Jump to content

Ёлғизлик

From Vikipediya
Фредериcк Лаитон, „Ёлғизлик“, 1890-йил

Ёлғизлик — ёлғиз қолган одамнинг ҳолатидир[1]. Бошқа одамлардан ҳақиқий ёки хаёлий коммуникатив изоляция шароитида бўлган одамнинг ҳолати ва ҳисси, ижтимоий алоқаларнинг узилиши, у учун мазмунли мулоқотнинг йўқлиги. Бу консепсия доирасида икки хил ҳодиса ажралиб туради — ижобий (ёлғизлик) ва салбий (изоляция) ёлғизлик, лекин кўпинча ёлғизлик тушунчаси салбий маънога эга.

Ёлғизлик руҳий касаллик[2] ва ижтимоий муаммо[3] сабаби бўлиши мумкин.

Ёлғизликни тасвирлаш муаммоси турли тадқиқотчилар томонидан ушбу консепсиянинг турли талқинлари билан боғлиқ: ёлғизлик ва ижтимоий изоляция ҳисси; экзистенсиал қидирув билан боғлиқ мажбурий изоляция ва ихтиёрий ёлғизликнинг оғриқли тажрибаси. Ёлғизлик ҳисси тартибга солиш функсиясини бажаради ва шахсга шахслараро алоқаларнинг оптимал даражасини тартибга солишга ёрдам берадиган қайта алоқа механизмига киради. Бироқ инсоннинг жисмоний изоляцияси ҳар доим ҳам ёлғизликка олиб келмайди.

Ёлғизликни субектив идрок этиш[edit | edit source]

Экстровертлар ва интровертлар ёлғизликни бошқача ҳис қилишади. Экстроверт атрофида одамлар бор экан, у ёлғизликдан азоб чекмайди. Интроверт учун унинг яқин дўсти, сиз билан гаплашишингиз мумкин бўлган севган одами бўлиши муҳимдир. Аммо ҳар қандай одамда ҳам интроверт, ҳам экстроверт (турли нисбатда) ф��зилатлари мавжуд, шунинг учун деярли ҳар бир киши камида бир марта ёлғизликни ҳис қилган.

Диққат марказида бўлишга одатланган, фаол ҳаёт тарзини олиб борган, кўп болали оилаларда ўсган одамлар ёлғизликни янада кескин ҳис қилишади. Унга кўникканлар, ёлғиз яшайдиганлар ёлғизликка хотиржамроқ чидашади. Кекса одамлар кўпинча ёлғизликдан азият чекишади[3].

Аёлларда ёлғизлик[edit | edit source]

Водопянова фикрича, аёлларда ёлғизлик тажрибаси уларнинг ўтмишидан норозилик ва келажакдаги бахтли ҳаётидаги ноаниқлик билан боғлиқ.[4] Замонавий инсоннинг ижтимоий ҳаёти тобора юзаки бўлиб бормоқда.

Зинченко Э. В., Рудя И. А. аёлларда, шу жумладан, шериги бўлган ва бўлмаганлар орасида субектив ёлғизлик даражасини ўрганиш бўйича тадқиқот ўтказилди. Респондентлар 18 ёшдан 40 ёшгача бўлган 70 нафар аёл эди.

Олинган маълумотларга кўра, респондентларнинг аксарияти субектив ёлғизликнинг ўртача ёки паст даражасини кўрсатди, бу икки гуруҳ ўртасида бошқаларга ишончсизлик, уларнинг бошқа одамлар билан муносабатларини салбий баҳолаш, ўзига салбий муносабат, устуворлик каби муҳим фарқлар мавжуд, ўзи билан мулоқот қилиш, муносабатлардан норозилик, қўрқув, бўшлиқ ҳисси. Олинган маълумотлар субектив равишда ёлғиз ва субектив равишда ёлғиз бўлмаган аёллар ёлғизликни бошдан кечиришнинг барча параметрларида фарқ қилишини тасдиқлайди. Умуман олганда, рус аёлларининг субектив ёлғизлиги нисбатан паст.

Психологияда ёлғизлик[edit | edit source]

Маиший психологияда ёлғизликни психологик ҳодиса сифатида ўрганиш Абулханова-Славская, ВА. ДА. Пузанова, Л. ВА. Старовоитова, Г. М. Тихонов, С. Г. Трубникова номлари билан боғлиқ.

Замонавий ижтимоий-маданий шароитда мулоқот ишончли ва самимий бўлишни тўхтатди, бу бошқа одамлар билан фаол мулоқот қилиш шароитида ёлғизлик тажрибасининг пайдо бўлишига олиб келади.

Психологияда ёлғизликнинг ягона таърифи ва унинг пайдо бўлиш сабаблари йўқ.[5] Ж. Зилбург, ёлғизликни таҳлил қилишнинг қуйидаги назарий ёндашувларини ажратиб кўрсатади:

  • Патология, унинг сабабларини эрта ота-она ва бола муносабатларида излаш керак (Ж. Силбург, Х. ФРОМ. Салливан, Ф. Фромм-Рейхман);
  • Феноменологик — бошқа одамлардан рад этишни кутишга жавобан юзага келадиган тажриба (К. Рожерс);
  • Экзистенсиал — инсоннинг ижодий ҳолати (К. Э. Мустакалар);
  • Социологик — замонавий жамиятни тавсифловчи меъёрий ҳодиса (Ф. ВА. Слатер, Д. Рисман);

Ёлғизликнинг замонавий маҳаллий тадқиқотлари уни ижтимоий, ижтимоий-психологик ҳодиса сифатида кўриб чиқади.[6][7][8][9][10][11]. Ёлғизлик тажрибасининг пайдо бўлиши учун[12] унинг шахсга таъсирининг ҳам салбий, ҳам ижобий томонларини таъкидланган[13], субектив тажриба сифатида ёлғизлик инсоннинг шахслараро алоқалари ҳажми ва табиатидан нисбатан мустақил эканлигини таъкидланган, унинг шахсий хусусиятлари билан белгиланади. Аксарият муаллифлар ёлғизликни меҳр-оқибат, маънавий муносабатлар, жамоа туйғусининг етишмаслиги билан боғлайдилар[14][15][16].

Ёлғизликни ўзига муносиб жуфт топа олмаган йигит ёки қиз ҳам, дўстлари ва қариндошларидан айрилган, одамлар билан тил топиша олмаган кексалар ҳам бошдан кечириши мумкин. Ёлғизликни кўпинча инерт ��саб тизимига эга бўлган, янги алоқаларни қийин ўрнатадиган, аста-секин янги танишларга ўрганадиган одамлар бошдан кечиришади. Ҳаддан ташқари ҳолатларда ёлғизлик депрессияга олиб келиши мумкин.

Ёлғизликни келтириб чиқарадиган бир қатор психологик омиллар мавжуд. Мисол учун, бу ўзини паст баҳолаш бўлиши мумкин, бу танқид қилишдан қўрқиб, бошқа одамлар билан алоқа қилишдан қочишга олиб келади. Ёмон мулоқот қобилиятлари ҳам ёлғизликни келтириб чиқаради. Шахслараро қобилиятлари суст ривожланган, муносабатлардаги муваффақияцизликдан қўрқиб ёки психологик қарамликка тушиб қолишдан паст ижтимоийлашувга эга бўлган одамлар кўпинча ёлғизликни қидиради.

Санъатда ёлғизлик[edit | edit source]

Давлат сифатида ёлғизлик кўпинча мусиқа, кино, адабиёт ва шеъриятда ифодаланади.

  1. Роман А. Стриндберг, „Одинокий“.
  2. Дина Ораз, стихотворениэ „Одинокий ребёнок“ из книги М. Кабилбаэва „Покажи мне небо. Дневники оца“.
  3. Мишел Корретт „Прелести одиночества“, сонати для 2-х виолончелей оп.20 (1739). Соната ВИ ре мажор.
  4. Микаэл Таривердиэв, „Одинокий саксофон“.
  5. Джеймс Ласт, „Одинокий пастух“.
  6. Иосиф Бродский, „Одиночество“. 

Манбалар[edit | edit source]

  1. ↑ Ожегов С. И.. Словарь русского языка, 1949. 
  2. ↑ „Смертоносное одиночество“ (ру). эхрус.эу. 2014-йил 6-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2015-йил 26-март.
  3. ↑ 3,0 3,1 Герасимова В. Д. „Одиночество как социальная проблема современности“ (ру). www.раэ.ру. 2015-йил 2-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2015-йил 2-январ.
  4. ↑ Водопьянова Н. Е.. Психология стресса.. СПб.: Питер, 2009 — 171-186 бет. 
  5. ↑ Перлман Д., Пепло Л. Э.. Теоретические подходы к одиночеству // Лабиринты одиночества. М.: Прогресс, 1989 — 152-167 бет. 
  6. ↑ Старовойтова Л. И.. Одиночество: социально-философский анализ: автореф. дис. канд. филос. наук, М., 1995. 
  7. ↑ Тихонов Г. М.. Феномен одиночества: опыт философско-социологического анализа: автореф. дис. ... канд. филос. наук., Ек, 1992. 
  8. ↑ Трубникова С. Г. Психология одиночества: генезис, види, проявления: автореф. дис. … канд. психол. наук. — М., 1999
  9. ↑ Пузанова Ж. В. Одиночество: опит социално-философского анализа: автореф. дис. … канд. филос. наук. — М., 1995
  10. ↑ Куртиян С. В. Одиночество как социалноэ явлениэ: автореф. дис. канд. соц. наук. — М., 1995
  11. ↑ Заворотних Е. Н. Социално-психологическиэ особенности одиночества как субъэктивного переживания: автореф. дис. канд. психол. наук. — СПб., 2009
  12. ↑ Слободчиков И. М. Теоретико-эксперименталноэ исследованиэ феномена одиночества личности: на материале подросткового возраста: автореф. дис. д-ра психол. наук. — М., 2006
  13. ↑ Неумоэва Е. В. Одиночество как психический феномен и ресурс развития личности в юношеском возрасте: автореф. дис канд. психол. наук. — Тюмен, 2005.
  14. ↑ Садлер У А., Джонсон Т. Б.. От одиночества к аномии // Лабиринты одиночества. М.: Прогресс, 1989 — 24-25 бет. 
  15. ↑ Вейс Р. С.. Вопросы изучения одиночества // Лабиринты одиночества. М.: Прогресс, 1989 — 114-127 бет. 
  16. ↑ Миюскович Б.. Одиночество: междисциплинарный подход // Лабиринты одиночества. М.: Прогресс, 1989 — 53-71 бет. 
Retrieved from "https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yolgʻizlik&oldid=3777490"