Geometrii (amuižgrek.: γεωμετρία geōmetría «man märičend») om tedo idealiziruidud strukturoiš i kesksidoiš avarudes. Se om matematikan päjagusišpäi i kaikiš amuižemb jaguz arifmetikan ühtes.

Geometrijan muz Luvr-muzejas. Tegii om tundmatoi, mramor, Genui, 18. voz'sada

Geometrii-tedon predmet om hibjoiden ičekeskeine sijaduz, se ozutase niiden koskendas toine toižennoks vai ühthižes röunas, olendas «keskes», «südäimes» i m.e.; hibjoiden surudel, toižin sanoin hibjoiden tazostuses, «suremba» vai «penemba»; hibjoiden toižetamižil mugažo. Geometrine hibj om abstrakcii Evklidan aigaspäi völ.

Istorii

vajehta

Kut sistematine tedo geometrii sündui Amuižes Grekanmas, sen aksiomatižed sekoimižed oma ümbrikirjutadud Evklidan «Augud»-säduses. Evklidan geometrii oli otnus palatomiden figuroiden tedoidusel lapakol pindal (lapakusel) i avarudes, niiden pindan i mülün lugendal.

Taritud vl 1637 Rene Dekartal koordinatine metod venub analitižen i differencialižen geometrijoiden aluses. Sidodud pirdatandha tegendad vediba deskriptivižen i projektivižen geometrijoiden sädandannoks. Sihe aighasai kaik logižed sekoimižed jäiba Evklidan aksiomatižen tulendpolen ramuziš.

Jur'vajehtused tuliba tedoho Nikolai Lobačevskii-tedomehen töidenke vl 1829, hän pučihe paralleližusen aksiomaspäi i sädi ut evklidatont geometrijad evklidan irdpolel, muga märiči tedon edesižen šingotesen i uziden teorijoiden sädandan teid.

Klassifikacii

vajehta

Feliks Klein tariči geometrijan jagusiden klassifikacijad ičese «Erlangenan programas» (1872), se klassifikacii om päine meiden-ki päivil. Kleinan mödhe, joga jaguz tedoidab geometrižiden objektoiden niid ičendoid, kudambad oma invariantižed (kaičesoiš) erasen-se toižetamižiden gruppan tegendan aigan, se grupp om specifine kaikuččen jagusen täht.

Kacu mugažo

vajehta

Homaičendad

vajehta



  Nece kirjutuz om vaiše ezitegez. Tö voit abutada meile, ku kohendat sidä da ližadat sihe.