Yoqub

Yoqub
Tavalludi	mil. avv. 1791[1]
Vafoti	mil. avv. 1644[1]
Otasi	Ishoq[2]
Onasi	Rivqo

Yoqub (qadimgi ivrit: (Ya'akov) יַעֲקֹב) - isroilliklarning uchta tarixiy otalaridan biri^[3]. Ibrohimning nabirasi va Ishoqning o'g'li Isroil, ayniqsa, yahudiylikda yuqori ma'naviy maqomga ega. Xristianlikda diniy yetakchi sifatida, Islomda esa payg'ambar sifatida qaraladi^[4].

Yoqub ismi Besh kitobda aqōv יעקב (tovon; oyoq izi) so'zining hosilasi sifatida talqin qilinadi, chunki Yoqub onasining qornidan, ukasi Esovning tovonidan ushlab tugʻildi, shuning uchun uning ismini yoqub qoʻydilar (Ibtido 25:26)^[5][6]. Bu ism Yaqin Sharqning semitik xalqlari orasida miloddan avvalgi 2-ming yillikda keng tarqalgan teoforik ismning qisqartirilgan shakli ekanligi taxmin qilinadi.

Yoqubning hayoti haqidagi Qadimgi ahdning Ibtido kitobining 25–50 boblarida bayon qilingan.

Ishoq Rivqo bilan turmush qurgandan keyin 20 yil oʻtib, Yoqub va uning egizak ukasi Esov tugʻiladi. Bu vaqtda Ishoq 60 yoshda edi^[7]. Rivqoga homiladorligi azobli boʻladi va nima uchun azob chekayotganini Xudodan so'rash uchun boradi. U qornida egizaklar urushayotgani va hatto ular ikki alohida xalq bo'lganidan keyin ham butun umri davomida kurashishda davom etishi haqida bashorat oladi. Shuningdek, bashoratda aytilishicha, "Biri ikkinchisidan kuchliroq bo'ladi, Kattasi esa kichiklarga xizmat qiladi" (Ibtido 25:25).

Rivqoning tug'ish vaqti kelganida, to'ng'ich oʻgli Esov qizil tukli, xuddi tukli kiyim kiygandek tugʻildi va ikkinchi o'g'il Yoqub Esovning tovonini qo'li bilan ushlab tugʻildi. Ibtidoning 25-bobida aytilishicha, Ishoq va Rivqo birinchi o'g'liga Esov (ivritcha: עשו) deb ism qo'yishgan^[8] . Ikkinchi o'g'liga Yoqub (ibroniycha: יעקב, Ya'aqob yoki Ya'aqov, "tovonni ushlovchi", "o'rnini bosuvchi", "oyoq tortuvchi", "birining poshnasiga ergashuvchi", ivritcha: עקב, 'aqab: yoki 'aqav, "to'pig'idan ushlab oluvchi", "aylanib o'tish", "jilovlash", ivritcha: עקבה , 'iqqebah yoki 'iqqbah, "to'piq")^[9].

Egizaklar ulgʻayganlarida turli xarakterga ega boʻldilar: "Esov — dala–dashtni yaxshi koʻradigan mohir ovchi, Yoqub esa chodirda oʻtirishni yoqtiradigan, beozor odam boʻldi^[10]. Bundan tashqari, ota-onalarning ularga bo'lgan munosabati ham boshqacha edi:Ishoq Esovni yaxshi koʻrar edi. Sababi Esov ovlab kelgan hayvonlarning goʻshtini mazza qilib yer edi. Rivqo esa Yoqubni yaxshi koʻrar edi"^[11].

Ibtido 25:29–34 da Esov oʻzining toʻngʻichlik huquqini Yoqubga sotgani haqida hikoya qilinadi^[12]. Bu bobda yozilishicha, Esov daladan ochqaganidan sulayib qaytganida, Yoqubdan hozirgina Yoqub tayyorlagan taomidan berishini iltimos qilgan. (Esov bu taomni "o'sha qizil taom" deb atagan va bu uning taxallusini keltirib chiqargan, ya'ni ivritcha: אדום ('Edom, yaʻni "Qizil").) Yoqub Esovga to'ng'ichlik huquqi evaziga bir kosa taom berishini taklif qildi. Esov bunga rozi bo'ldi.

Ishoq qariganda, koʻzlari xiralashib, koʻrmay qoladi. U, to'ng'ichlik huquqini Esovning oʻziga berishga qaror qiladi. U Esovga go'sht yemoqchi ekanini aytib, buning uchun qurol-yarog'i bilan dalaga chiqib, ov qilishini iltimos qildi. Keyin Ishoq Esovdan o‘ziga yoqqaniga ko‘ra, ovlangan go‘shtdan “mazali taom” tayyorlab berishini so‘raydi, shunda u uni yeyishi va Esovga duo qilishini aytadi. Rivqo bu suhbatni eshitadi. Taxminlarga ko'ra, u Ishoqning barakalari Yoqubga tushishini bashoratli tarzda anglagan, chunki unga egizaklar tug'ilishidan oldin katta o'g'il kichigiga xizmat qilishini aytishgan^[13]. Rivqo Yoqubni duo qilib, Yoqubga tezda ularning suruvlaridan ikkita echki olib kelishni buyurdi, toki u Ishoqqa xizmat qilib Esovning o‘rnini egallab, uning duosini olishi imkoniyati mavjud edi. Yoqub otasi ularning aldovini tan olishiga e'tiroz bildirdi, chunki Esov serjun, o'zi esa silliq terili edi. U otasi uni his qilishi bilanoq uni la'natlashidan qo'rqdi, lekin Rivqo oʻsha la'natni o'ziga olishni taklif qiladi, keyin esa Yoqubga itoat qilishni talab qiladi^[14]. Yoqub onasini buyrugʻini bajaradi va u uloqchalar bilan qaytib kelganida, Rivqo Ishoq yaxshi ko'rgan mazali taomni qildi. Yoqubni otasining oldiga yuborishdan oldin, u Esovning kiyimlarini kiydirdi va serjun teriga taqlid qilish uchun uning qo'llari va bo'yniga uloqchaning terisini oʻrab qo'yadi.

Esov qiyofasida Yoqub Ishoqning xonasiga kirdi. Esovning tez qaytib kelganiga hayron bo'lgan Ishoq qanday qilib ov bunchalik tez o'tganini so'radi. Yoqub: “Egangiz Xudo yoʻlimni oʻngladi”, deb javob berdi. Rashining aytishicha, Ishoqning shubhalari yanada kuchaygan, chunki Esov hech qachon Xudoning nomini tilga olmagan edi^[15]. Ishoq Yoqubni his qilish uchun unga yaqinlashishni talab qildi, lekin uloq terisi xuddi Esovning serjun terisiga o'xshardi. Ishoq paypaslab: “Ovoz Yoqubning ovozi, qo‘llar esa Esovning qo‘llaridir!” – dedi.^[16] Hali ham haqiqatni tushunishga urinib, Ishoq undan yana so'radi: "Sen haqiqatdan mening o'g'lim Esovmisan?" Yoqub esa oddiygina javob berdi: "Menman". Ishoq Yoqub bergan taomni yeb, sharob ichishni davom ettirdi, keyin unga yaqinlashib, o'pishini aytdi. Yoqub otasini o'pganida, Ishoq Esovga tegishli kiyimning hidini sezdi va nihoyat, qarshisidagi odam Esov ekanligini tan oldi. Keyin Ishoq Yoqubni Esovga berilgan duo bilan duo qildi. Ibtido 27:28–29 da Ishoqning marhamati haqida shunday deyilgan: “Xudo senga osmon shabnamini, yerning unumdar tuprogʻini, moʻl-koʻl don va sharobni bersin: Xalqlar senga xizmat qilsin, qarindoshlaring ustidan hukmron boʻlgin. Onangning nasli senga ta'zim qilsin: seni la'natlagan har bir kishi la'natlasin, seni duo qilganlarni barakasini bersin".

Esov ovdan qaytganida, Yoqub xonadan chiqib ketgan edi. Aldanganini anglagan, Ishoq hayratda qoladi, lekin u Yoqubning duo qilganini tan oldi: “Albatta, u barakali boʻladi!” (27:33).

Esovning bu aldovdan yuragi ezilib, o'ziga tegishli duoni so'radi. Ishoq Yoqubni aka-ukalariga hukmdor qilib qo'ygandan so'ng, faqat vaʻda berishi mumkin edi: "Qiliching bilan yashaysan, Biroq ukangga xizmat qilasan, lekin sen isyon qilganingda, U solgan bo'yinturug'ini uloqtirib tashlagaysan". (27:39–40).

Esov Yoqubga o'zining ne'mati bo'lgan to'ng'ichlik huquqini "qizil taom"ga sotgan bo'lsa-da, Esov Yoqubni otasi Ishoq bilmagan holda unga bergan duosini olgani uchun yomon ko'rib qoladi. Ishoq o'lishi bilanoq Yoqubni o'ldirishga va'da beradi. Rivqo uning qotillik niyati haqida eshitgach^[17], Esovning g'azabi to'xtaguncha Yoqubga Xorondagi akasi Lobonning uyiga borishni buyurdi.