Seldžuci (turski: Selçuklu, arapski: سلجوق , Saljūq, ili السلاجقة al-Salājiqa; perzijski: Saljūqiyān) je naziv za vladarsku dinastiju, ali i za glavnu granu Oguza jednog od turkijskih plemena koje je vladalo dijelovima Srednje Azije i Bliskog Istoka od 10. do 13. vijeka.[1]

Seldžuci
Seldžučko carstvo na svom vrhuncu - 1092
DržaveSeldžučko carstvo
Osnivanje10. vijek
OsnivačSeldžuk
Izumiranje13. vijek
Posljednji vladarMesud II
ZemljaVeliko Seldžučko Carstvo
Rimski Sultanata
Titule
Osnivanje10. vijek - Seldžuk
PrestanakDamask:
1104 - Baqtash svrgnut od Toghtekina

Veliki Seldžuk:
1194 - Toghrul III ubijen u bitci sa Tekishom

Rum:
1307 - smrt Mesuda II

Danas se Turkijci Seldžuci smatraju precima zapadnih Turkijaca, današnjih stanovnika Turske, Azerbejdžana i Turkmenistana.[2][3]

Porijeklo i uspon

uredi

Tokom 10. vijeka za velike migracije turkijskih plemena iz Centralne Azije i jugoistočne Rusije, jedna skupina nomadskih plemena, na čelu sa vođom po imenu Seldžuk naselila se u donjem toku rijeke Sir Darja. Tokom vremena prihvatili su sunitski islam . Oni su igrali važnu ulogu u graničarskim snagama Samanidsko Carstvo i kasnije Mahmuda Gaznevija. Seldžukova dva unuka, Čagri beg i Togrul beg, uz perzijsku podršku osnovali su vlastita kraljevstva. Čagri je vladao većim dijelom Horasana a Togrul beg je u trenutku svoje smrti 1063. bio je na čelu carstva koje je uključivalo zapadni Iran i Mezopotamiju.[1]

Seldžučka država

uredi

Pod sultanom Arp Arslanom i njegovim sinom Malik Šahom I, Seldžučko carstvo proširilo se na cijeli Iran, Mezopotamiju, Siriju i Palestinu. Alp Arslan uspio je 1071 pobijediti veliku bizantsku vojsku u Bitci kod Manzikerta i zarobiti bizantskog cara Romana IV Diogena. Nakon te bitke je otvoren put za naseljavanje turkijskih plemena po Maloj Aziji.[1]

Nakon pobjede Togrul bega nad Bujidima u Bagdadu 1055., Seldžuci su isplivali kao restauratori muslimanskog jedinstva pod sunitskim kalifatom. Dok su Alp Arslan i Malik-šah I proširili carstvo sve do granica Egipta, Seldžučki vezir Nizam al-Mulk nadgledao je carstvo u oba kraljevstva. Seldžučko carstvo ostavilo je snažan trag u islamu, zbog svoje političke i vjerske prirode. Za vrijeme Seldžučke vladavine izgrađena je mreža medresa, koja je osposobila velik broj sposobnih državnih administratora i vjerskih vođa, kao i brojne džamije kao što je npr. Saborna džamija u Isfahanu. Za njihova carstva procvjetala je perzijska kulturna autonomija. Kako Seldžuci nisu imali vlastitu islamsku tradiciju ili veliku književnu baštinu, oni su prilagodili jezik i kulturu svojih perzijskih učitelja islamu. Na taj način proširili su perzijski po cijelom Iranu, i istisnuli arapski, koji je preživio samo u uskim teološkim krugovima.[1]

Raspad monarhije

uredi

Seldžučka Monarhija nije bio u mogućnosti spriječiti širenje šijitske vjerske sekte Nizari, koja je izgleda bila odgovorna za ubistvo vezira Nizam al-Mulka - 1092. Još pogubnija za budućnost carstva bila je praksa podjela provincija sinovima, koji su nakon smrti svojih očeva otpočeli međusobnu borbu za vlast do istijebljenja.[1]

Posljednji iranski seldžučki vladar poginuo je na bojnom polju - 1194., tako da su 1200 zadržali vlast samo u u Anadoliji.[1]

Rimski sultanat

uredi

U Bizantu su Seldžuke angažirali kao najamne vojnike, brojni rivalski nastrojeni bizantski generali u svojim zakulisnim borbama za carski tron u Konstantinopolisu, tako da su Seldžuci vremenom imali sve veći uticaj na bizantske političke prilike. Istovremeno su kontrolirali sve veći teritorij Anadolije kao saveznici bizantskog cara. Sredinom 12. vijeka za vrijeme Drugog križarskog rata Križari iz Sirije potisnuli su ih u unutrašnjost Anadolije 1097.[1]

Stisnuti između Bizanta na zapadu i križarske države u Siriji na istoku, Seldžuci organizirali su u Anadoliji svoju državu poznatu kao Rimski sultanat sa prijestolnicom Konya. Iako je stanovništvo te države bilo jako mješano vjerski, nacionalno i rasno; kršćani, muslimani, židovi, Armenci, Grci, Aramejci i Perzijanci - njihova država je ipak prosperirala tako da se danas u suvremenoj Turskoj smatra za predhodnika današnje države. Tome je svakako pridonijela rasna i religijska tolerancija, koja je pridonijela procvatu trgovine, poljoprivrede i umjetnosti i ukopnoj stabilnosti zemlje.[1]

Propast dinastije Seldžuka

uredi

Rat protiv perzijskog Horezmijskog Carstva kojeg je otpočeo 1230. sultan Rimskog sultanata - Kej Kubad I na kraju je doveo do raspada države i propasti Seldžučke dinastije. Uništenje horezmijske tampon države, otvorilo je Mongolima put za napad na anadolske istočne granice, koje Seldžuci nisu mogli odbiti. Nakon poraza u Bitci kod Köse Dagha 1243., Seldžuci su zauvjek izgubili svoju samostalnost. Iako je formalno Rimski sultanat nastavio svoju egzistenciju kao mongolska provincija a pojedini turkmenski emiri nastavili vladati u svojim malim zabačenim planinskim okruzima. Seldžučka dinastija izumrla je na kraju 13. vijeka.[1]

Vladari

uredi

Vladari Seldžučkog carstva:

Opadanje dinastije, sultani Hamadana odnosno istočne Perzije:

S time imamo otcijepljivanja seldžučke države u više sultanata:

  • Seldžučki sultanat Kermana od 1041. do 1187.
  • Seldžučki sultanat Sirije od 1085. do 1123.
  • Seldžučki sultanat Damaska od 1076. do 1104.
  • Seldžučki sultanat Ruma odnosno Anatolije od 1060. do 1307.

Povezano

uredi

Izvori

uredi
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Seljuq (engleski). Encyclopædia Britannica Online. Pristupljeno 30. 05. 2012. 
  2. Grousset, Rene, The Empire of the Steppes, (Rutgers University Press, 1991), 161,164; "..renewed the Seljuk attempt to found a great Turko-Persian empire in eastern Iran..", "It is to be noted that the Seljuks, those Turkomans who became sultans of Persia, did not Turkify Persia-no doubt because they did not wish to do so. On the contrary, it was they who voluntarily became Persians and who, in the manner of the great old Sassanid kings, strove to protect the Iranian populations from the plundering of Ghuzz bands and save Iranian culture from the Turkoman menace."
  3. Nishapuri, Zahir al-Din Nishapuri (2001), "The History of the Seljuq Turks from the Jami’ al-Tawarikh: An Ilkhanid Adaptation of the Saljuq-nama of Zahir al-Din Nishapuri," Partial tr. K.A. Luther, ed. C.E. Bosworth, Richmond, UK. K.A. Luther: "... the Turks were illiteratre and uncultivated when they arrived in Khurasan and had to depend on Iranian scribes, poets, jurists and theologians to man the institution of the Empire"(pg 9)

Literatura

uredi
  • Grousset, Rene (1988). The Empire of the Steppes: a History of Central Asia. New Brunswick: Rutgers University Press. str. 147. ISBN 0813506271. 
  • Peacock, A.C.S, Early Seljuq History : A New Interpretation; New York, NY ; Routledge; 2010
  • Previte-Orton, C. W. (1971). The Shorter Cambridge Medieval History. Cambridge: Cambridge University Press. 

Vanjske veze

uredi