Gwened

• War aod ar Mor Bihan emañ Gwened.

• Benetis, 400; Venetis, VIIt; Veneda, 818; Venedia, 826; Vednedia, 833; Venedi, 850; Vanetensis, 1187; Vennes, 1263; Venes, 1288; Vennes, 1311; 1316; 1318; Vanes, 1320; Vannes, 1332; Vanne, 1334; Vannes, 1339; Vannes, 1343; Vennes, 1428; 1440; 1516; Vannes, 1560; Vennes, 1561; 1592;  Vannes, Vannetois, 1592; Vennes, 1709

• Dont a ra hec'h anv eus poblad ar Weneted.
• Vannes a vez graet anezhi e galleg, distaget [van].

• Kêr-benn gozh Bro-Ereg hag eskopti Gwened eo kêr Gwened ivez.

• Darioritum eo anv ar gêr savet eno gant ar C'halianed-Romaned.
• Un hent roman a gase eus Darioritum (Gwened bremañ) da Lokmaria-Kemper^[2].

• Melestradurezh: krouet e voe kumun Gwened e 1790. Gant al lezenn eus an 23 a viz Eost 1790 e voe lakaet Gwened da benn ur c'hanton, hini Gwened, da benn ur bann, Bann Gwened^[3], seizh kanton ennañ: an Elven, Aradon, Gregam, Gwened, Sant-Teve, Sarzhav ha Surzhur, ha da benn departamant ar Mor-Bihan. Gant Bonreizh Bloaz III (22 a viz Eost 1795) e voe lamet ar bannoù ha bodet e veze kuzulioù-kanton (ne chome tamm emrenerezh ebet gant kumunioù ar c'hanton)^[4]. Lodennet e voe Kanton Gwened e kantonioù Gwened-Kornôg ha Gwened-Reter, e 1801 gant lezenn an 8 pluviôse an IX (28 a viz Genver 1801)^[5], dezhi an titl loi portant réduction du nombre de justices de paix. Lakaet e oa bet Gwened da bennlec'h Arondisamant Gwened krouet e 1800.

•  
  An ti-gar.

• 1862: dont a ra an hent-houarn betek Gwened.
• Brezel 1870-1871: mervel a reas 39 gwaz eus ar gumun abalamour d'ar brezel^[6].

• Mervel a reas 774 gwaz eus ar gumun abalamour d'ar brezel, da lavaret eo 3,30 % eus he foblañs e 1911^[7].
• Fuzuilhet e voe ur milour breizhat bet soudardaet e Gwened gant al Lu gall d'an 10 a viz Gwenholon 1916^[8].

• D'an 21 a viz Even 1940 e tegouezhas al lu alaman e Gwened^[9].
• Daou frontstalag a oa e Gwened e 1940, an Niv. 183 hag an Niv. 183a^[10];
• Maurice Marchais, maer ar gumun, a voe digarget evit miz d'an 28 a viz Du 1940 gant ar prefed Piton evit bout bet graet Vieille ganache (Beulke kozh) eus Pétain; flatret e oa bet gant ur jeneral gall eus Aradon d'ur senedour kozh, hennezh a zislerias anezhañ d'ar prefed; digefridiet e voe Marchais da vat d'an 11 a viz Kerzu 1940 gant ur skrid-embann maodiernel^[11],[12].
• Dieubet e voe Gwened d'ar 5 a viz Eost 1944 gant "Combat Command B" ar 6th Armored Division eus lu SUA hag ar Rezistañs^[13].
• D'ar 16 a viz C'hwevrer 1945 e voe skoet Gwened gant tri obuz alaman tennet eus Plouharnel, lazhet e voe seizh den^[14].
• D'an 16 a viz Mae 1945 e voe kavet korfoù marv pevar den eus ar gumun, izili eus ar Rezistañs, bet boureviet, lazhet ha mañsonet d'an 13 a viz Gouere 1944 gant al lu alaman e kreñvlec'h Pentevr e Sant-Pêr-Kiberen^[15].

• D’an 12 a viz Here 2007 e oa bet votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun.
• D'an 8 a viz Kerzu 2007 e oa bet roet d'ar gumun al label Ya d'ar brezhoneg live 1.

• Kumun gentañ Breizh eo bet e-keñver an niver a vugale skoliataet er skolioù divyezhek hag e Diwan e 2009.
• Klasoù divyezhek hag ur skol Diwan a zo eno abaoe 1993.
• E distro-skol 2023 e oa enskrivet er skol Diwan hag er c'hlasoù divyezhek 335 skoliad (6,5 % eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez)^[16].

• Ur vagouri vrezhonek dre soubidigezh zo bet digoret gant ar gevredigezh "Babigoù Breizh".

• Youenn Drezen a zalc'has un davarn e kreiz-kêr Gwened, e-tal ar maerdi.
• Jean Mathurin Thomazo (26 a viz Even 1892 e Pluergad-10 a viz Gwenholon 1916), soudard breizhat, soudardaet e Gwened, bet fuzuilhet gant al Lu gall e departamant Somme (Bro-C'hall) e-pad ar Brezel-bed kentañ^[17],[18].

• 1842 : René Kerviler (bet ganet René Mathurin Marie Pocard du Cosquer de Kerviler), ijinour, henoniour ha levrrollour breizhat (ha gall).
• 1860 : Émile Jourdan, arzour.
• 1861 : Aogustin Gwilhevig, beleg katolik breizhat ha yezhadurour brezhoneg.
• 1866 : Edmond Filhol de Camas, milour, skiantour ha senedour ar Mor-Bihan^[19].
• 1923 : Geneviève Asse, livourez hag engravourez
• 1934 : Yves Coppens, henouennoniour.

• 1805 : Pêr Gwilhmod, penn chouan, lesanvet "roue Begnen", fuzuilhet d'ar 5 a viz Genver.
• 1825 : Marie-Louise de Lamoignon (Mamm Sant-Loeiz hec'h anv relijiel) gwenvidigez, savet ganti Urzh Seurezed Sant-Loeiz.
• 1888 : Yann-Vari ar Joubiouz, barzh brezhonek.
• 1959 : Iwan an Diberder, skrivagner brezhonek.
• 1964 : Joseph Le Pévédic, maer Pleñver, kuzulier Kanton Belz ha kannad ar Mor-Bihan e Kambr an deputeed^[20].
• 2001 : Turiaw ar Menteg, beleg ortodoks ha brezhonegour.
• 2021 : Yannig Audran, skolaer, soner ha skrivagner brezhonek.

•  
  Mogerioù Gwened
•  
  An iliz-veur
•  
  Tour-iliz Sant Padern

• Iliz-Veur Sant Pêr (XIII^vet-XIX^vet kantved)
• Iliz katolik Sant Padern
• Chapel Sant-Erwan (XVI^vet kantved) er skolaj Jules-Simon
• Chapel ar Roc'hig (XVI^vet kantved)
• Mogerioù-kreñv (ramparzhioù) gant tourioù ar Boultrennerezh hag ar C'honestabl
• Kastell an Erminig savet e penn kentañ an XVIII^vet kantved war-lerc'h ar c'hastell-kreñv savet gant Yann IV (dug Breizh).
• Karterioù kozh
• Mirdi hendraouriezh
• Mirdi an Arzoù kaer (Mirdi ar C'hoc'hu)
• Mirdi ar Pleg-Mor hag ar Mor
• Liorzhoù publik
• Enez Koulev

Roet eo bet al label Kêrioù ha Broioù Arz hag Istor dezhi.

Karrnijourion e oant holl. Marvet int e-pad an Eil Brezel Bed, pevar anezhe e miz Du 1940, ar re all e miz Du 1942 pa gouezhas o c'harr-nij (Wellington marilhet BJ 768) e Gregam^{[21],[22],[23]}.

52 648 annezad a oa hervez niveradeg 2012, ha 53 218 d'ar 1añ a viz Genver 2016.

• 1933-1941 : Maurice Marchais
• 1941-1944 : Edmond Germain
• 1944-1944 : Maurice Marchais
• 1944-1944 : Sabine de La Barre de Nanteuil
• 1945-1945 : Gustave Thébaud
• 1945-1965 : Francis Decker
• 1965-1977 : Raymond Marcellin
• 1977-1983 : Paul Chapel
• 1983-2001 : Pierre Pavec
• 2001-2004 : François Goulard
• 2004-2007 : Norbert Trochet
• 2008-2011 : François Goulard
• abaoe 2011 : David Robo

• Ar c'hlub a-vicher nemetañ e Breizh eo Rugbi Klub Gwened. E PRO D2 e c'hoari, da lavarout eo en eil rummad.

• Gwened Olimpek Klub

• 26 a viz Mezheven 1925 : 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo Nicolas Frantz (Luksembourg).
• 27 a viz Mezheven 1925 : loc'hañ a ra 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
• 25 a viz Mezheven 1927 : 7vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened (a-benn d'an eur) ; trec'h eo Gustaaf Van Slembrouck (Belgia).
• 26 a viz Mezheven 1927 : loc'hañ a ra 8vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde) (a-benn d'an eur).
• 21 a viz Mezheven 1928 : 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened (a-benn d'an eur) ; trec'h eo Marcel Bidot (Bro-C'hall).
• 22 a viz Mezheven 1928 : loc'hañ a ra 6vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde) (a-benn d'an eur).
• 4 a viz Gouere 1929 : 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo Gustaaf Van Slembrouck (Belgia).
• 5 a viz Gouere 1929 : loc'hañ a ra 6vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
• 5 a viz Gouere 1930 : 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo Omer Taverne (Belgia).
• 6 a viz Gouere 1930 : loc'hañ a ra 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
• 3 a viz Gouere 1931 : 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo André Godinat (Bro-C'hall).
• 4 a viz Gouere 1931 : loc'hañ a ra 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Les Sables-d'Olonne (Vañde).
• 16 a viz Gouere 1947 : 18vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Les Sables-d'Olonne (Vañde) ha Gwened ; trec'h eo Pietro Tarchini (Suis).
• 17 a viz Gouere 1947 : 19vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Gwened ha Sant-Brieg (a-benn d'an eur) ; trec'h eo Raymond Impanis (Belgia).
• 14 a viz Gouere 1954 : 7vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Brest ha Gwened ; trec'h eo Jacques Vivier (Bro-C'hall).
• 15 a viz Gouere 1954 : loc'hañ a ra 4^e tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Añje (Maine-et-Loire).
• 29 a viz Mezheven 1985 : 1añ tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Gwened ha Lannarstêr ; trec'h eo Rudy Matthijs (Belgia).
• 5 a viz Gouere 1993 : 2^l tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Les Sables-d'Olonne (Vañde) ha Gwened ; trec'h eo Wilfried Nelissen (Belgia).
• 6 a viz Gouere 1993 : 3^e tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Gwened ha Dinarzh ; trec'h eo Djamolidine Abdoujaparov (Ouzbekistan).
• 5 a viz Gouere 2000 : 5vet tennad-hent Tro Bro-C'hall etre Gwened ha Gwitreg; trec'h eo Marcel Wüst (Alamagn).
• 12 a viz Gouere 2015 : loc'hañ a ra 9vet tennad-hent Tro Bro-C'hall eus Gwened war-du Pluveleg (a-benn d'an eur, a-skipailhoù).

• (br) lec'hienn ofisiel kêr Gwened
• (br) Gwened war lec'hienn Geobreizh