Jęczmień (Hordeum L.) – rodzaj zbóż z rodziny wiechlinowatych. Obejmuje ok. 36[4]–40[5] gatunków traw jednorocznych i trwałych. Około 20 z nich to diploidy, pozostałe to powstałe z nich poliploidy[6]. Zasięg rodzaju obejmuje rozległe obszary półkuli północnej i niewielkie południowej[4].

Jęczmień
Ilustracja
Morfologia jęczmienia zwyczajnego
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

wiechlinowce

Rodzina

wiechlinowate

Rodzaj

jęczmień

Nazwa systematyczna
Hordeum L.
Sp. Pl. 84. 1753
Typ nomenklatoryczny

Hordeum vulgare L.[3]

Jęczmień zwyczajny
Jęczmień dwurzędowy

Ogromne znaczenie użytkowe ma jako roślina zbożowa jęczmień zwyczajny H. vulgare. Niektóre gatunki, zwłaszcza jęczmień grzywiasty H. jubatum uprawiane bywają jako ozdobne[6].

Rozmieszczenie geograficzne

edytuj

Gatunki z rodzaju jęczmień występują głównie na półkuli północnej – 8 w Europie, 10 w Chinach[6], poza Eurazją obecne są w północnej Afryce i Ameryce Północnej oraz Południowej[4]. Na południowym krańcu Afryki południowej obecny jest izolowany geograficznie H. capensis[6]. Liczne gatunki rozprzestrzenione zostały na wielu kontynentach poza pierwotnym obszarem występowania[4].

Gatunki flory Polski[7]

Rośliny z rodzaju na terenie Polski występują tylko jako introdukowane – uprawiane, zdziczałe i zadomowione lub dziczejące tylko przejściowo[7].

Na liście gatunków krajowych ujmowany jest także jęczmień pawi Hordeum zeocriton L.[7], która to nazwa według Plants of the World online jest synonimem H. distichon L.[4]

Morfologia

edytuj
Owoce
Ziarniaki, które zawierają duże ilości skrobi. Mają kształt wydłużony, okryty plewkami, pomarszczony. Plewka ma barwę słomkową.

Systematyka

edytuj
Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj należący do rodziny wiechlinowatych (Poaceae), rzędu wiechlinowców (Poales)[2]. W obrębie rodziny należy do podrodziny wiechlinowych (Pooideae), plemienia Triticeae[8].

Pozycja w systemie Reveala (1994–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa komelinowe (Commelinidae Takht.), nadrząd Juncanae Takht., rząd wiechlinowce (Poales Small), rodzina wiechlinowate (Poaceae (R. Br.) Barnh.), podrodzina jęczmieniowe (Hordeoideae Burmeist.), plemię jęczmieniowe (Hordeeae Kunth ex Spenn.), podplemię Hordeinae (Hordeinae Dumort.), rodzaj jęczmień (Hordeum L.)[9].

Wykaz gatunków[4]

Zastosowanie

edytuj

Do rodzaju tego należą jedne z najstarszych i najważniejszych zbóż (obecnie piąte co do wielkości uprawy na świecie). Uprawiany jest jęczmień zwyczajny, przy czym największym jego producentem jest Rosja. Najstarsze znane dowody na uprawę jęczmienia pochodzą z Bliskiego Wschodu i są datowane na VII tysiąclecie p.n.e. Jęczmień zwyczajny znajduje zastosowanie jako podstawowy surowiec do produkcji słodu jęczmiennego w browarnictwie oraz do produkcji kasz. Jęczmień jest także rośliną pastewną. Krótki okres wegetacji rośliny wynoszący 90 dni umożliwia uprawianie jej na terenach o chłodniejszym klimacie, a specjalnie wyhodowana odmiana o okresie wegetacji wynoszącym 55 dni, także na obszarach dalekiej północy. Ponadto, jęczmień wykorzystywany jest przy produkcji szkockiej i irlandzkiej whisky.

Niektóre gatunki jęczmienia są roślinami ozdobnymi (jęczmień grzywiasty) lub chwastami (jęczmień płonny).

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-30] (ang.).
  3. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
  4. a b c d e f Hordeum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-13].
  5. Hordeum. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2017-04-30].
  6. a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 445–446, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 100, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. Poaceae (grass family). [w:] Taxonomy Browser [on-line]. The National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2011-01-30]. (ang.).
  9. Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Hordeum. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-05]. (ang.).
  10. a b Zbigniew Borecki, Małgorzata Solenberg (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6.
  11. Małgorzata Jeżewska, Choroby wirusowe zbóż w Polsce. Występowanie i zapobieganie [online] [dostęp 2022-08-07].