Kraby (Brachyura, z języka greckiego krótki odwłok/ogon) – grupa[a] krótkoodwłokowych skorupiaków z rzędu dziesięcionogów (Decapoda). Kraby są najliczniejszą (opisano 10 500 gatunków[1]) grupą dziesięcionogów, u której pierwsza para odnóży krocznych przekształciła się w szczypce. Wielkość ciała bardzo zróżnicowana, o rozpiętości odnóży od kilku milimetrów (Pinnotheres pisum) do prawie 4 m (japoński krab pacyficzny).

Kraby
Brachyura
Linnaeus, 1758
Ilustracja
Liocarcinus vernalis
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Podtyp

skorupiaki

Gromada

pancerzowce

Rząd

dziesięcionogi

Infrarząd

kraby

Pachygrapsus marmoratus, Morze Adriatyckie
Mictyris longicarpus
Krab tęczow nasy (Cardisoma armatum)
Mały krabik w piasku (Cardisoma armatum)
Krab wełnistoszczypcy (Eriocheir sinensis)

Głowotułów jest szeroki, okrągławy lub trapezowaty, okryty twardym pancerzem (karapaks). Czułki obu par silnie skrócone. Odwłok zredukowany, krótki i wąski, podwinięty pod głowotułów. Brak uropodiów, odnóża odwłokowe służą do podtrzymywania jaj (pleopodia) lub jako narządy kopulacyjne (gonopody). Kraby są bardzo zwinne. Mogą poruszać się do przodu, do tyłu lub bokiem. Chelipedy (szczypce) nie są wykorzystywane w lokomocji. Większość gatunków nie potrafi pływać, ale członkowie rodziny Portunidae wykazują tę zdolność, a zwłaszcza kalinek błękitny (Callinectes sapidus), który jest najlepszym pływakiem spośród skorupiaków[2]. Kraby zasiedlają wszystkie typy środowisk morskich na wszystkich głębokościach, oraz środowiska słodkowodne i lądowe. Większość żyje w ciepłych morzach, nieliczne zasiedliły wody słodkie i zimne morza, natomiast w tropikach wiele gatunków żyje w wilgotnych środowiskach lądowych, wracając do morza tylko na okres rozrodu.

Odżywianie

edytuj

Otwór gębowy otoczony przydatkami położony jest na brzusznej stronie ciała. Kraby mogą być padlinożercami, roślinożercami, żywić się detrytusem lub polować. Ich ofiarami często padają duże bezkręgowce. Szczypce krabów wykazują przystosowanie do przeważającej diety danego gatunku. Przykładowo, wiele krabów ma szczypce różniące się rozmiarem – jest to przystosowanie do polowania na mięczaki – duże chelipedy służą do kruszenia skorupy ofiary, zaś małe – do cięcia. Gatunki detrytusożerne, np. z rodzaju Uca, filtrują muł przydatkami gębowymi. Krótki przełyk prowadzi do żołądka podzielonego na przestronną część wpustową i mniejszą część odźwiernikową, oddzieloną zastawką. W części wpustowej występują oskórkowe zęby, które mechanicznie rozdrabniają pokarm. Ich praca regulowana jest zestawem mięśni otaczających żołądek. Część odźwiernikowa ma połączenie z dużym gruczołem trzustkowo-wątrobowym, wydzielającym enzymy trawienne. Do wnętrza gruczołu przechodzi tylko rozdrobniony pokarm, który jest następnie trawiony i wchłaniany. Materiał niedostatecznie rozdrobniony przechodzi przez jelito i jest wydalany przez odbyt.

Wymiana gazowa

edytuj

Wymiana gazowa zachodzi poprzez skrzela. Są one ukryte w komorach pod pancerzem, co chroni je przed wysychaniem i pozwala na bytowanie w strefie pływów, a nawet prowadzenie wodno-lądowego trybu życia. Wejście do komory skrzelowej znajduje się po obu stronach ciała koło podstaw szczypiec. Prąd omywający skrzela wytwarzany jest przez przewiewniki – wyrostki drugiej pary szczęk. Aby uchronić delikatne narządy oddechowe przed zabrudzeniem, wiele krabów co jakiś czas odwraca kierunek przepływu wody przez skrzela w celu oczyszczenia ich. Oprócz tego na szczękonóżach są specjalne wyrostki – epipodity, służące do usuwania osadu ze skrzeli.

Transport wewnętrzny

edytuj

Otwarty układ krwionośny. Serce ma trzy pary ostii. Opuszcza je 5 tętnic. Każda rozgałęzia się i zaopatruje w krew organy wewnętrzne. Następnie krew wylewa się do hemocelu, dostaje się do brzusznej zatoki żylnej, skąd udaje się do skrzeli, gdzie dochodzi do wymiany gazowej. Ze skrzeli krew wędruje do zatoki okołosercowej i serca. Kompletny obieg krwi u dużych Decapoda trwa około 40 do 60 sekund. Krew zawiera wiele rodzajów komórek, m.in. zdolne do fagocytozy amebocyty oraz komórki wyrzucające czynnik powodujący krzepnięcie w miejscach zranienia. Barwnik oddechowy hemocyjanina jest rozpuszczony w osoczu. U dużych, ruchliwych form transportuje 90% tlenu dostarczanego do organizmu.

Wydalanie

edytuj

Kraby, tak jak reszta skorupiaków, są amonioteliczne, co oznacza, że wydalają amoniak. Do jego usuwania dochodzi poprzez skrzela i nefrydia. Nefrydialne organy wydalnicze – tzw. gruczoły czułkowe, inaczej zwane zielonymi, składają się z kanalika i pofałdowanego worka, który jest otoczony kanałami hemocelu. Tworzy się duża powierzchnia styku, przez którą zachodzi aktywny transport produktów przemiany materii do wnętrza narządów wydalniczych. Kanaliki wyprowadzające w części końcowej rozszerzają się w pęcherzyk moczowy i znajdują ujście w nefrydioporze u podstawy drugiej pary czułków.

Układ nerwowy

edytuj

Mózg położony jest nad przełykiem i składa się z trzech płatów (protocerebrum, deutocerebrum i tritocerebrum). Z mózgu wychodzą nerwy wzrokowe i unerwiające pierwszą i drugą parę czułków. Tritocerebrum opuszcza para konektyw okołoprzełykowych łączących mózg ze zwojami brzusznymi. Układ nerwowy krabów wykazuje największą pośród skorupiaków koncentrację – wszystkie zwoje brzuszne połączone są w jeden duży zespół komórek nerwowych. Mózg nie kontroluje wszystkich złożonych czynności krabów. Eksperymentalnie stwierdzono[3], że takie czynności jak pobieranie pokarmu czy kopulacja mogą być wykonywane po usunięciu mózgu. Dzieje się tak dlatego, że ośrodki je kontrolujące znajdują się w zwojach brzusznych. Ponadto występuje też część autonomiczna układu nerwowego, unerwiająca serce i układ pokarmowy.

Rozmnażanie

edytuj

Kraby są rozdzielnopłciowe. Gonady są parzyste, znajdują się w centralnej części głowotułowia. Zapłodnienie wewnętrzne, do kopulacji służą przystosowane do tego celu odnóża odwłokowe (gonopody). Kraby wykazują złożone zachowania godowe. Samce z rodzaju Uca wykonują tańce godowe polegające na wymachiwaniu większymi z pary szczypiec. Toczą też ze sobą walki o samicę. Samice opiekują się jajami aż do wyklucia młodych. Trzymają je na odnóżach odwłokowych (pleopodiach).

Znaczenie gospodarcze

edytuj

Stanowią do 20% połowów morskich skorupiaków. Roczne światowe połowy wynoszą ponad 1,5 mln ton, z tego 20% przypada na Portunus trituberculatus poławiany u wybrzeży Chin.

Kraby w Polsce

edytuj

W Morzu Bałtyckim spotykane są 3 gatunki krabów. Krab brzegowy (Carcinus maenas) oraz zachodzące w górę polskich rzek krab wełnistoszczypcy (Eriocheir sinensis) zawleczony z Chin oraz krabik amerykański (Rhithropanopeus harrisii) zawleczony z Ameryki Północnej, znany w Polsce głównie z Martwej Wisły.

Systematyka

edytuj

Do krabów zalicza się około 70 rodzin (połowę wszystkich wśród dziesięcionogów), grupowanych w sekcjach Dromiacea i Eubrachyura, obejmujących nadrodziny:

Obecność w kulturze

edytuj

Krab jest przywoływany w metaforze znanej jako mentalność kraba, obrazującej sposób działania grupy w przypadku wyróżniających się osiągnięć członków[4].

  1. Brachyura są obecnie klasyfikowane w randze infrarzędu.

Przypisy

edytuj
  1. Richard C. Brusca, Gary J. Brusca: Invertebrates second edition. Sinauer Associates, Inc, s. 529. ISBN 0-87893-097-3.
  2. Edward E. Ruppert, Robert D. Barnes: Invertebrate Zoology 6th edition. Saunders College Publishing, 1994. ISBN 0-03-026668-8.
  3. Czesław Jura: Bezkręgowce : podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 427. ISBN 83-01-14154-9.
  4. L. Douglas Wilder, Son of Virginia: A Life in America’s Political Arena. Lyons Press. p. 185. [[Specjalna:Książki/9781493019526|ISBN 978-1-4930-1952-6]]., 1 października 2015.

Bibliografia

edytuj
  • Czesław Jura: Bezkręgowce : podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004. ISBN 83-01-14154-9.
  • Edward E. Ruppert, Robert D. Barnes: Invertebrate Zoology 6th edition. Saunders College Publishing, 1994. ISBN 0-03-026668-8.
  • Richard C. Brusca, Gary J. Brusca: Invertebrates second edition. Sinauer Associates, Inc. ISBN 0-87893-097-3.