Zalew Wiślany

zalew słonawowodny, zatoka Morza Bałtyckiego

Zalew Wiślany (niem. Frisches Haff, lit. Aistmarės, ros. Калининградский залив Kaliningradskij zaliw) – zalew słonawowodny, zatoka Morza Bałtyckiego[1] o powierzchni 838 km², w tym w granicach Polski 328 km², część Zatoki Gdańskiej odcięta przez Mierzeję Wiślaną. Z resztą zatoki jest połączony Cieśniną Piławską.

Zalew Wiślany
Kaliningradskij Zaliw, Frisches Haff
Ilustracja
Zdjęcie satelitarne Landsat
Państwo

 Polska
 Rosja

Lokalizacja

Morze Bałtyckie

Powierzchnia

838 km²

Wymiary

90,7 × 13 km

Głębokość
• średnia
• maksymalna


2,7 m
(polskiej części) 5,1 m

Zasolenie

3‰

Cieki wodne uchodzące

Wisła Królewiecka, Szkarpawa, Nogat, Elbląg, Bauda, Pasłęka, Pregoła, Świeża

Miejscowości nadbrzeżne

Bałtyjsk, Królewiec, Frombork, Krynica Morska, Tolkmicko

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Zalew Wiślany”
Ziemia54°27′N 19°45′E/54,450000 19,750000

Przez Zalew przebiega ukośnie do jego osi podłużnej granica państwowa z Rosją (obwód królewiecki).

Zarówno przed 1933, jak i po 1945 rozpatrywano plany osuszenia Zalewu poprzez system polderów[2].

Charakterystyka

edytuj

Dane podstawowe

edytuj
  • Średnia głębokość zalewu wynosi 2,7 m[3]
  • Długość zalewu wynosi 90,7 km (w tym na terenie Polski 35,1 km)[3]
  • Szerokość od 6,8 do 13 km[3]

Największe rzeki wpływające do zalewu: Pregoła, Pasłęka, Elbląg, Nogat, Szkarpawa i Świeża.

Linia brzegowa zalewu jest słabo rozwinięta, z wyjątkiem hydrograficznie wyodrębnionych dwóch największych zatok: Rybackiej (na północy) i Elbląskiej (na południu) oraz Półwyspu Bałgijskiego. Poza przybrzeżnymi i sztucznymi (jak Wyspa Nowakowska, Piławski Ostrów, wyspy Zatoki Elbląskiej, Wyspa Estyjska) na zalewie nie ma wysp.

Zalew Wiślany łączy się z Morzem Bałtyckim wąskim kanałem usytuowanym w rosyjskiej części akwenu (Cieśnina Piławska), przez który w czasie silnych sztormów następują wlewy wód morskich. Zasolenie wód zalewu jest w związku z tym wyższe niż w klasycznym zbiorniku słodkowodnym, przy czym jest on nierównomiernie zasolony. Stopień zasolenia maleje wraz z odległością od Bałtyjska, położonego w bezpośrednim sąsiedztwie Cieśniny Piławskiej: w rejonie cieśniny wynosi średnio 5,5 promili, natomiast koło Krynicy Morskiej – około 2,2 promili[4].

Zalew Wiślany charakteryzuje się bardzo szybkimi zmianami poziomu wody, dochodzącymi do 1,5 m w ciągu doby, powodowanymi wiatrami. Przy brzegach ciągną się rozległe pasy szuwarów, osiągające szerokość setek metrów[5].

 
Zalew Wiślany z okolic Piasków na Mierzei Wiślanej, widok w kierunku Fromborka

Przyroda ożywiona

edytuj

Najważniejsze obszary lęgowe ptaków (m.in. hełmiatka, ohar i czapla siwa) znajdują się w Zatoce Elbląskiej i w rejonie ujścia Pasłęki[5].

Zalew Wiślany jest jednym z ważniejszych obszarów rozrodczych śledzia w Bałtyku Południowym. Rozród śledzia w Zalewie Wiślanym odbywa się od marca do maja, z największą intensywnością w okolicach kwietnia. Początek rozrodu uzależniony jest od temperatury wody oraz stopnia zalodzenia zalewu. Śledzie wpływają na tarło wczesną wiosną, gdy woda ma temperaturę ok. 6–8 °C. Koniec tarła następuje przy temperaturze wody ok. 12 °C. Po złożeniu ikry, śledzie opuszczają zalew i odpływają na żerowiska. Zagrożeniem dla obszarów rozrodczych może być aktywność człowieka powodująca: 1) bezpośrednie niszczenie dna, które jest miejscem tarliska, 2) zanieczyszczenie wody do poziomu powodującego zwiększenie śmiertelności ikry oraz larw śledzia, 3) wzrost eutrofizacji, powodujący zmniejszanie zawartości tlenu w wodzie oraz zmianę charakteru dna z piaszczystego na muliste oraz zanik roślinności[6][7].

Ze względu na wysokie walory przyrodnicze polska część Zalewu Wiślanego została objęta obszarami Natura 2000: PLH280007 (Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana – obszar siedliskowy) i PLB280010 (Zalew Wiślany – obszar ptasi)[8][9][5].

Najwcześniejsza wersja nazwy Zalewu Wiślanego została zanotowana w IX wieku i znana jest z przekazu anglosaskiego żeglarza Wulfstana, który około roku 890 odbył podróż morską z Półwyspu Jutlandzkiego do Truso położonego w rejonie ujścia Wisły. Wersja podana przez Wulfstana w formie Estmere[10] jest najprawdopodobniej tłumaczeniem staropruskiej nazwy tego akwenu, która brzmiała *Aīstinmari (stąd współczesna nazwa litewskaAistmarės). Nazwa staropruska składała się z wyrazów *AisteiEstowie[11] i marizalew[12], czyli ‘Zalew Estów, Zalew Estyjski’. Estami nazywano w źródłach antycznych i wczesnośredniowiecznych plemiona zachodnio-bałtyjskie zwane później (od IX wieku) Prusami. Poczynając od pierwszej połowy XIII wieku, nazwa zalewu zaczyna pojawiać się w dokumentach wystawianych przez zakon krzyżacki. W wersji łacińskiej brzmiała ona Mare Recens w roku 1246, czyli ‘Zalew Świeży’ (w znaczeniu słodkowodny) w przeciwieństwie do występującej w tychże dokumentach nazwy BałtykuMare Salsum, czyli ‘Morze Słone’. Zapis z roku 1251 mówi o Mare Recens et Neriam (Neria – ówczesna, zlatynizowana nazwa Mierzei Wiślanej) a zapis z roku 1288 o Recenti Mari Hab (Haff), z której utworzono późniejszą niemiecką nazwę zalewu Frisches Haff[13]. W dokumentach krzyżackich jeszcze w połowie XIV wieku stosowano również nazwę Vrychschen Mere[14], będącą połączeniem wyrazów niemieckiego i łacińskiego lub staropruskiego. Polską nazwą zalewu była Zatoka Świeża[15]. W 1903 r. Zygmunt Gloger używał nazwy Fryszchaf, co jest spolszczoną wersją nazwy niemieckiej[16]. Stosowano także nazwę Zatoka Fryska[17][15].

Na mapie Wojskowego Instytutu Geograficznego z 1934 roku przedstawiono Zalew Fryski albo Wiślany[18]. Ostatecznie nazwę Zalew Wiślany wprowadzono urzędowo zarządzeniem w 1950 roku, zastępując niemiecką nazwę zbiornika – Frisches Haff[19].

W NRD znany był jako Weichselhaff.

Część północno-wschodnia Zalewu Wiślanego, między Cieśniną Pilawską a ujściem Pregoły, nazywana jest Zatoką Kaliningradzką[20].

Miejscowości i kąpieliska nad Zalewem Wiślanym

edytuj

Polskie:

Rosyjskie:

Zobacz

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Morze Bałtyckie, Cieśniny. W: Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: Nazewnictwo Geograficzne Świata. T. Zeszyt 10 – Morza i oceany. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2008, s. 52. ISBN 978-83-254-0462-8.
  2. Niemieckie plany osuszenia Zalewu Wiślamego i przekopu przez Mierzeję Wiślaną
  3. a b c www.Zalew.org.pl. zalew.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-14)]..
  4. Jerzy i Marco Kulińscy: Zalew Wiślany. Charakterystyka akwenu. kulinski.zagle.pl. [dostęp 2013-08-06].
  5. a b c Zalew Wiślany (ob. ptasi). Natura 2000. [dostęp 2013-08-06].
  6. D.P. Fey i inni, Zalew Wiślany jako miejsce rozrodu śledzia oraz wpływ działań człowieka na stan tarlisk tego gatunku, Gdynia: MIR-PIB, 2014.
  7. D.P. Fey i inni, HERRING. An analysis of spawning ground management, ecological conditions and human impacts in Greifswald Bay, Vistula Lagoon and Hanö Bight, Malmö: CA Andersson, 2015, s. 175, ISBN 978-91-637-7839-1.
  8. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Elbląg na lata 2006–2011, s. 34. [dostęp 2013-01-29].
  9. Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana (ob. siedliskowy). Natura 2000. [dostęp 2013-08-06].
  10. Janet Batley, Wulfstan’s voyage and his description of Estland: the text and the language of the text, [w:] Wulfstan’s Voyage. The Baltic Sea region in the early Viking Age as seen from shipboard, Maritime Culture of the North, wyd. 2, Roskilde, 2009, s. 15.
  11. Mikkels Klussis, Bazowy słownik polsko-pruski dla dalszego odrodzenia leksyki (dialekt sambijski), Wilno 2007, s. 52–53.
  12. Letas Palmaitis, Pomesanian Prussian, Kowno 2011, s. 81.
  13. Codex diplomaticus Warmiensis oder Regesten und Urkunden zur Geschichte Ermlands. Bd. 1, Urkunden der Jahre 1231–1340 (wyd.) Johann Martin Saage, Carl Peter Woelky, Mainz 1860, nr 13, s. 18–22; nr 26, s. 46–49; nr. 79, s. 133–136.
  14. Joahim Stephan, Die Handfestensammlungen der Komturei Elbing vom Ende des 14. Jahrhunderts, [w:] Jahrbuch für die Geschichte Mittel- und Ostdeutschlands, Bd. 56 (2010), 2011s. 78.
  15. a b Świeża Zatoka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 681.
  16. Warmia. W: Zygmunt Gloger: Geografia historyczna ziemdawnejPolski. Kraków: 1903.
  17. Józef Kostrzewski (oprac.), Ireneusz Rajewski (rys.): Mapa narodowościowa ziem dotychczasowego zaboru pruskiego. Lipsk: H.Wagner & E.Dabes, 1910. [dostęp 2009-10-23].
  18. Arkusz 34 Gdynia – Gdańsk. W: Mapa Operacyjna Polski 1:300 000. Wojskowy Instytut Geograficzny, 1934.
  19. Zarządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 15 grudnia 1949 r. o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości (M.P. z 1950 r. nr 8, poz. 76, s. 76).
  20. Wiślany, Zalew, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-07-26].

Linki zewnętrzne

edytuj