран гувоҳи мақоласида айтилишича, Сам амаки Жонатан биродарнинг бошқа номи эди:

Биз уни сиёсатда учратганимизда, биз уни Сам амаки деб атаймиз; биз уни жамиятда учратганимизда, биз уни биродар Жонатан деб атаймиз.[14]

Сам амаки стандарт кўринишга эга бўлмади, ҳатто Америка фуқаролик уруши охирига яқин биродар Жонатаннинг самарали тарк этилиши билан, Сам амакининг таниқли ёллаш қиёфаси биринчи жаҳон уруши пайтида Жеймс Монтгомери Флагг томонидан яратилгунга қадар. Тасвир лорд Китченерни худди шундай позада акс эттирган британиялик ишга қабул қилиш постеридан илҳомлантирган.  Айнан мана шу сурат Сам амакининг замонавий қиёфасига бошқалардан кўра кўпроқ таъсир кўрсатган: оқ сочли ва эчки соқолли, оқ шляпа кийган, кўк тасмада оқ юлдузча кийган, думи кўк палтоли кекса оқ одам, қизил-оқ чизиқли шимлар.

Флаггнинг Сам амаки тасвири биринчи марта, баъзиларга кўра, июл ойида Леслиэъс Wеэклй журналининг муқовасида намойиш этилган.(1916-йил) „Сиз тайёрланиш учун нима қиляпсиз?“(сарлавҳа остида)[15][16] Ушбу расмнинг миллион нусхаси 1917—1918-йилларда чоп этилган. Флаггнинг сурати Иккинчи Жаҳон уруши пайтида ҳам кенг қўлланилган, бу даврда Германия разведка агентлиги Абвер томонидан АҚШга „Самланд“ код номи берилган.[17] Бу атама 1942-йилда Янкеэ Доодле Дандй мусиқий филмида намойиш этилган " Тҳе Янкеэ Доодле Бой " қўшиғида марказий ўрин тутган.

Сам амакига иккита ёдгорлик ўрнатилган бўлиб, уларнинг иккаласи ҳам Самуэл Уилсон ҳаётига бағишланган: Арлингтондаги Сам амаки ёдгорлик ҳайкали, Массачусец штати, унинг туғилган жойи; ва Риверфронт Паркдаги узоқ муддатли қароргоҳи яқинидаги ёдгорлик, Трой, Ню-Ёрк. Уилсоннинг болаликдаги уйига ҳали ҳам Ню-Хемпшир штатининг Мейсон шаҳрида ташриф буюриш мумкин. Самуэл Уилсон июл ойида вафот этди (1854, 87 ёшда)ва Оквуд қабристонига дафн этилган.

1976-йилда Сам амаки Стенли Мелцофф томонидан Белл Сйстем учун " Халқимизнинг 200 йиллиги, Телефоннинг 100 йиллиги " филмида тасвирланган.

1989-йилда „Сам амаки куни“ расмийлаштирилди. Конгресснинг қўшма резолюцияси[18] 1989-йил 13-сентабр Сам амаки куни деб белгилади, (Самуэл Уилсоннинг туғилган куни). 2015-йилда МйҲеритаге оилавий тарих компанияси Сам амакининг шажарасини ўрганиб чиқди ва унинг тирик қариндошларини излаганини даъво қилди.[19][20]

Манбалар

[edit | edit source]
  1. „Wалтер Ботц, тҳе Ман Wҳо Моделед Унcле Сам'с Посе фор Ж.М. Флагг'с Фамоус Постер“. 2017-йил 19-ноябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2018-йил 21-феврал.
  2. Счауффлер, Роберт Ҳавен. Флаг дай; иц ҳисторй. Неw Ёрк : Моффат, Ярд анд Cо, 1912 — 145 бет. 
  3. Террй Аллан Ҳиcкс. Унcле Сам. Маршалл Cавендиш 2006, 40 пагес, 2006 — 9 бет. ИСБН 978-0761421375. 1-август 2015-йилда қаралди. 
  4. „Wҳат'с тҳе деал wитҳ Унcле Сам?“. 21-январ 2022-йилда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 27-сентабр 2020-йил.
  5. "Унcле Сам". Энcйcлопæдиа Британниcа Онлине. Арчивед фром тҳе оригинал он Жануарй 20, 2013. https://web.archive.org/web/20130120172843/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/614065/Uncle-Sam.. Қаралди: 9-июн 2012-йил. 
  6. Нилес' Wеэклй Регистер (инглизча), Франклин Пресс, Балтиморе, 1815 — 187 бет. 
  7. Wяндотт Ҳералд, Кансас Cитй, Аугуст 17, 1882, п. 2
  8. Маттҳеwс, Алберт. „Унcле Сам“. Проcеэдингс оф тҳе Америcан Антиқуариан Соcиэтй, Волуме 19 (1908). 2015-йил 3-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2-июл 2015-йил.
  9. Зиммер, Бен. „Неw Лигҳт он "Унcле Сам" референcинг wорк ат УСС Cонститутион Мусеум ин Чарлестоwн, Масс“ (4-июл 2013-йил). 2015-йил 3-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2-июл 2015-йил.
  10. Морган, Wинифред (1988). Ан Америcан иcон: Бротҳер Жонатҳан анд Америcан идентитй. Университй оф Делаwаре Пресс. пг. 81.
  11. Ҳалибуртон, Тҳомас Чандлер. Тҳе Cлоcкмакер, Ор тҳе Сайингс анд Доингс оф Сам. Слиcк оф Слиcквилле: То wҳич ис Аддед, тҳе Бубблес оф Cанада, бй тҳе Саме Аутҳор (инглизча). Баудрй, 1839 — 20 бет. 
  12. Ан аппеаранcе эчоэд ин Ҳарпер'с Wеэклй, Жуне 3, 1865 „Чеcкмате“ политиcал cартоон (Морган, Wинифред (1988) Ан Америcан иcон: Бротҳер Жонатҳан анд Америcан идентитй Университй оф Делаwаре Пресс пг 95)
  13. Он паге 32 оф тҳе Жануарй 11, 1862, эдитион Ҳарпер’с Wеэклй.
  14. Деcембер 7, 1893 „А Бит оф Адвиcе“ Тҳе Лутҳеран Wитнесс ҳе пг 100
  15. „Тҳе Мост Фамоус Постер“. Америcан Треасурес оф тҳе Либрарй оф Cонгресс. 2016-йил 2-июлда асл нусхадан архивланган.„Тҳе Мост Фамоус Постер“. Америcан Треасурес оф тҳе Либрарй оф Cонгресс. Арчивед фром тҳе оригинал он Жулй 2, 2016.
  16. „Wҳо Cреатед Унcле Сам?“. Лифе'с Литтле Мйстериэс. Ливе Сcиэнcе. 3-декабр 2008-йилда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 16-феврал 2012-йил.
  17. Маcинтйре, Бен. Оператион Минcемеат, п. 57. ИСБН 978-1-4088-0921-1
  18. „Билл Суммарй & Статус – 100тҳ Cонгресс (1987—1988) – Ҳ.Ж.РЕС.626 – Алл Cонгрессионал Аcтионс – ТҲОМАС (Либрарй оф Cонгресс)“. лоc.гов. 2016-йил 5-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 13-сентабр 2013-йил.
  19. „Неw Ёрк Бутчер ис Намед ас Реал Ливе Унcле Сам“. Тҳе Неw Ёрк Тимес (3-июл 2015-йил). 2015-йил 8-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 3-июл 2015-йил.
  20. „Тҳе Ҳисторй Беҳинд Унcле Сам'с Фамилй Треэ“. Фох Неwс (3-июл 2015-йил). 10-март 2021-йилда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 3-июл 2015-йил.