Kieś

miejscowość

Kieś (łot. Cēsis, wym. [ˈt͡seːsis]; niem. Wenden; ros. Цесис; estoń. Võnnu; dawniej Wenden) – miasto na Łotwie nad rzeką Gaują.

Kieś
Cēsis
Ilustracja
Nowy zamek w Kiesi, siedziba muzeum historycznego
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Łotwa

Gmina

Kieś

Data założenia

1206

Prawa miejskie

1224

Burmistrz

Jānis Rozenbergs

Populacja (2016)
• liczba ludności


17 170[1]

Kod pocztowy

LV-41(01-03)

Położenie na mapie Łotwy
Mapa konturowa Łotwy, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kieś”
Ziemia57°19′12″N 25°16′39″E/57,320000 25,277500
Strona internetowa

Miejsce obrad sejmików Inflant[2].

Historia

edytuj

Miasto założone w 1206. W 1583, po wyprawach inflanckich Stefana Batorego, na sejmiku w Kiesi Stanisław Pękosławski ogłosił w imieniu króla nową konstytucję Inflant. Od 1598 było stolicą województwa wendeńskiego[3] I Rzeczypospolitej (istniało formalnie do 1660).

Najstarszą zachowaną budowlą miasta jest, obecnie protestancki, kościół św. Jana zbudowany w 1284 przez mistrza krajowego Wilhelma Schaenberga. W roku 1535 zmarł w nim nagle, podczas nabożeństwa wielki mistrz Walter von Pletenberg. Świątynia jest miejscem pochówku kilku dostojników zakonnych i biskupów, m.in. biskupa Andrzeja Nideckiego.

Najstarsza osada ludzka w Kiesi znajdowała się na wzgórzu Riekstu, gdzie plemię Vendów z bałtycko-fińskiej grupy językowej wzniosło drewniane grodziszcze (stąd niemiecka nazwa miasta Wenden). 18-metrowej wysokości wzgórze z widocznymi resztkami fortyfikacji można podziwiać w Parku Zamkowym w Kiesi. Gród znajdował się w pobliżu ważnego traktu wiodącego z zachodu na wschód i dominował nad okolicą.

 
Stary zamek w Kiesi
 
Stary zamek w Kiesi
 

Niemieccy krzyżowcy z zakonu kawalerów mieczowych w roku 1209, w pobliżu grodowego wzgórza, rozpoczęli budowę zamku o nazwie Wenden Już w roku następnym zamek ten był przez trzy dni oblegany przez Estów[4]. Gdy zamek został rozbudowany i dobrze ufortyfikowany, służył jako siedziba Wielkich Mistrzów zakonu. Była to główna rezydencja inflanckiego mistrza krajowego. W centrum miasta rozplanowano rynek i wzniesiono dominujący nad otoczeniem kościół św. Jana, który powstał w latach 1281–1284. Miasto otoczone było kamiennymi murami, których fragmenty do dziś są widoczne przy ulicach Vaļņu i Palasta. Miasto szybko się rozwijało, dzięki czemu w średniowieczu zostało przyjęte do Hanzy. Po sekularyzacji zakonu krzyżackiego, w 1566 roku miasto zostało włączone do Wielkiego Księstwa Litewskiego. W roku 1577, podczas wojen inflanckich, garnizon wysadził w powietrze część zamku, by zapobiec dostaniu się w ręce Iwana Groźnego, który został ostatecznie pokonany w serii bitew pod Kiesią (1577–1578)[5]. W 1584 roku na mocy bulli papieża Sykstusa V, Kieś (Wenden) stała się siedzibą katolickiego biskupstwa inflanckiego, które istniało do 1798 roku. W latach 1614–1625 działało tu kolegium jezuitów[6].

W roku 1598 Kieś została włączona w skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako stolica województwa wendeńskiego, a pięć lat wcześniej król Zygmunt III Waza wyznaczył biskupowi wendeńskiemu[7] miejsce w Senacie po biskupie kamienieckim. W 1620 Kieś/Wenden zostało zdobyte przez Szwedów. Zamek został odbudowany, ale ponownie zburzony w roku 1703 w czasie Wielkiej Wojny Północnej przez Rosjan i pozostawiony w postaci ruin.

W drugiej połowie XIX wieku budowa drogi bitej RygaPsków (1868) i linii kolejowej Ryga – Valka (1889) przyspieszyły rozwój miasta. Ulica Raunas, łącząca dworzec kolejowy ze Starym Miastem, została zaprojektowana jako szeroka, reprezentacyjna arteria z dominującymi budynkami Łotewskiego Domu Ludowego (architekt A. Malvess) i Sądu Obwodowego (architekt P. Mengelis).

Bitwa pod Kiesią w czerwcu 1919 roku stanowiła decydujący moment dla estońskiej i łotewskiej walki o niepodległość.

Zabytki

edytuj
 
Kościół św. Jana
  • zamek gotycki – siedziba polskich starostów. Gdy w roku 1777 zamek wraz z otoczeniem otrzymał hrabia Sievers, w oparciu o wschodnią basztę zamku wzniesiona została nowa rezydencja magnacka, tzw. Nowy Zamek. W 1949 zabudowania stajni i wozowni Nowego Zamku stały się siedzibą Muzeum Historycznego.
  • kościół gotycki pw. św. Jana z 1284 r., w którym płytą nagrobną upamiętniony jest biskup Andrzej Patrycy Nidecki
  • mury obronne – fragmenty
  • najstarszy browar na Łotwie „Cēsu alus darītava”, wzniesiony w roku 1878 na bazie starszego, pamiętającego czasy wojen inflanckich

Urodzeni w mieście

edytuj

Współpraca

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. https://web.archive.org/web/20200922123939/https://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf
  2. Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 34.
  3. Lewandowski, s. 77.
  4. Lewandowski, s. 28.
  5. Lewandowski, s. 76.
  6. Stanisław Załęski, Jezuici w Polsce. t. IV. Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, Kraków 1905, s. 281–282.
  7. Lewandowski, s. 78.
  8. Преображенская церковь в городе Цесис
  9. Судмалис Имант Янович [online], www.warheroes.ru [dostęp 2017-10-05].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj