Veire la font de Valencian

Sètz pas autorizat(ada) a modificar aquesta pagina, per las rasons seguentas :

	ATENCION, aquesta pagina es : Nivèl : editsemiprotected.	siá semiprotegida (nivèl autoconfirmed, sols los utilizaires inscriches dempuèi mai de quatre jorns la pòdon modificar) siá protegida (nivèl protect, sols los administrators la pòdon modificar)
	Prepausar una modificacion en pagina de discussion o a un administrator • S'inscriure • Consultatz lo jornal de las proteccions d'aquesta pagina.

Votre adresse IP fait partie d’une plage qui a été bloquée sur tous les wikis de la Fondation Wikimédia.
Le blocage a été effectué par ‪Jon Kolbert‬. Le motif invoqué est Open proxy/Webhost: Visit the FAQ if you are affected .
- Début du blocage : 30 octobre de 2023 a 23.59
- Expiration du blocage : 30 setembre de 2026 a 23.59
Votre adresse IP actuelle est 178.128.105.246. La plage bloquée est 178.128.0.0/16.
Incloeu els detalls de dalt en totes les consultes que feu. Si penseu que heu estat blocat per error, trobareu més informació i instruccions al reglament global No proxys oberts.
Altrament, per a discutir sobre el blocatge, publiqueu una sol·licitud de revisió a Meta-Wiki. Vous pouvez également envoyer un courriel à la file des coordinateurs VRT à stewards@wikimedia.org, en incluant tous les détails ci-dessus.

Podètz veire e copiar lo contengut d'aquesta pagina.

{{Infobox Lenga
|País=[[Espanha]]
|Regions= [[País Valencian]]
|personas=
|tipologia={{SVO}}<br />
{{Lenga sillabica}}
|fam1=[[Lengas indoeuropèas]]
|fam2=[[Lengas italicas]]
|fam3=[[Lengas romanicas]]
|fam4=[[Catalan]]
|fam5=[[Catalan occidental]]
|status={{País Valencian}}
|academia=[[Acadèmia Valenciana de la Lenga]]
|tipe=L (lenga viva)
|imatge=Extensió del valencià al País Valencià.svg
|legenda=
{{legenda|#4daf4a|Airal dins lo País Valencian ont lo valencian es parlat|bordadura}}
{{legenda|#88c286|Airal en Catalonha ont lo catalan septentrional es parlat|bordadura}}
{{legenda|#fdfbea|Airal dins lo País Valencian ont l'espanhòl es parlat|bordadura}}
}}

Lo '''valencian''' es un [[dialècte]] de la [[lenga catalana]] parlat dins la màger part del [[País Valencian]]. L'[[Acadèmia Valenciana de la Lenga]] (AVL) es l'institucion normativa del valencian, amb l'[[Institut d'Estudis Catalans]], qu'a un estandard regional leugièrament diferent d'aquel del catalan de [[Catalonha]].
Lo valencian fa partida del grop dialectal del [[catalan occidental]], amassa amb lo catalan nòrd-occidental (aquel que se parla dins la region de [[Lhèida (província)|Lhèida]])

== Dialectologia ==
Lo valencian se compausa tanben de sosdialèctes, mas sens grandas diferéncias entre eles:

* valencian de transicion (parlat tanben dins una part del sud de Catalonha).
* valencian de Castelló.
* valencian central o ''[[apitxat]]''.
* valencian meridional.
* valencian d'Alacant.

Encara que lingüisticament lo valencian fa partida del catalan, la designacion tradicionala es totjorn estada "valencian", çò que pausa un problèma per la designacion de la lenga. Aprèp la transicion serviguèt la tradicion serviguèt de basa a l'anticatalanisme (escaissat popularament [[blaverisme]]) per afirmar que lo valencian èra una lenga diferenta del catalan. L'Acadèmia Valenciana de la Lenga a afirmat que valencian e catalan son dos noms per la meteissa lenga.
== Istòria ==
[[Fichièr:Subdialectes del valencià.svg|thumb|150px|Sosdialèctes del valencian]]Lo catalan es arribat dins la region quand lo rei d'[[Aragon]] e [[Catalonha]], [[Jaume I d'Aragon|Jaume I]], la conquistèt e i creèt una novèla entitat politica que recebèt lo nom de [[Reiaume de Valéncia]]. Foguèt poblat majoritàriament amb de catalans, d'aragoneses e tanben d'occitans. La lenga catalana i foguèt dominanta, mas dins los airals interiors del reiaume la lenga parlada foguèt la varietat d'[[espanhòl]] portada pels aragoneses.

Al sègle XV, lo valencian gausiguèt d'un grand desvolopament literari, conegut coma lo Sègle d'Aur valencian, amb d'escrivans coma [[Ausiàs March]], [[Joanot Martorell]], [[Joan Roïs de Corella]], [[Sor Isabel de Villena]], [[Jaume Roig]], [[Jordi de Sant Jordi]] e d'autres.

Coma tot lo catalan, lo valencian dintrèt dins una passada de decadéncia literària del sègle XVI enlà. Ça que la, coma lenga parlada lo valencian foguèt encara dominant dins sos airals. Al sègle XIX arribèt la ''[[Renaixença]]'', movement literari de recuperacion de la literatura en catalan. Al País Valencian los escrivans mai importants de la Renaixença foguèron [[Teodor Llorente]], [[Vicent Wenceslau Querol]], [[Constantí Llombart]] e d'autres.

== Caracteristicas del valencian ==
Lo valencian se destria del demai del catalan per qualques traches fonetics, morfologics o lexicals divergents que sovent representan de solucions mai ancianas de la lenga. 

=== Fonetica ===
==== Vocalisme ====
Coma lo catalan occidental en general, lo valencian coneis pas la [[vocala neutra]] e realiza clarament la distincion entre ''-e'' e ''-a'' finalas atònas. 

Varietat del blòc occidental, lo dialècte valencian coneis tanben coma los parlars del nòrd lo passatge de [e] pretonica en [a] davant [s] o [n]. Aital ''entendre'' s'i pronóncia [an'tendre] e ''escoltar'' [askol'tar].

Contràriament al catalan oriental, la [e] es demorada barrada dins mantun cas, coma per exemple los sufixes en ''-és'' (ex: ''japonés'' en nòrma valenciana e ''japonès'' en catalan estandard).

==== Consonantisme ====
Una de las caracteristicas mai ausidoiras del valencian es la prononciacion de l’''-r'' finala (pasmens es pas prononciada dins totas las localitats del país).

La ''-j-'' i es prononciada majoritàriament (manca dins los parlars septentrionals del dialècte) jos una forma africada [ʤ] (mas en apitxat [ʧ]).
 
Una granda part del [[País Valencian]], manca sa part centrala, coneis pas lo [[betacisme]] e a servat la labiodentala [v]. 

L’''x-'' iniciala i es generalament prononciada [ʧ], manca dins los toponims coma ''Xàtiva'' o ''Xàbia''.

=== Morfologia ===
Es mai que mai en [[morfologia (gramatica)|morfologia]] que las diferéncias son mai marcadas. 
*La 1a persona dels vèrbs del present de l'indicatiu se fa amb ''-e'' mas sonque pel 1èr grop. Ex: ''cant'''e'''''
*Dins los autres grops, hi ha una tendéncia a l'emplec sistematic de ''-c''. Ex: ''dorm(c)'', ''sent(c)'', ''córre'''c''''', ''òbri'''c'''''
*Los vèrbs semisufixats son mens presents, aital ''afegir'' dona ''afig'' e pas ''afegeix'' e ''llegir'' dona ''llig'' e pas ''llegeix'',  
*Lo [[subjontiu present]] fonciona coma en occitan estandard amb doas formas mentre qu'en catalan estandard tot se forma a partir de ''-i''. Ec: ''que cant'''e''''', ''que dig'''a''''' vs. ''que cant'''i''''' e ''que digu'''i'''''
*Lo [[subjontiu imperfach]] se fa amb un sufix ''-ara''. Ex: ''cantara'' contra ''cantés'' dins lo demai del catalan.
*Lo preterit simple es estat servat dins lo parlar dich "apitxat" e residualament dins qualques vilas grandas del país coma [[Elx]] e [[Alacant]].
*Los [[demostratiu]]s an preservat la solucion anciana sus tres distàncias: ''este'' (pròche) ''eixe'' (mejan) e ''aquell'' (alunhat) vs. ''aquest'' e ''aquell'' en catalan estandard

=== Lexic ===
{{commons|Category:Valencià|Valencian}}Una de las caracteristicas mai notablas del valencian tradicional es l'emplec de l'exclamacion ''xe'' [ˈʧɛ] (equivalent aproximatiu de ''tè'' mas de significacions mai amplas). Lo segond trach lexical mai marcat de la varietat es l'emplec de ''xicotet'' en luòga de ''petit''.

Lo lexic del valencian es generalament comun amb lo catalan occidental (coma per exemple ''xiquet'' vs. ''noi'', ''melic'' vs. ''llombrígol'' o ''corder'' vs. ''xai'') mas a l'encòp pòt presentar qualques solucions mai ancianas de la lenga coma ''espill'' (parent de l'italian ''specchio'') vs. ''mirall'', ''eixir'' vs. ''sortir'', ''este, eixe'' vs. ''aquest, aqueix'' e ''gitar-se'' que significa "anar al lièch". Possedís tanben las variantas originalas del catalan coma ''hui'' (per ''avui'') o ''huit'' (per ''vuit'').  Coma en balear s'i emplega lo vèrb ''torcar'', desconegut dins los dialèctes del nòrd. Lo nom del ferrat i es ''poal'' que correspond a la ''galleda'' del catalan estandard, la ''patata'' i es ''creïlla'' (< cria d'illa), e un maçon i es un ''obrer'' (''paleta'' al Principat).

Dins qualques cases contràriament al catalan central, a adaptat qualques mots venguts de l'espanhòl coma ''regalo'' qu'i es vengut ''regal'' mas per contra a servat ''bonico'' sens alteracion, mot probablament d'origina aragonesa. Existís tanben una tendéncia fòrta a substituir lo sufix ''-er'' per ''-ero'' coma dins ''Paquito, el xocolatero''. 

[[Categoria:Dialectologia catalana]]
[[Categoria:País Valencian]]

Modèls utilizats sus aquesta pagina :

Tornar a la pagina Valencian.

Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/wiki/Valencian »