Saltar al conteníu

Idioma rayastani

De Wikipedia
Rajasthani, Rayastani
राजस्थानी / Rājasthānī
Faláu en Bandera de India India
Bandera de Paquistán Paquistán
Rexón Rajasthán, Sindh
Falantes 20 millones (2000–2003)[1]

50 millones si inclúyese'l marwari

Familia Indoeuropéu

  Indo-iraniu
    Indo-ariu
      Central
        Centroccidental
          Rayastani-Marwari
            Rajasthani

Estatus oficial
Oficial en Bandera de India Rajasthán

(Cooficial en Rayastán)

Reguláu por Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1 nengún
ISO 639-2 raj
ISO 639-3

El rājasthānī o rayastani (n'alfabetu devanágari:राजस्थानी) ye una llingua indoaria centroccidental. El rayastani, puramente dichu tien unos 20 millones de falantes en Rayasthán y los estaos vecinos d'India y Paquistán. Si inclúyense, como se fai confrecuencia, dientro del rayastani otres variedaes llingüístiques rellacionaes ente elles les variedaes de marwari que son bien cercanes, entós el númberu de falantes ye d'unos 50 millones.[2] Ye una de les llingües derivaes del antiguu gujarati (tamién llamáu maru-gujar o maruwani), siendo l'otru gran grupu deriváu del antiguu gujarati, el modernu gujarati.

Aspeutos históricos, sociales y culturales

[editar | editar la fonte]

N'antiguu guyarati (tamién llamáu maru-gujar, maruwani o gujjar bakha) (1100 AD — 1500 AD), ye l'antecesor de les variedaes guyaratis y rayastanis, faláu polos gujar de Gujarat y Rayasthán.[3] Los testos d'esi periodu amuesen carauterístiques típiques del guyarati como la diferencia ente formes nominales en casu direutu y en casu oblicuu, la presencia de postposiciones y verbos auxiliares. Amás en dichu estadiu la llingua estremaba trés valores pal xéneru gramatical (como sigue calteniéndose en guyarati modernu). Escontra'l 1300 surdió una forma estandarizada d'esta llingua, que dellos autores prefieren llamar antiguu rayastani occidental, usando l'argumentu de que guyarati y el rayastani nun yeren llingües distintes nesa dómina. El monxu y eruditu janista Hemachandra Suri escribió una gramática forma d'esta llingua mientres el reináu de Siddharaj Jayasinh de la dinastía Solanki de Anhilwara (Patan).

Distribución xeográfica

[editar | editar la fonte]

La mayor parte de les variedaes de rayastani falar nel estáu de Rayasthán anque tamién esisten variedaes en Gujarat, Hariana y el Panyab.

Variantes

[editar | editar la fonte]

Frecuentemente xunto col rayastani puramente dichu considérense otres variedaes como dialeutos o como llingües rayastaníes rellacionaes, ente elles tán:

  • Bagri
  • Gade Lohar
  • Gujari
  • Malvi
  • Wagdi
  • Lambadi

Estatus oficial

[editar | editar la fonte]

Nel pasáu, la llingua falada en Rayasthán consideróse como un dialeutu d'hindi occidental (Kellogg, 1873). George Abraham Grierson (1908) foi'l primer estudiosu qu'usó la denominación Rajasthani pa esta llingua, que primeramente se conocía pol nome de los sos distintos dialeutos. Anguaño, sicasí, la Sahitya Akademi, l'Academia Nacional de Lletres y la Comisión de Beques Universitaries d'India reconocer como una llingua independiente. Amás enséñase como tal nes universidaes de Jodhpur y Udaipur. El Conseyu d'Educación Secundaria de Rayasthán incluyó'l Rayastani como materia optativo dende 1973. Dende 1947, munchos movimientos tuvieron promoviendo la so aceptación social en Rayasthán, pero delles persones inda la consideren como un 'dialeutu' del hindi.{{quién|por Más apocayá, el gobiernu de Rayasthán dio-y la categoría de llingua oficial del estáu, anque inda nun esiste una gramática de referencia o un diccionariu modernu basáu nel usu real en Rayasthán,[ensin referencies] anque anguaño tase trabayáu nuna gramática descriptica del rayastani.


Comparanza léxica

[editar | editar la fonte]

Los numberales en distintes variedaes rayastaníes son:[4]

GLOSA Bagri Dhatki Gade
Lohar
Gujari Lamani Marwari Shekhawati PROTO-
RAJASTHANI
'1' ek hɛk ek ek ek hek ek *ek
'2' do ɓʌ be do di ɓy do *ɗui
'3' tin t̪ʌn tin trɛ tin tɪn tin *tin
'4' ʧyar ʧɑr ʧyar ʧar ʧyar ʧɑr ʧyar yar
'5' pãʧ pʌnʤ pãʧ pənʤ panʧ pɑnʧ pãnʧ *panʧ
'6' ʧʰɛ ʧʰʌ ʧʰəh ʧʰy ʧʰo ʧʰy ʧʰɛ *ʧʰa
'7' sat sʌt hat sət sat hɑt sat *sat
'8' aʈʰ ʌʈʰ aʈʰ əʈʰ ãʈ ɑʈʰ aʈʰ *aʈʰ
'9' non nʌw nəw nɔ̃ nəw non non *nəw
'10' dəs ɗʌh dɛh dəs dəs ɗəx dəs *dəs

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. Rajasthani macro-language at Ethnologue 16
  2. Census of India, 2001. Rajasthan. New Delhi: Government Press
  3. Ajay Mitra Shastri; R. K. Sharma, Devendra Handa (2005). Aryan Books International: Revealing India's past: recent trends in art and archaeology. ISBN 8173052875, ISBN 978-81-7305-287-3.
  4. Indo-Aryan numerals (E. Chan)

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]