Siklop

Bu maqola avtomat tarjima qilingan yoki mashina tarjimasi tayinli oʻzgartirishsiz chop etilgani eʼtirof etilmoqda. Tarjimani tekshirib chiqish hamda maqoladagi mazmuniy va uslubiy xatolarini tuzatish kerak. Siz maqolani tuzatishga koʻmaklashishingiz mumkin. (Shuningdek, tarjima boʻyicha tavsiyalar bilan tanishib chiqishingiz mumkin.) DIQQAT! BU OGOHLANTIRISHNI OʻZBOSHIMCHALIK BILAN OLIB TASHLAMANG! Maqolaning originali koʻrsatilinmagan. (2024-01)

Siklop^[1][2] yoki kiklop^[3] („yumaloq koʻzli“, qadimgi yunoncha: κύκλος qadimgi yunoncha: κύκλος – „doira“ va όψις – „koʻz“) – qadimgi yunon mifologiyasida^[4] belgilar guruhlari, turli xil versiyalarda ilohiy mavjudotlar (Geya va Uran bolalari) yoki alohida xalq.

Sikloplar uchta bir koʻzli dev^[5], Geya va Uranning avlodlari^[6]: Arg (qadimgi yunoncha: Ἄργης qadimgi yunoncha: Ἄργης, „Porlanuvchi“), Bront (Βρόντης, „Momaqaldiroqli“) va Sterop (Στερόπης, „Yorqin“)^[7].

Tugʻilgandan soʻng darhol Sikloplarni otalari bogʻlab, tartarga tashladilar^[8]. Ular Uran agʻdarilganidan keyin titanlar tomonidan ozod qilindi, lekin yana Kronos tomonidan zanjirband qilindi^[9].

Zevs Kronos bilan hokimiyat uchun kurashni boshlaganida, onasi Gayaning maslahati bilan Titanlarga qarshi urushda Olimpiya xudolariga yordam berish uchun Sikloplarni Tartardan olib chiqdi. Sikloplar Zevs uchun momaqaldiroqlarni (momaqaldiroq va chaqmoq)^[10] yasadilar va u titanlarga tashladi. Ular Hades uchun dubulgʻa va Poseydon uchun trident yasashdi^[11], Gefest va Afinaga hunarmandchilikni oʻrgatishdi^[12].

Titanomaxiya tugagandan soʻng, Sikloplar Zevsga momaqaldiroq qurollarini yasash uchun xizmat qilishda davom etdilar. Bront va Sterop Gefest grottosida soxta temir sifatida tilga olinadi^[13].

Nonnada, Dionisning hind yurishi ishtirokchilari – sikloplar orasida Bront va Sterop tilga olinadi^[14]. Bront Deriadeyani yaraladi^[15]. Kallimax Brontus Artemidani tiz choʻkib asraganini taʼkidlaydi^[16].

Hellanikga koʻra, belgi Siklop Uranning oʻgʻli^[17].

Piragmon (Pyrakmon) – sikloplardan biri, Gefest grottosida temirchi^[18].

Zevs Apollon Asklepiyning oʻgʻlini momaqaldiroq bilan^[19] urganidan keyin Tsikloplar Apollon tomonidan toʻxtatilgan (va bu momaqaldiroqni aynan sikloplar yasagan). Yoki bu Fayton^[20]ni oʻldirgan perun edi. Ferekidning soʻzlariga koʻra, Apollon Sikloplarning bolalarini oʻldiradi^[21].

Ularning Peruns qoʻrgʻonidagi oʻrnini Gefest egalladi. Ovidning soʻzlariga koʻra, ular (Bront, Akmonid va Sterop) Sitsiliyada yashaydilar^[22]. Sikloplarning qurbongohi Korinfda edi^[23].

Gomer tomonidan Odisseyda aks ettirilgan versiyalardan biriga koʻra, Sikloplar butun xalqni tashkil etgan. Ularning orasida eng mashhuri Poseydonning shafqatsiz oʻgʻli Polifem, Odissey uni yagona koʻzidan mahrum qilgan.

Arimaspiyaliklarning skif xalqi ham bir koʻzli hisoblangan. Arslon-Toshdan kelgan semit bir koʻzli iblis tasviri bor^[24].

Paleontolog Otenio Abel 1914-yilda^[25] filning bosh suyagining qadimgi topilmalari siklop haqidagi afsonani keltirib chiqardi, deb taklif qildi, chunki filning bosh suyagidagi markaziy burun teshigi katta koʻz teshigi bilan yanglishishi mumkin. Qizigʻi shundaki, bu fillar Oʻrta yer dengizidagi Kipr, Malta (Gkhar Dalam), Krit, Sitsiliya, Sardiniya, Siklad va Dodekan orollarida topilgan.

Boshqa versiyaga koʻra, xuddi shu orollarda yashagan choʻponlarning yarim yovvoyi qabilalari Sikloplarning prototipiga aylanishi mumkin.

Sikloplarning temirchi sifatida tilga olinishi qadimgi temirchilarning uchqunlardan va issiq metall zarralaridan himoya qilish uchun bir koʻzini bogʻlab qoʻyganliklari bilan bogʻliq boʻlishi mumkin.

Fillar qadimgi yunonlar tomonidan maʼlum boʻlganligi sababli (ular Makedoniyalik Aleksandr, Gannibal, Pirr qoʻshinlarida ishlatilgan), afsonaning manbai, variant sifatida, qadimgi Yevropada kattaroq va yomonroq saqlanib qolgan mamont bosh suyaklarining topilmalari^[26] boʻlishi mumkin^[27].

• Tojik mifologiyasida devlar „Dev“ yoki „Devi-yakchishma“ bir koʻzli sikloplar deb ataladi. Dev togʻlarda yashaydi va koʻzini ochib uxlaydi.
• Balor, irland mifologik figurasi. U yagona koʻzi bilan oʻldirishi mumkin edi. Uni nabirasi oʻldirishi bashorat qilingan edi, shuning uchun u nevaralarini oʻldirishga harakat qildi. Biroq ulardan biri, Lug, Mag Tuiredh ikkinchi jangida tirik qoldi va uni oʻldirdi.
• Nemis va Skandinaviya folklorida (afsona), baʼzan Xagen yoki Xogni, Högni, Burgundiya jangchisi bir koʻzli sifatida tasvirlangan.
• Xitotsume-kozo, yapon folkloridagi yirtqich hayvonlar (obake). Ularning peshonasining oʻrtasida faqat bitta koʻz bor edi.
• Jian (qush), Xitoy mifologiyasida bir koʻzli va bir qanotli qush. Bunday qushlarning bir jufti bir-biriga bogʻliq va ajralmas edi.
• Lixo – slavyan mifologiyasida yovuz taqdir va muvaffaqiyatsizlikning timsolidir. Mashhur bir koʻzli (bir koʻzchali) – rus mifologiyasida yovuzlik, baxtsizlik ruhi, qaygʻu timsoli. Mashhur va odamga oʻxshash va undan sezilarli darajada farq qiladi. Bir koʻzli gigant yoki uzun boʻyli, qoʻrqinchli, bir koʻzli nozik ayol sifatida mashhur boʻlib koʻrinadi^[28]. Lixo odamning yonida boʻlsa, uni turli xil baxtsizliklar taʼqib qila boshlaydi. Lixo koʻpincha bunday odamga bogʻlanib qoladi va uni butun umri davomida qoʻrqitadi. Roʻyxatga olingan A. N. Afanasyev ertak „Lixo bir koʻzli“ – mashhur bir koʻzli yovvoyi kannibal ayol sifatida tasvirlangan; u ovqatlanmoqchi boʻlgan odam tomonidan koʻr boʻlib qoldi. Taxminlarga koʻra, tasvir jahon folkloridan Polifem va Odissey sikloplari haqidagi afsonadan kelgan^[29].
• Odin, Umumjahon donolik manbai suvlariga kirish evaziga ulkan Mimirga koʻzini bergan nemis panteonining xudolarining otasi.
• Kantabriya mifologiyasida yovuzlik va shafqatsizlikning timsoli boʻlgan uzun soqolli va qizil sochli bir koʻzli dev Oyankanu.
• Psoglav, serb mifologiyasida bir koʻzli, it boshli yirtqich hayvon.
• Turkiy tillarda, jumladan, qozoq, turk va ozarbayjon mifologiyasida (qoʻrqut bobomning umumiy oʻgʻuz kitobi) va yoqutda (Olonxo) bir koʻzli jonivorlar, jumladan, „Bobom Qoʻrqutning kitobi“ oʻgʻuz dostonidagi Tepegʻoz yirtqich hayvoni va yovuzlik uchraydi. Abasy maxluqlari (shuningdek, abasy, yakut. abaagy) (Olonxo) – Yoqut mifologiyasida oʻz qabila va urugʻlarida, oʻz xonadoni bilan yashaydigan yuqori, oʻrta va quyi dunyoning yovuz ruhlari^[30]. Yoqutlarning gʻoyalariga koʻra, ular lichinkadek boʻyli odamning koʻrinishiga ega^[31]. Turkiy afsonalardan Tepegʻoz (Ozarb. Tapagʻoz, turk tilida. Tepegʻoz) – turkiy mifologiyadagi bir koʻzli dev (dev), uning hikoyasi Tepegʻozning odamni gʻorga, uning uyasiga ovqatlanmoqchi boʻlgan gʻorga haydab yuborishi, lekin odamning gʻorga bir nuqta qoʻyib, uni koʻr qilib qoʻyishi bilan bogʻliq. Uning yagona koʻzi va gʻordan chiqib, ustiga qoʻy terisini tashladi. „Tepa“ soʻzi turkiy tillardan tarjimada „toj“, „gʻoz“ esa „koʻz“ degan maʼnoni anglatadi^[32]. Tepegʻoz afsonasida Odissey va Polifem haqidagi mifning barcha elementlari uchraydi^[33]. Nemis sharqshunosi Geynrix Fridrix fon Dits, ehtimol Gomer Depe haqidagi ertakni eshitib, oʻgʻuz turkiy qabilalaridan biridan Polifem haqidagi afsonani (ayniqsa, Sikloplarning butun tasvirini emas, balki Polifem haqida) oʻzlashtirgan boʻlishi mumkinligini taxmin qildi^[34].
• Evenk mifologiyasida chulugʻi bor – bir koʻzli va bir oyoqli odamsimon yirtqich hayvon, koʻpincha juda uzun boʻyli.

Badiiy adabiyotda lotincha „sikloplar“dan foydalanish keng tarqalgan. „Sikloplar“ soʻzi rus tilida qadimgi yunon miflarining lotin tilidan tarjimalaridan paydo boʻlgan. Masalan, Pushkinning „Sikloplar“ sheʼri bor va 6-sinf uchun adabiyot boʻyicha maktab darsliklarida „Odissey Sikloplar orolida“ hikoyasi berilgan (qadimgi yunon tilidan V. Jukovskiy)^[35]. Ixtisoslashgan va tarixiy adabiyotlarda qadimgi yunon miflarini tasvirlashda ular asosan kikloplarning bevosita yunonizmidan foydalanadilar.

• Sinbadning yettinchi sayohati
• Sikloplar
• Titanlarning gʻazabi
• Persi Jekson va HAYVONLAR dengizi
• Odissey