Dogmat (gr. δόγμα dógma) – termin pochodzący z języka greckiego, posiadający kilka różnych znaczeń, występujących w sferze religijnej, historycznej, politycznej czy filozoficznej,

Sobór nicejski I (325 r.) – pierwsze po Soborze jerozolimskim (ok. 49 r.) w historii chrześcijaństwa zgromadzenie, które sformułowało dogmaty wiary wiążące dla wszystkich chrześcijan. Bizantyjski fresk w cerkwi św. Mikołaja w Mirze, obecnie Demre w Turcji

Wielorakość znaczeń słowa dogmat

edytuj
  1. W sferze sacrum oznacza wersję doktryny religijnej, uznaną za obowiązującą przez daną religię i jej hierarchię. Pojawianie się dogmatów jest przejawem dążeń unifikacyjnych w ramach danej religii i wiąże się z procesem przechodzenia od tradycji ustnej do pisemnej, wyłonieniem się teologii oraz normalizujących autorytetów religijnych[1].
  2. W religioznawstwie słowa tego używa się do określenia wersji mitu, uznanej przez hierarchię danej religii za obowiązującą[2]. Same religie jednak, poza chrześcijaństwem, nie używają tego terminu[3].
  3. W starożytnej Grecji słowa dogmat używano na określenie postanowienia władz miast-państw (gr. πόλις pólis).
  4. W wyniku popularności określenia postanowienia władz polis, słowo weszło także do filozofii greckiej, oznaczając tezę przyjętą w danej szkole filozoficznej, obowiązującej jej adeptów[2].
  5. Poza kontekstem fachowym pod pojęciem dogmatu rozumie się pewnik przyjęty tylko na zasadzie autorytetu, bez poddania go badaniu krytycznemu co do prawdziwości i zgodności z doświadczeniem[2].

Nauki społeczne

edytuj

W ujęciu socjologicznym za dogmaty można uznać normy społeczne, a z perspektywy etykinormy moralne, które w ujęciu zbiorowym oraz niekiedy indywidualnym mogą być rozpatrywane jako dogmaty społeczne, niezwiązane z religią[4]. Psychologia społeczna postrzega dogmatyzację jako skutek internalizacji norm społecznych[5]. Wówczas dorastająca jednostka zaczyna rozumieć normy społeczne, które zasadzają się w jej świadomości dogmatycznie[6].

W religii

edytuj

Chrześcijaństwo

edytuj

W rozumieniu teologii chrześcijańskiej dogmat to nauka wiary zawarta w Objawieniu, której pewna interpretacja jest ściśle określona przez Kościół. Dogmaty są przedmiotem refleksji teologii dogmatycznej. Poszczególne odłamy i Kościoły różnią się w ustalonych dogmatach, jak również w rozumieniu funkcji dogmatu w nauce wiary.

Rozumienie „dogmatu” jako wyrazu ortodoksji zaczęło funkcjonować dopiero od czasu sporów wywołanych przez Reformację (XVI w.). Wcześniej, w okresie patrystycznym, pod pojęciem dogmatu rozumiano po prostu określoną doktrynę. Podobnie w średniowieczu mianem dogmatów określano także poglądy uznane za herezję[3].

Katolicyzm

edytuj

W katolicyzmie normatywność dogmatów bierze się z tego, że są wyrazem nauczycielskiej misji Kościoła (tzw. Magisterium), nadanej mu przez samego Chrystusa (por. Mt 28,19). Treścią dogmatów, z definicji, są twierdzenia Objawienia Bożego, które zostały ściśle zawarte w Piśmie Świętym i w Tradycji apostolskiej[3].

Według Katechizmu Kościoła Katolickiego dogmat to prawda-twierdzenie zawarte w Objawieniu Bożym, przedstawione członkom Kościoła przez Magisterium Kościoła w formie zobowiązującej do nieodwołalnego przylgnięcia przez wiarę. W pojęcie dogmatu wchodzą też inne zdefiniowane przez Nauczanie Kościoła twierdzenia, które mają konieczny związek ze stwierdzeniami zawartymi w Objawieniu (KKK 88)[7]. O jakie twierdzenia chodzi, wyjaśnił Jan Paweł II w nocie uzupełniającej do Kodeksu Prawa Kanonicznego, gdy mówił o składaniu wyznania wiary przez osoby obejmujące urzędy kościelne:

Ten akapit «Wyznania wiary» jest niezwykle ważny, dotyczy bowiem prawd nierozerwalnie związanych z Bożym objawieniem. Prawdy te, które w dziejach rozwoju doktryny katolickiej są przejawem szczególnej inspiracji, jakiej Duch Boży udziela Kościołowi, aby dopomóc mu w głębszym zrozumieniu jakiejś prawdy w dziedzinie wiary lub obyczajów, są ze sobą powiązane z przyczyn historycznych lub też na mocy logicznego wynikania (Ad tuendam fidem, 3)[8].

Dogmaty wiary ogłaszane są przez sobory wraz z papieżem lub przez samego papieża. Pierwszym po-apostolskim Soborem, który sformułował dogmaty wiary był Sobór nicejski I (325 r.), swój tekst wyznania wiary ojcowie soboru opatrzyli następującą klauzulą:

Tych, którzy mówią: «był kiedyś czas kiedy go /Syna Bożego/ nie było» lub «zanim się narodził nie był» lub «stał się z niczego» lub pochodzi z innej hipostazy, lub z innej substancji /niż Ojciec/, lub, że Syn Boży jest zmienny i przeobrażalny, tych wszystkich powszechny i apostolski Kościół wyłącza (Nicejskie Credo).

Ogłaszana przez papieża rozstrzygająca decyzja w sprawach wiary nazywa się nauczaniem ex cathedra, tzn. ogłoszone twierdzenie wiary nie podlega dyskusji. Dlatego, że stoi za nim autorytet samego Chrystusa, który przekazał Kościołowi władzę nauczania wiary i moralności (KKK 88). Autorytet następcy św. Piotra został sprecyzowany na Soborze watykańskim I w dogmacie o nieomylności papieża. W średniowieczu ludzie nastawieni krytycznie bądź sceptycznie do dogmatów byli surowo karani. W cesarstwie rządzonym przez Fryderyka II po ogłoszeniu w 1220 r. dekretów przeciw heretykom, osoby nastawione krytycznie wobec dogmatów zgodnie z wprowadzonym prawem od 1224 r. mogły być karane nawet karą śmieci wykonywaną przez spalenie na stosie[9].

Daty ogłoszenia wybranych dogmatów Kościoła katolickiego
edytuj
Współczesne tendencje
edytuj

Obecnie bardziej akcentuje się posłannictwo głoszenia Ewangelii niż kwestie prawno-kanoniczne. Sobór watykański II świadomie odszedł od umieszczania anatematyzmów w swoim nauczaniu dogmatycznym, aby w sposób pozytywny zachęcić do refleksji i coraz pełniejszego odkrywania tajemnicy Boga w jej różnych aspektach i przejawach. Podkreślano w dogmatach mniej normę zbawczą, a bardziej wyraz wiary Kościoła i przepowiadanie jej istotnej zawartości[3].

Protestantyzm

edytuj

Protestantyzm nie posiada dogmatów, ale posiada biblijne zasady wiary, będące zapisem samoświadomości wiary wspólnot kościelnych. Mogą dotyczyć tylko tych prawd, które można odnaleźć w tekstach biblijnych. Stąd krytyka ostatnich katolickich dogmatów maryjnych, np. o niepokalanym poczęciu Maryi Panny, czy dogmatu o nieomylności papieża. Poszczególne odłamy wspólnot powstałych w wyniku reformacji w różny sposób odnoszą się do roli dogmatów w życiu wspólnoty chrześcijańskiej. Poza heterodoksyjnym nurtem zw. ariańskim, przyjęto bez poprawek zasady trynitarne i chrystologiczne Soborów powszechnych. Wspólnoty ewangelickie, np. Konfesja augsburska czy sandomierska nie przywiązują do nich wagi zbawczej. Wspólnoty protestanckie posiadają biblijne zasady wiary, których nigdy nie należy utożsamiać z dogmatami w rozumieniu Kościoła rzymskokatolickiego.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Tyloch 1988 ↓, s. 61.
  2. a b c Dogmat. W: Słownik wyrazów obcych PWN. Jan Tokarski (red. nauk.). Warszawa: 1971, s. 155.
  3. a b c d Por. Maciuszko 2001 ↓ Cytat: Termin występujący w teologii chrześc. oznaczający naukę zawartą w objawieniu i/lub ustalaną przez Kościoły. Pojęcie d. bywa współcześnie nieprawidłowo rozciągane na określenie elementów doktrynalnych różnych religii, chociaż jest ono charakterystyczne tylko dla chrześcijaństwa i poza nim nie bywa używane wśród wyznawców innych religii.
  4. Maryam Marmil, "Ethical and Social Consequences of Dogmatism in Society", „International Journal of Ethics & Society (IJES)” (Vol 1. Nr.3 (2019)), www.ijethics.com, 2019.
  5. Victor Ottati i inni, When self-perceptions of expertise increase closed-minded cognition: The earned dogmatism effect, „Journal of Experimental Social Psychology”, 61, 2015, s. 131–138, DOI10.1016/j.jesp.2015.08.003, ISSN 0022-1031 [dostęp 2023-02-19] (ang.).
  6. Jon Elser, "Coleman on social norms", [w:] CAIRN.info, „"Dans Revue française de sociologie"” (2003/2 (Vol. 44)), 2003, s. 297-304, DOI10.3917/rfs.442.0297 [dostęp 2023-02-19].
  7. M. Kaszowski: Dogmaty wiary. [w:] Podstawy Nauki Kościoła katolickiego w pytaniach i odpowiedziach [on-line]. [dostęp 2011-11-24].
  8. Jan Paweł II: List Apostolski Motu Proprio AD TUENDAM FIDEM – wprowadzający pewne przepisy do Kodeksu Prawa Kanonicznego i Kodeksu Kanonów Kościołów Wschodnich. 18 maja 1998 r.. [dostęp 2011-11-24].
  9. Jurgen Graupmann. Leksykon tematów tabu. Warszawa: KDC, 2007, s. 57,

Bibliografia

edytuj
  • Janusz T. Maciuszko: Dogmat. W: Religia. Encyklopedia PWN. T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 240–241.
  • Witold Tyloch: Dogmat. W: Leksykon religioznawczy. Warszawa: Wydawnictwo Współczesne, 1988, s. 61.