Pioneer 10 – bezzałogowa sonda kosmiczna NASA wyniesiona 3 marca 1972 roku z przylądka Canaveral na Florydzie, z zespołu startowego nr 36, przy użyciu rakiety nośnej Atlas Centaur. Pierwszy próbnik badający Jowisza i pierwszy, który miał przebyć pas planetoid (wszedł w pas planetoid 15 lipca 1972). 3 grudnia 1973 roku przeleciała w odległości 130 354 km od Jowisza. Pioneer 10 przekazał na Ziemię 300 zdjęć planety, odkrył pasy radiacyjne i przekazał szczegóły na temat magnetosfery Jowisza. Sondę wykorzystano także do dokładniejszego wyznaczenia masy Jowisza i jego czterech księżyców galileuszowych. Pioneer 10 był pierwszą sondą, która przeleciała przez pas planetoid, dowodząc, że jest to bezpieczne. Wyniki badań magnetosfery Jowisza spowodowały przeprojektowanie sond Voyager 1 i 2, tak by pasy radiacyjne planety nie uszkodziły aparatury obu sond. Pioneer 10 stał się też pierwszą sondą, która osiągnęła prędkość ucieczki z Układu Słonecznego (tzw. trzecią prędkość kosmiczną).

Pioneer 10
Ilustracja
Inne nazwy

Pioneer F

Zaangażowani

Stany Zjednoczone NASA Ames Research Center

Indeks COSPAR

1972-012A

Indeks NORAD

05860

Rakieta nośna

Atlas/Centaur/TE364-4

Miejsce startu

Cape Canaveral Space Force Station, Stany Zjednoczone

Cel misji

Jowisz

Orbita (docelowa, początkowa)
Czas trwania
Początek misji

3 marca 1972 (01:49:04 UTC)

Koniec misji

23 stycznia 2003

Wymiary
Masa całkowita

258 kg

Masa aparatury naukowej

30 kg

Start sondy Pioneer 10
Przekaz ludzkości - plakietka na pokładzie sond Pioneer 10 i 11
Pioneer 10 podczas montażu
Schemat konstrukcji sondy Pioneer 10
Fotografia Jowisza wykonana przez sondę Pioneer 10. Widoczny cień Io

Cele misji

edytuj

Do celów misji należało zbadanie międzyplanetarnych i planetarnych pól magnetycznych, parametrów wiatru słonecznego, obszarów heliosfery, obszarów neutralnego wodoru, właściwości pyłu kosmicznego, promieniowania kosmicznego, zorzy polarnej Jowisza, fal radiowych, atmosfery Jowisza i niektórych jego satelitów, a także wykonanie zdjęć Jowisza i jego satelitów.

Konstrukcja sondy

edytuj

Sondy Pioneer 10 i 11, których misje zostały zaakceptowane do realizacji w 1969 roku, były pierwszymi próbnikami, które miały przejść przez pas planetoid i zbadać otoczenie Jowisza. Zdobyte doświadczenia zostały wykorzystane przy budowie sond programu Voyager[1]. Konstrukcja była stosunkowo lekka – sonda miała masę zaledwie 260 kg, wliczając w to 30 kg instrumentów naukowych i 27 kg paliwa. Energii elektrycznej dostarczały 4 radioizotopowe generatory termoelektryczne typu SNAP-19 (RTG) (zawierające pluton-238) o całkowitej mocy przy starcie 155 W. Łączność zapewniała paraboliczna antena główna o średnicy 2,74 m oraz anteny pomocnicze.

Instrumenty naukowe

edytuj

Na pokładzie sondy zostało zainstalowanych 11 instrumentów naukowych:

Zakończenie misji i dalsze losy

edytuj

Po 25 latach od startu, 31 marca 1997 roku misja została oficjalnie zakończona. Pioneer 10 znajdował się wtedy w odległości 10 mld km od Słońca. Po raz ostatni dane telemetryczne z sondy odebrano 27 kwietnia 2002 roku. Ostatnie bardzo słabe sygnały zdołano odebrać 23 stycznia 2003 roku.

W 2012 r. Pioneer 10 osiągnął odległość 105 au od Słońca (blisko 16 mld km), znajdując się poza pasem Kuipera, oddalając się z prędkością 11,4 km/s (2,54 au/rok)[2]. W 2023 r. znajdował się ok. 133,5 au od Ziemi (blisko 20 mld km). Jego prędkość względem Słońca wynosiła 11,9 km/s, tj. ok. 2,51 au/rok. Obserwowana wielkość gwiazdowa Słońca, widzianego z pokładu sondy, wynosiła −16,1 magnitudo. Światło słoneczne potrzebowało wtedy 18,6 godzin, by dotrzeć do sondy[3].

Pioneer 10 jest pierwszym obiektem ziemskim, który dotarł do zewnętrznych obszarów Układu Słonecznego i kiedyś, jeśli nie wystąpią żadne niespodziewane czynniki w rodzaju kolizji z jakąś materią, opuści go zupełnie. Wciąż nie dotarł jeszcze do heliopauzy ani do obłoku Oorta. Po ponad 2 mln lat od startu sonda przeleci w pobliżu gwiazdy Aldebaran w gwiazdozbiorze Byka[4], odległej o 68 lat świetlnych (przy założeniu, że gwiazda ta będzie miała zerową prędkość).

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. William E. Burrows, Exploring Space, (New York: Random House, 1990), p. 266–8.
  2. Spacecraft escaping the Solar System, heavens-above.com [zarchiwizowane 2012-02-19].
  3. Spacecraft escaping the Solar System, heavens-above.com [zarchiwizowane 2023-05-06].
  4. NASA - The Pioneer Missions. [dostęp 2009-12-29]. (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj