خوینبەر

خوینبەرئا ن ژی لوولەیا خوینبەر (بئی نگلیزی: ارتەری) جۆرەکی لوولەیێن خوینێ یە.

خوینا زکۆکەیێن دل، ب سیستۆلا دل (ب گرژبوونا زکۆکەیان) ژ دل دهەرکە ناڤ لوولەیێن خوینێئوو بەلاڤێ شانەیێن لاش دبە.ئە ڤ لوولەیێن کۆ خوینێ ژ دل دوور دخن وەکی خوینبەر ب ناڤ دبن. ب گەلەمپەری، دیوارێ هەموو خوینبەران ستوورئە ^[1]، لێ ژ بەر پەستۆیا خوینێ، دیوارێن خوینبەرێن نێزکێ دل هێ پرتر ستوورئە ^[2] . شاخوینبەر (اۆرت)، خوینبەرا پشکانئوو خوینبەرێن نەزکێ ڤان خوینبەران، وەکی خوینبەرێن قاییشۆکی تێ بناڤکرن^[2]. حێ پرتر ریشالێن قایشۆکی د ناڤ دیوارێ خوینبەرێن قایشۆکی دە جه دگرە.

دیوارێ خوینبەران[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

دیوارێ خوینبەرئوو خوینهێنەران ژ سێ چینان پێک تێ. ناڤێ ڤان چینان; چینا دەرڤە (تونجائە ختەرنا)، چینا ناڤەراست (تونجا مەدا) ئوو چینا ناڤی (تونجا نتما)ئە . پێکهاتێئوو ستووریا ڤان چینان ل گۆرئە رکێ خوینبەرئوو خوینهێنەرانئا ڤا بوویە.

چینا (تەوق) ناڤی (تونجا نتما)[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

ئەڤ چینا لوولەیێ، ژ قۆرێن رووکەشەشانە (شانەیا رووکەش)، بەستەرەشانە (شانەیا بەستەر)ئوو ریشالێن قایشۆکی پێک تێ. رووکەشەشانە ژ رێزەک(قۆرەک) خانەیێنئە پیتەلی یێن پاهن پێک تێ. نە تەنێ خوینبەر، لێ هوندرێ هەموو جۆرە لوولەیێن خوینێ ب رێزەک خانەیێنئە پیتەلی ڤە هاتیە نخماندن.ئە ڤ بەشا شانەیائە پیتەلی(رووکەشە شانە) وەکیئە ندۆتەلیوم تێ بناڤکرن. چینائە ندۆتەلیوم ژ لوولەیێن خوینێ، هەتانێ گوهکەئوو زکۆکەیێن دل ددۆمە^[2]. روویێئە ندۆتەلیومێ لووس (هلوو )ئە ، لۆما خوین ب هێسانی د ناڤ دلئوو لوولەیێن خوینێ دە دهەرکە.ئا نگۆئە دۆتەلیوم، رێ ل بەر لێکخشانا ناڤبەرا خوینئوو لوولەیێن خوینێ دگرە. ل بنێئە ندۆتەلیومێ دە پێکهاتەیەک ب ناڤێ پەردەیا بنیات (بئی نگلیزی: باسەمەنت مەمبرانە) هەیە.ئە ڤ پێکهاتەئە ندۆتەلیومێ ب قاتا بەستەرەشانێ یێ ڤە گرێ ددەئوو دیوارێ لوولەیان زەخم دکە. خانەیێنئە ندۆتەلیومێ، مادەیەن پەویست، یێن وەکی خورەک،ئا ڤ،ئۆ کسیژەنئوو هڤد ب ناڤبەینکاریا پەردەیا بنیات، ژ بەستەرەشانەیێ دگرە. بەشا داوی یا چینا ناڤی ژ قاتا ریشالێن کایشۆکی (ەلاستج فبەرس)ئوو ریشالێن کۆللۆگەنی (جۆللاگەنۆوس فبەرس) پێک تێ. ب هەبوونا ڤان ریشالان، دیوارێ لوولەیا خوینێ هێ پرتر زەخمترئوو قاییشۆکی دبە. حەر وسائە گەر ژ بەر بیرینداربوونێ، زییانەک بگهیژە لوولەلیانئوو خوین ژ لوولەیێ بچە، ریشالێن کۆللۆگەنیئا لیکاریا خوینمەیینێ ژی دکە.

چینا (تەوق) ناڤەراست (تونجا مەدا)[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

ب گەلەمپەریئە ڤ چین، قاتا هەری ستوورئا خوینبەرانئە .ئە ڤ چین، ژ قاتێن لووسەماسوولکەئوو بەستەرەشانە پێک تێ. حن ژ ماسوولکەیان ب شێوەیەک بازنیئوو هن ژی درێژکی ب جه بوونە. خاڤبوونئوو گرژبوونا ماسوولکەیێن بازنی، لومەنا لوولەیێ تەنگ دکەئا ن ژی فرەه دکە. ب ڤیئا وایێ پەستۆیا خوینێئوو هەرکا خوینێ یا ناڤ لوولەیان دگوهەرە. گرژبوونئوو خاڤبوونا لووسەماسوولکەیان ژئا لیێ دەمارێن تایبێتئێ ن لوولەیان ڤە تێ برێڤەبرن. کۆمەک خانەیەن دەماری (دەمارەخانە) ل سەر دیوارێن لوولەلەیێن خوینێ دە جه دگرە،ئە ڤ دەمارەخانەیان وەکی دەمارێن لوولەیێ (نەرڤ ڤاسۆروم) تێ بناڤکرن^[3][2]. ژ خەینی دەمارێن لوولەیێ، دەمارەکۆەنداما خوەییئوو هن هۆرمۆن ژی باندۆر ل سەر لووسەماسوولکەیێن لوولەیێن خوینێ دکن. لووسەماسوولکەیەن چینا ناڤەراست، ب تۆرا ریشالێن کۆللەگەنی تێ دەستەککرن. ل گەل دەستەککرنا ماسوولکەیان، ریشالەن کۆللۆگەنی چینا ناڤەراستێ ب چینا دەرڤەئوو ب چینا ناڤین ڤە ژی گرێ ددە. د ناڤ ریشالێن کۆللۆگەنیئوو دەردۆرا ریشالێن کۆللۆگەنی دە قاتەک ریشالێن کایشۆکی هەیە. قاتا ریشالێن قایشۆکی چینا ناڤەراستێ ژ یا دەرڤە جهێ دکە. ریشالێن قایشۆکی تەنێ د دیوارێن خوینبەرێن نەزیکێ دل (خوینبەرێن قایشۆکی) دە هەیە.

چینا (تەوق) دەرڤە (تونجائە ختەرنا، تونجائا دڤەنتتا)[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

ئەڤ چینا دیوارێ لوولەیا خوینێ، ژ بەستەرەشانەیێ پێک تێ. ب گەلەمپەری ژ ریشالێن کۆللۆگەنی پێک تێ. ل دیوارێ خوینبەران دە ل گەل ریشالێن کۆللۆگەنی، هن ریشالێن قایشۆکی ژی جه دگرە. چینا دەرڤە، خوینبەران ب شانەئوو ئە ندامێن دەردۆر ڤە گرێ ددە. ب ڤیئا وایێ جهئوو شکلێ خوینبەران ناگوهەرە، سابیت دمینە. ل سەر خوینبەرئوو خوینهێنەرێن گەورە دە هن لوولەیێن زرۆڤۆک هەنە. وان لوولە وەکی، لوولەیێن لوولەیا (ب لاتینی: ڤاسا ڤاسۆروم) ب ناڤ دبە^[2]. دیوارێ خوینبەرئوو خوینهێنەران ستوورئە ئوو ژ چەندان چینا پێک تێ، پێدڤیا خانەیان ب مادەیێن ناڤ خوینێ هەیە. لوولەیێن لوولەیا، مادەیێن پێویست، یێن وەکیئۆ کسیژەن، خورەک، هۆرمۆنئا ڤئوو هڤد. د ناڤ خوینێ دە دگهینن خانەئوو شانەیێن ل دیوارێ لوولەیێن خوینێ.

ناڤکرنا خوینبەران[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

شاخوینبەر (ئاۆرت) خوینبەرا سەرەکە یە^[4] . شاخوینبەر ژ زکۆکەیا چەپئا دل درێژی لاش دبە، ژ خەینی خوینبەرا پشکان، هەموو خوینبەرئوو خوینبەرۆک ژ شاخوینبەرێ شاخ دبن. ب گەلەمپەری خوینبەر ناڤێ خوە ژ ەندامئا ن ژی شانەیان دگرن. وەکی میناک; خوینبەرا کەزەبێ، خوینبەرا پشکان.ئا نگۆ خوینبەر، خوینێ ژ دل دگهیژینە کیژانئە ندامێ ، ناڤێ وێ ەندامێ دگرە. گاڤا مرۆڤ دبێژە خوینبەرا گورچکێ، دوێ مرۆڤ وسا فاهم بکە; “خوینا ژ دل دەرکەتیە، بەر ب گورچکان ڤە دهەرکە”. خوینبەر هەر کۆ ژ دل دوور دچن تەنگ دبن، پێشی دبن خوینبەرۆک، خوینبەرۆک ژی هێ پرتر شاخ ددنئوو لوولەیێن زراڤۆک،ئا نگۆ موولوولەیان پێک تینن.

حن تایبەتمەندیێن خوینبەران[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

پەستۆیا خوینێ یا ناڤ خوینبەران بەرزئە . حەکە زیانەک بگهیژە خوینبەران، راوەستاندنا خوینچوویینێ گەلەک دژوارئە . ژ بەر ڤی سەدەمێ، هەموو خوینبەر ژ چەرم دوور، د ناڤ کووراهیا شانەیێن لاش دە درێژ دبن.ئە ڤ لوولەیێن کۆ ل بن چەرمێ دەستئوو ملئوو چیپێن مرۆڤ دە دخویێ، نە خوینبەر، لێ خوینهێنەر ن. د لاشێ مرۆڤ دە، ژ بلی خوینبەرا پشکان، هەموو خوینبەر، خوینا تێرۆکسیژەنی دگوهەزینن شانەئوو خانەیێن لاش. خوینبەرا پشکان خوینا کێمۆکسیژەنی دگوهەزینە پشکان. پەستۆیا خوینێ یا ناڤ خوینبەران ل گۆر چەرخا دللێدانێ دگوهەرە. دەما سیستۆلا دل دە پەستۆیا ناڤ خوینبەر بەرزئە ، لۆما خوینبەر فرە دبە. دەما دیاستۆلا دل دە پەستۆیا خوینا ناڤ خوینبەرێ نزم دبەئوو خوینبەر تەنگ دبە^[1]. ژ گوهەرینا پەستۆیا سەر خوینبەرێن ل زەند، ل ستو، ل چیپ دە مرۆڤ دکارە کوتانا دل سەه بکە،ئا ن ژی هەژمارا دللێدانێ بهەژمرێ .

چاڤکانی[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]