Monarca

conceyu de la provincia de Badayoz
(Redirixío dende Rei)

El monarca ye'l xefe d'Estáu d'un país que'l so sistema de gobiernu recibe'l nome de monarquía. Puede ser xefe d'una etnia (zulús, maorís, etc.) o d'un país (46 Estaos o Instituciones elevaes a la categoría d'Estáu -Orde de Malta-, reconocíes pola ONX). Unu d'esi xefes d'Estáu, en concretu, la reina del Reinu Xuníu ostenta'l papel de cabeza de la Mancomunidá de Naciones, organización que comparte llazos históricos col Reinu Xuníu. Quitando unos pocoñín de casos, que son escoyíos por un cónclave (Ciudá del Vaticanu), asamblea (Orde de Malta), por decisión papal (copríncipe eclesiásticu d'Andorra) o por eleición democrática del pueblu francés (presidente de Francia y copríncipe d'Andorra), tal que señala la Constitución d'esti Estáu pirenaicu, ye un títulu hereditariu y, en principiu, vitaliciu (de nuevu, la esceición marcar los copríncipes d'Andorra).

Corona del rei d'España.

Anque tradicionalmente actuaron como autócrates (nel sentíu d'exercer por sigo sola l'autoridá suprema d'un Estáu, casu del emperador o zar de Rusia, tamién pudieron ser figures de calter ceremonial ensin nengún poder real (casu del emperador de Xapón), col poder acutáu a los sos territorios patrimoniales (casu del emperador del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu o'l rei de Francia na Edá Media primero qu'estendiera la so autoridá a la totalidá del país), o con unos poderes más o menos llindaos por una constitución, y nesi casu fálase de monarca constitucional (casu del estatúder nos Países Baxos, el rei d'España o'l rei d'Inglaterra).

Habiendo estáu estendíos por casi tol globu, l'orixe de los distintos rexímenes monárquicos ye dacuando un tanto inciertu, sobremanera pola antigüedá de munchos d'ellos y pola falta de fontes relevantes que lo refieran; nestos casos, ye relativamente común que la monarquía acomuñar a dalguna lleenda de calter míticu, usualmente acomuñada a una intervención divina, (casu del emperador en Xapón, supuestu descendiente de la diosa Amaterasu; y tamién de los emperadores xunetu-claudios de Roma, que dicíen baxar de la diosa Venus). En munchos otros casos, esisten abondoses fontes documentales que describen l'apaición de la monarquía, como por casu nel advenimiento del réxime imperial romanu y del so direutu descendiente'l Imperiu bizantín, nel establecimientu del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu. De toes formes, dientro del contestu de les monarquíes cristianes (que van dende'l Baxu Imperiu romanu y l'Imperiu bizantín hasta los reis de Francia, Inglaterra, Austria, España, ente otres) estendióse como fuera na Edá Antigua, a manera de xustificar el réxime, el conceutu de monarquía divina, en virtú del cual el rei ser pola gracia de Dios (derechu divín de los reis), lo cual confería un calter sagráu a la monarquía. Conceutos asemeyaos emplegar nel Imperiu chinu, onde l'emperador (el 'Fíu del Cielu'), ostentaba'l llamáu "mandatu del Cielu", que lo habilitaba pa gobernar.

La monarquía ye mayoritariamente hereditaria y presuntamente perpetua, sacante en casos escepcionales como na Ciudá del Vaticanu, onde'l monarca ye un pontífiz escoyíu por inspiración divina, por un grupu zarráu de persones que conformen el Colexu Cardenaliciu. La manera d'heriedu más común foi de padres a fíos, per llinia paterna; les monarquíes matrilineales fueron daqué escepcional. En delles dinastíes, les muyeres pudieron gobernar, bien porque nun hubiera nengún hermanu home, bien porque elles fueren les primoxénites; ello, sicasí, dependía de les tradiciones de la mesma dinastía: por casu, la dinastía Capeto de Francia, rexir pola Llei Sálica que torgaba gobernar a les muyeres, ente que la Casa de Trastámara de Castiella nun lo faía, y delles muyeres pudieron llegar al poder.

Los monarques pueden recibir distintos títulos, como rei / reina, emperador / emperatriz, gran duque / gran duquesa, príncipe/princesa, papa (con dignidá relixosa), escasamente denominar caudiellu; en delles civilizaciones americanes cacique (sobremanera de calter tribal), pishin (nes cultures mayes), inca (nel Imperiu inca). Esisten amás términos específicos pa los monarques de dellos estaos, derivaos de los idiomes llocales o d'adaptaciones llingüístiques, como zar (de Rusia, de Bulgaria), faraón (d'Exiptu), sah (de Persia), kan (o khan, pa los pueblos tártaros). Los monarques de los estaos gobernaos pola llei islámica yeren llamaos sultanes, y si taben investidos de la suprema autoridá relixosa, califa (que significa daqué según "representante del profeta" o comendador de los creyentes). Na antigua Grecia, los monarques recibíen el títulu de tiranu o basileo; esti postreru foi retomáu polos emperadores bizantinos. Los términos príncipe y princesa provienen del llatín princeps, primer ciudadanu; foi'l títulu emplegáu mientres l'Altu Imperiu romanu polos emperadores (de la mesma, emperador vien del llatín imperator, títulu militar equivalente a "soberanu" o xefe del Exércitu). Dellos monarques soberanos, sobremanera d'Italia, caltuvieron el títulu de príncipe, y en ciertos países como en Francia foi emplegáu como títulu nobiliariu; n'otros casos destinar a los fíos, descendientes o herederos del monarca (príncipe d'Asturies, príncipe de Gales, príncipe d'Orange, ente otros). Nótese qu'en dellos países europeos, asiáticos y africanos un "rei" ye'l xefe d'Estáu d'una nación estáu, pero n'otros países, el rei pue que sía'l xefe d'una tribu, y que nun se correspuenda con un Estáu independiente.

D'antiguo, y entá en delles naciones monárquiques actuales, solíen atribuyise al monarca, poderes divinos (por casu, los monarques unxíos d'Israel, ya Inglaterra o Francia, supuestamente podíen curar a los enfermos imponiendo les manes), como una amosanza de que yeren escoyíos o unviaos de Dios pa gobernar.

Orixe del términu

editar

La pallabra monarca, en llatín monarcha, provién de la griega μονάρχης, monárkhēs (de monos, μόνος, "unu/singular", y ἄρχω, árkhō, "gobernar" (compárese con archon, ἄρχων, "liderar/gobernar/mandar")) la cual referíase a un solu gobernante absolutu, siquier nominalmente falando.

Pela so parte el términu “rei” nel asturianu modernu deriva del llatín “rex” con igual significáu, y de forma análoga la pallabra “reino” del llatín “regnum”. Toes estes provienen de la mesma del raigañu indoeuropeareg” que significa rexir o gobernar amás de referir al llau derechu o rectu del cuerpu, razón pola cual caltiénse na etimoloxía del términu pa diestru de delles llingües xermániques.

N'hebréu el términu pa rei ye mé·lekj. Unu de los monarques más antiguos, Nemrod, ye mentáu pola biblia (Gé 10:8-12.) y numberoses tradiciones antigües.[1]

Socesión

editar
 
Salón del Tronu del Palaciu Real de Madrid.

El sistema de socesión al tronu nun ye igual en toles monarquíes. Tradicionalmente, lo más común ye que'l socesor d'un rei sía'l so fíu primoxénitu masculín; en casu de que nun los tuviera, asocedería-y la so fía mayor o dalgún familiar de sexu masculín, dependiendo de si la monarquía dexa a les muyeres reinar, ya inclusive que la socesión pase por una caña femenina del llinaxe.

Delles monarquíes abolieron esta preferencia polos homes, y ye el fíu primoxénitu del monarca, home o muyer, quien asocede al rei.

N'España, foi abolida en 1830 la llei sálica que torgaba reinar a les muyeres, pero sigue esistiendo una preferencia polos homes na socesión al tronu. Felipe VI asocedió al rei Xuan Carlos I, a pesar de tener dos hermanes mayores qu'él.

Tamién esistieron dalgunos monarques electos, como los papes, los reis de Polonia, y dictadores que se declararon líderes d'una monarquía autoproclamada.[2]

Monarques actuales

editar

Monarques d'Europa

editar

Monarques d'Asia

editar

Monarques d'África

editar

Monarques d'Oceanía

editar

Llista de monarques per añu d'ascensión

editar
  1. Reina Sabela II d'Antigua y Barbuda, Australia, Les Bahames, Barbados, Belize, Canadá, Granada, Xamaica, Nueva Zelanda, Papúa Nueva Guinea, Saint Kitts y Nevis, Santa Llucía, San Vicente y Les Granadines, Islla Salomón, Tuvalu y el Reinu Xuníu (1952)
  2. Sultán Qabus de Omán (1970)
  3. Reina Margarita II de Dinamarca (1972)
  4. Rei Carlos XVI Gustavo de Suecia (1973)
  5. Sultán Hassanal Bolkiah de Brunéi (1984)
  6. Rei Mswati III de Suazilandia (1986)
  7. Emperador Akihito de Xapón (1989)
  8. Príncipe Soberanu Xuan Adán II de Liechtenstein (1989)
  9. Rei Harald V de Noruega (1991)
  10. Rei Letsie III de Lesothu (1996)
  11. Rei Abdalá II de Xordania (1999)
  12. Rei Mohamed VI de Marruecos (1999)
  13. Gran Duque Enrique de Luxemburgu (2000)
  14. Rei Hamad II de Baréin (2002)
  15. Copríncipe d'Andorra y Obispu d'Urgel: Joan-Enric Vives (2003)
  16. Príncipe Rexente Luis de Liechtenstein (2004)
  17. Rei Norodom Sihamoní de Camboya (2004)
  18. Presidente Jalifa bin Zayed Al Nahayan de los Emiratos Árabes Xuníos (2004)
    1. Emir Hamad bin Mohamed Al Sharqi, de Fuyaira, Emiratos Árabes Xuníos (1974)
    2. Emir Humaid V bin Rashid Al Nuaimi, d'Ajmán, Emiratos Árabes Xuníos (1981)
    3. Emir Sultán III bin Mohamed Al Qasimi, de Sarja, Emiratos Árabes Xuníos (1987)
    4. Emir Saud bin Saqr Al Qasimi, de Ras al-Jaima, Emiratos Árabes Xuníos (1996)
    5. Emir Jalifa II bin Zayed Al Nahayan, d'Abu Dhabi (2004)
    6. Emir Mohamed bin Rashid Al Maktum, de Dubái, Emiratos Árabes Xuníos (2006)
    7. Emir Saud bin Rashid Al Mu'alla, d'Umm al-Qaywayn, Emiratos Árabes Xuníos (2009)
  19. Príncipe Alberto II de Mónacu (2005)
  20. Rei Jigme Khesar Namgyel de Bután (2006)
  21. Emir Sabah IV de Kuwait (2006)
  22. Rei Tupou VI de Tonga (2012)
  23. Papa Francisco y Soberanu del Estáu de la Ciudá del Vaticanu (2013)
  24. Rei Guillermo Alejandro de los Países Baxos (2013)
  25. Emir Tamim de Qatar (2013)
  26. Rei Felipe de los Belgues (2013)
  27. Rei Felipe VI d'España (2014)
  28. Rei Salmán de Arabia Saudita (2015)
  29. Rei Maha Vajiralongkorn de Tailandia (2016)
  30. Rei Mohamed V de Malasia (2016)
    1. Sultán Ahmad Shah, de Pahang, Malasia (1974)
    2. Sultán Mizan Zainal Abidin, de Terengganu, Malasia (1998)
    3. Rei Sirajuddin, de Perlis, Malasia (2000)
    4. Sultán Sharafuddin Idris Shah, de Selangor, Malasia (2001)
    5. Rei Muhriz, de Negeri Sembilan, Malasia (2008)
    6. Sultán Mohamed V, de Kelantan, Malasia (2010)
    7. Sultán Ibrahim Ismail, de Johor, Malasia (2010)
    8. Sultán Nazrin Shah, de Perak, Malasia (2014)
    9. Sultán Sallehuddin, de Kedah, Malasia (2017)
  31. Llugarteniente interín Giacomo Dalla Torre del Tempio di Sanguinetto (2017)
  32. Copríncipe d'Andorra y Presidente de la República francesa: Emmanuel Macron (2017)
  33. Rei Sualauvi II de Samoa (2017)

Monarques que nun ostenten la Xefatura d'un Estáu Soberanu

editar

Cronoloxíes de monarquíes reinantes

editar

África

editar

Europa

editar

Oceanía

editar

Cronoloxíes de monarquíes sumíes

editar

Europa

editar

África

editar

América

editar

Oceanía

editar

Reyes d'Israel y Xudá

editar

Emperadores Romanos d'Oriente (Bizantinos)

editar

Emperadores del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu

editar

Estaos Cruciaos (Monarquíes d'orixe européu instauraes nel Mediu Oriente ente los Sieglos XII y XIV)

editar

Referencies

editar

Ver tamién

editar

Enllaces esternos

editar