Menyang kontèn

Sumatera: Béda antarané révisi

Sekang Wikipedia, Ensiklopedia Bebas sing nganggo Basa Banyumasan: dhialek Banyumas, Purbalingga, Tegal lan Purwokerto.
Konten dihapus Konten ditambahkan
StefanusRA (dopokan | kontrib)
c edit
Baris 1: Baris 1:
{{Terjemahna}}
{{Infobox Islands
{{Infobox Islands
|name = Sumatera
|name = Sumatera
Baris 24: Baris 23:
}}
}}


'''Sumatera''' atawa '''Sumatra''' kuwe [[pulau]] [[Daftar pulau miturut luas wilayah|keenem paling gedhé nang donya]] sing ana nang [[Indonesia]], luasé 443.065,8 km<sup>2</sup>. Penduduk pulau iki sekitar 42.409.510 wong (2000). Pulau iki uga dikenal nganggo jeneng sejen yaiku '''Pulau Percha''', '''Andalas''', atawa '''Suwarnadwipa''' ([[basa Sanskerta]], sing artiné "pulau emas"). Nang [[Prasasti Padang Roco]] taun [[1286]] dipahatna '''swarnnabhūmi''' lan '''bhūmi mālayu''' kanggo nyebut pulau iki. Nang naskah [[Negarakertagama]] sekang abad ke-14 uga nyebutna maning '''"Bumi Malayu"''' (Melayu) kanggo pulau iki.
'''Sumatera''' '''Sumatra''' kuwe [[pulau]] [[Daftar pulau miturut luas wilayah|keenem paling gedhé ]] sing ana nang [[Indonesia]], 443.065,8 km<sup>2</sup>. Penduduk pulau sekitar 42.409.510 wong (2000). Pulau uga dikenal nganggo jeneng sejen yaiku '''Pulau Percha''', '''Andalas''', atawa '''Suwarnadwipa''' ([[basa Sanskerta]], sing artiné "pulau emas"). Nang [[Prasasti Padang Roco]] taun [[1286]] dipahatna '''swarnnabhūmi''' lan '''bhūmi mālayu''' kanggo nyebut pulau iki. Nang naskah [[Negarakertagama]] sekang abad ke-14 uga nyebutna maning '''"Bumi Malayu"''' (Melayu) kanggo pulau iki.


== Etimologi ==
== Etimologi ==
Jeneng Sumatera asale sekang Kerajaan [[Kesultanan Samudera Pasai|Samudera]] (sing ana nang pesisir wetan [[Aceh]]). Dong [[Ibnu Batutah]], petualang sekang [[Maroko]] teka maring negeri kuwe nang taun [[1345]], dheweke ngucapna kata ''Samudera'' dadi ''Samatrah'', lan banjur dadi ''Sumatra'' atawa ''Sumatera'', seterusé jeneng iki kecatet nang peta-peta abad ke-16 gaweané wong [[Portugis]], sing nggambarna pulau iki, banjur sidane dikenal meluas gutul sekiye<ref>Nicholaas Johannes Krom, ''De Naam Sumatra'', BKI, 100, 1941.</ref>.
Jeneng Sumatera asale sekang Kerajaan [[Kesultanan Samudera Pasai|Samudera]] (sing ana nang pesisir wetan [[Aceh]]). Dong [[Ibnu Batutah]], petualang sekang [[Maroko]] teka maring negeri kuwe nang taun [[1345]], dheweke ngucapna kata ''Samudera'' dadi ''Samatrah'', lan banjur dadi ''Sumatra'' atawa ''Sumatera'', seterusé jeneng kecatet nang peta-peta abad ke-16 gaweané wong [[Portugis]], sing nggambarna pulau , banjur sidane dikenal meluas gutul sekiye<ref>Nicholaas Johannes Krom, ''De Naam Sumatra'', BKI, 100, 1941.</ref>.


Jeneng asli Sumatera, kaya sing kecatet nang sumber-sumber sejarah lan crita-crita rakyat, yaiku “Pulau Emas”. Istilah ''pulau ameh'' ([[basa Minangkabau]], artiné pulau emas) bisa ditemoni nang crita [[Cindua Mato|Cindur Mata]] sekang [[Minangkabau]]. Nang crita rakyat Lampung kecatet jeneng tanoh mas kanggo nyebut pulau Sumatera. Uga ana musafir sekang [[Cina]] sing jenengé I-tsing (634-713), sing netep nang [[Sriwijaya]] (sekiye Palembang) nganti taun-taunan dong jaman abad ke-7, nyebutna Sumatera nganggo jeneng ''chin-chou'' sing rartiné “negeri emas”.
Jeneng asli Sumatera, kaya sing kecatet nang sumber-sumber sejarah lan crita-crita rakyat, “Pulau Emas”. Istilah ''pulau ameh'' ([[basa Minangkabau]], artiné pulau emas) bisa ditemoni nang crita [[Cindua Mato|Cindur Mata]] sekang [[Minangkabau]]. Nang crita rakyat Lampung kecatet jeneng tanoh mas kanggo nyebut pulau Sumatera. Uga ana musafir sekang [[Cina]] sing jenengé I-tsing (634-713), sing netep nang [[Sriwijaya]] (sekiye Palembang) nganti taun-taunan dong jaman abad ke-7, nyebutna Sumatera nganggo jeneng ''chin-chou'' sing rartiné “negeri emas”.


Nang pirang-pirang [[prasasti]], Sumatera disebut nganggo jeneng [[Sansekerta]]: Suwarnadwipa (“pulau emas”) atawa Suwarnabhumi (“lemah emas”). Jeneng-jeneng iki uwis dienggo nang naskah-naskah India [[sedurung Masehi]]. Naskah Buddha sing termasuké paling tua, Kitab [[Jataka]], nyritakna pelaut-pelaut [[India]] nyebrangi Teluk Benggala maring Suwarnabhumi. Nang crita [[Ramayana]] dikisahna dong ngoleti Dewi Sinta, istri [[Rama]] sing diculik Ravana, gutul maring Suwarnadwipa.
Nang pirang-pirang [[prasasti]], Sumatera disebut nganggo jeneng [[Sansekerta]]: Suwarnadwipa (“pulau emas”) atawa Suwarnabhumi (“lemah emas”). Jeneng-jeneng uwis dienggo nang naskah-naskah India [[sedurung Masehi]]. Naskah Buddha sing termasuké paling tua, Kitab [[Jataka]], nyritakna pelaut-pelaut [[India]] nyebrangi Teluk Benggala maring Suwarnabhumi. Nang crita [[Ramayana]] dikisahna dong ngoleti Dewi Sinta, istri [[Rama]] sing diculik Ravana, gutul maring Suwarnadwipa.


Musafir Arab gole nyebut Sumatera nganggo jeneng Serendib (persisé: Suwarandib), transliterasi sekang jeneng Suwarnadwipa. Abu Raihan Al-Biruni, ahli [[geografi]] [[Persia]] sing teka maring Sriwijaya taun [[1030]], ngomong nek negeri Sriwijaya kuwe letaké nang pulau Suwarandib. Tapi uga ana wong sing ngarani nek Serendib kuwe [[Srilangka]], sing ora tau disebut Suwarnadwipa.
Musafir Arab gole nyebut Sumatera nganggo jeneng Serendib (persisé: Suwarandib), transliterasi sekang jeneng Suwarnadwipa. Abu Raihan Al-Biruni, ahli [[geografi]] [[Persia]] sing teka maring Sriwijaya taun [[1030]], ngomong nek negeri Sriwijaya kuwe letaké nang pulau Suwarandib. Tapi uga ana wong sing ngarani nek Serendib kuwe [[Srilangka]], sing ora tau disebut Suwarnadwipa.
Baris 37: Baris 36:
Nang bangsa [[Yunani]] purba, Sumatera uwis dikenal nganggo jeneng Taprobana. Jeneng Taprobana Insula kuwe uwis dienggo nang Klaudios Ptolemaios, ahli geografi Yunani abad keloro Masehi, tepaté taun 165, pas dheweké ''menguraikan'' daerah [[Asia Tenggara]] nang njero karyané Geographike Hyphegesis. Ptolemaios nulis nek nang pulau Taprobana ana negeri Barousai. Ndeyané negeri sing dimaksudkna kuwe Barus nang pantai kulon Sumatera, sing terkenal awit jaman gemiyen dadi penghasil kapur barus.
Nang bangsa [[Yunani]] purba, Sumatera uwis dikenal nganggo jeneng Taprobana. Jeneng Taprobana Insula kuwe uwis dienggo nang Klaudios Ptolemaios, ahli geografi Yunani abad keloro Masehi, tepaté taun 165, pas dheweké ''menguraikan'' daerah [[Asia Tenggara]] nang njero karyané Geographike Hyphegesis. Ptolemaios nulis nek nang pulau Taprobana ana negeri Barousai. Ndeyané negeri sing dimaksudkna kuwe Barus nang pantai kulon Sumatera, sing terkenal awit jaman gemiyen dadi penghasil kapur barus.


Naskah Yunani taun 70, Periplous tes Erythras Thalasses, ngungkapkna nek Taprobana uga dijuluki chryse nesos, sing artiné ‘pulau emas’. Awit jaman purba para pedagang sekang daerah sekitar Laut Tengah uwis nekani Nusantara, utamané maring Sumatera. Seliyane ngoleti mencari emas, pedagang kuwe uga ngoleti [[kemenyan]] (''Styrax sumatrana'') lan [[kapur barus]] (''Dryobalanops aromatica'') sing waktu kuwe mung ana nang Sumatera. Sewaliké, para pedagang Nusantara uga uwis ngadol komoditi mereka gutul maring Asia Barat lan Afrika Timur, kaya sing ditulis nang naskah ''Historia Naturalis'' karyané Plini abad pertama Masehi.
Naskah Yunani taun 70, Periplous tes Erythras Thalasses, ngungkapkna nek Taprobana uga dijuluki chryse nesos, sing artiné ‘pulau emas’. Awit jaman purba para pedagang sekang daerah sekitar Laut Tengah uwis nekani Nusantara, utamané maring Sumatera. Seliyane ngoleti emas, pedagang kuwe uga ngoleti [[kemenyan]] (''Styrax sumatrana'') lan [[kapur barus]] (''Dryobalanops aromatica'') sing waktu kuwe mung ana nang Sumatera. Sewaliké, para pedagang Nusantara uga uwis ngadol komoditi mereka gutul maring Asia Barat lan Afrika Timur, kaya sing ditulis nang naskah ''Historia Naturalis'' karyané Plini abad pertama Masehi.


Nang jerone kitab umat [[Yahudi]], Melakim (Raja-raja), pasal 9, diterangna nek Nabi [[Sulaiman]] a.s. raja Israil nrima 420 talenta emas sekang Hiram, raja Tirus sing dadi bawahané dheweke. Emas iku olihé sekang negeri Ofir. Kitab Al-Qur’an, Surat Al-Anbiya’ 81, nerangna nek kapal-kapal Nabi Sulaiman a.s. berlayar maring “tanah sing Kami berkati nduwuré” (al-ardha l-lati barak-Na fiha).
Nang jerone kitab umat [[Yahudi]], Melakim (Raja-raja), pasal 9, diterangna nek Nabi [[Sulaiman]] a.s. raja Israil nrima 420 talenta emas sekang Hiram, raja Tirus sing dadi bawahané dheweke. Emas iku olihé sekang negeri Ofir. Kitab Al-Qur’an, Surat Al-Anbiya’ 81, nerangna nek kapal-kapal Nabi Sulaiman a.s. berlayar maring “tanah sing Kami berkati nduwuré” (al-ardha l-lati barak-Na fiha).
Baris 45: Baris 44:
=== Samudera dadi Sumatera ===
=== Samudera dadi Sumatera ===
Jeneng ''Sumatra'' pertama kali disebutna nang gelar salah sijining raja [[Sriwijaya]] ''Haji'' (raja) ''Sumatrabhumi'' ("Raja lemah Sumatra"), <ref name="MUNOZ 175">{{cite book |last=Munoz|title=Early Kingdoms |pages=175}}</ref> berdasarkan berita China dheweke ngirimna utusan maring China taun 1017. Pendapat liyané nyebutna nek jeneng Sumatera asalé sekang jeneng [[Kerajaan Samudera Pasai|Samudera]], kerajaan nang Aceh abad ke-13 lan ke-14. Para musafir Eropa awit abad ke-15 uwis nggunakna jeneng kerajaan kuwe nggo nyebut sekabehane pulau. Pada karo [[pulau]] [[Kalimantan]] sing tau disebut Borneo, sekang jeneng Brunai, daerah bagian lor pulau iku sing asale ditekani wong orang Eropa. Pada bae karo pulau Lombok sing mauné jenengé Selaparang, Lombok kuwe jeneng daerah nang pantai wetan pulau Selaparang sing pertama disinggahi pelaut Portugis.
Jeneng ''Sumatra'' pertama kali disebutna nang gelar salah sijining raja [[Sriwijaya]] ''Haji'' (raja) ''Sumatrabhumi'' ("Raja lemah Sumatra"), <ref name="MUNOZ 175">{{cite book |last=Munoz|title=Early Kingdoms |pages=175}}</ref> berdasarkan berita China dheweke ngirimna utusan maring China taun 1017. Pendapat liyané nyebutna nek jeneng Sumatera asalé sekang jeneng [[Kerajaan Samudera Pasai|Samudera]], kerajaan nang Aceh abad ke-13 lan ke-14. Para musafir Eropa awit abad ke-15 uwis nggunakna jeneng kerajaan kuwe nggo nyebut sekabehane pulau. Pada karo [[pulau]] [[Kalimantan]] sing tau disebut Borneo, sekang jeneng Brunai, daerah bagian lor pulau iku sing asale ditekani wong orang Eropa. Pada bae karo pulau Lombok sing mauné jenengé Selaparang, Lombok kuwe jeneng daerah nang pantai wetan pulau Selaparang sing pertama disinggahi pelaut Portugis.

Peralihan Samudera (nama kerajaan) menjadi Sumatera (nama pulau) menarik untuk ditelusuri. [[Odorico da Pordenone]] dalam kisah pelayarannya taun 1318 menyebutkan bahwa dia berlayar ke timur sekang Koromandel, India, selama 20 hari, lalu sampai nang kerajaan Sumoltra. Ibnu Bathutah bercerita dalam kitab Rihlah ila l-Masyriq (Pengembaraan ke Timur) bahwa pada taun 1345 dia singgah nang kerajaan Samatrah. Pada abad berikutnya, jeneng negeri atawa kerajaan nang Aceh iku diambil alih oleh musafir-musafir lain untuk menyebutkan seluruh pulau.

Pada taun 1490 Ibnu Majid membuat peta daerah sekitar Samudera Hindia lan nang sana tertulis pulau Samatrah. Peta Ibnu Majid iki disalin oleh Roteiro taun 1498 lan muncullah jeneng Camatarra. Peta buatan Amerigo Vespucci taun 1501 mencantumkan jeneng Samatara, sedangkan peta Masser taun 1506 memunculkan jeneng Samatra. Ruy d’Araujo taun 1510 menyebut pulau iku Camatra, lan Alfonso Albuquerque taun 1512 menuliskannya Camatora. Antonio Pigafetta taun 1521 memakai jeneng sing agak ‘benar’: Somatra. Tetapi sangat banyak catatan musafir lain sing lebih ‘kacau’ menuliskannya: Samoterra, Samotra, Sumotra, bahkan Zamatra lan Zamatora.

Catatan-catatan orang Belanda lan Inggris, sejak Jan Huygen van Linschoten lan Sir Francis Drake abad ke-16, selalu konsisten dalam penulisan Sumatera. Bentuk inilah sing menjadi baku, lan kemudian disesuaikan dengan lidah Indonesia: Sumatera


== Sejarah ==
== Sejarah ==
{{sect-stub}}
{{sect-stub}}


== Penduduk ==
Secara umum, pulau Sumatera didiami oleh bangsa Melayu, sing terbagi ke dalam beberapa suku. Suku-suku besar ialah [[Suku Aceh|Aceh]], [[Suku Batak|Batak]], [[Melayu]], [[Suku Minangkabau|Minangkabau]], [[Suku Ogan|Ogan]], [[Suku Komering|Komering]], lan [[Suku Lampung|Lampung]]. nang wilayah pesisir timur Sumatera lan nang beberapa kota-kota besar seperti [[Medan]], [[Palembang]], lan [[Pekanbaru]], banyak bermukim etnis [[Tionghoa]]. Penduduk pulau Sumatera hanya terkonsentrasi nang wilayah Sumatera Timur lan dataran tinggi Minangkabau. Mata pencaharian penduduk Sumatera sebagian besar sebagai petani, nelayan, lan pedagang.

Penduduk Sumatera mayoritas beragama Islam lan sebagian kecil merupakan penganut [[Protestan]], terutama nang wilayah [[Tapanuli]], Sumatera Utara. nang wilayah perkotaan, seperti Medan, Pekanbaru, lan Palembang, dijumpai beberapa orang penganut Buddha.

== Transportasi ==
Kota-kota nang pulau Sumatera dihubungkan oleh tiga ruas jalan lintas, yakni lintas tengah, lintas timur, lan lintas barat, sing melintang sekang utara - selatan Sumatera. Selain iku terdapat pula ruas jalan sing melintang sekang barat - timur, seperti ruas Bengkulu - [[Palembang]], Padang - Jambi, serta Padang - Dumai.

Di beberapa bagian pulau Sumatera, kereta api merupakan sarana transportasi alternatif. nang bagian selatan, jalur kereta api bermula sekang pelabuhan Panjang ([[Lampung]]) hingga [[Lubuk Linggau]] lan [[Palembang]] ([[Sumatera Selatan]]). nang tengah pulau Sumatera, jalur kereta api hanya terdapat nang [[Sumatera Barat]]. Jalur iki menghubungkan antara kota [[Padang]] dengan [[Sawah Lunto]] lan kota Padang dengan kota [[Pariaman]]. Semasa kolonial Belanda hingga taun [[2001]], jalur Padang - Sawah Lunto dipergunakan untuk pengangkutan batu bara. Tetapi semenjak cadangan batu bara nang Ombilin mulai menipis, maka jalur iki tidak berfungsi lagi. Sejak akhir taun [[2006]], pemerintah provinsi Sumatera Barat, kembali mengaktifkan jalur iki sebagai jalur kereta wisata.

Di utara Sumatera, jalur kereta api membentang sekang kota [[Medan]] sampai ke kota [[Tebing Tinggi]]. Pada jalur ini, kereta api dipergunakan sebagai sarana pengangkutan kelapa sawit lan penumpang.

Penerbangan internasional dilayani sekang Banda Aceh ([[Bandar Udara Internasional Sultan Iskandar Muda]]), Medan ([[Bandar Udara Internasional Polonia]]), Padang ([[Bandara Internasional Minangkabau]], lan Palembang ([[Bandar Udara Internasional Sultan Mahmud Badaruddin II]]). Sedangkan pelabuhan kapal laut ada nang Belawan (Medan), Teluk Bayur (Padang), lan Bakauheni (Lampung).

== Ekonomi ==
Pulau Sumatera merupakan pulau sing kaya dengan hasil bumi. sekang lima provinsi kaya nang Indonesia, tiga provinsi terdapat nang pulau Sumatera, yaitu provinsi Nanggroe Aceh Darussalam, Riau lan Sumatera Selatan. Hasil-hasil utama pulau Sumatera ialah kelapa sawit, tembakau, minyak bumi, timah, bauksit, batu bara lan gas alam. Hasil-hasil bumi tersebut sebagian besar diolah oleh perusahaan-perusahaan asing, seperti misalnya [[PT Caltex]] sing mengolah minyak bumi nang provinsi [[Riau]].

Tempat-tempat penghasil barang tambang ialah :
* Arun (NAD), menghasilkan gas alam.
* Pangkalan Brandan (Sumatera Utara), menghasilkan minyak bumi
* Duri, Dumai, lan Bengkalis (Riau), menghasilkan minyak bumi
* Tanjung Enim (Sumatera Selatan), menghasilkan batu bara
* Plaju lan Sungai Gerong (Sumatera Selatan), menghasilkan minyak bumi
* Tanjung Pinang (Kepulauan Riau), menghasilkan bauksit
* Indarung (Sumatera Barat), menghasilkan semen
* Sawahlunto (Sumatera Barat), menghasilkan batubara

Beberapa kota nang pulau Sumatera, juga merupakan kota perniagaan sing cukup penting. [[Medan]] kota terbesar nang pulau Sumatera, merupakan kota perniagaan utama nang pulau ini. Banyak perusahaan-perusahaan besar nasional sing berkantor pusat nang sini.

== Geografis ==
Pulau Sumatera terletak nang bagian barat gugusan kepulauan [[Nusantara]]. nang sebelah utara berbatasan dengan [[Teluk Benggala]], nang timur dengan [[Selat Malaka]], nang sebelah selatan dengan [[Selat Sunda]], lan nang sebelah barat dengan [[Samudra Hindia]]. nang sebelah timur pulau, banyak dijumpai rawa sing dialiri oleh sungai-sungai besar sing bermuara nang sana, antara lain [[Sungai Asahan|Asahan]] ([[Sumatera Utara]]), [[Sungai Siak]] ([[Riau]]), [[Sungai Kampar|Kampar]], [[Sungai Inderagiri|Inderagiri]] ([[Sumatera Barat]], Riau), [[Batang Hari]] (Sumatera Barat, [[Jambi]]), [[Sungai Musi|Musi]], [[Sungai Ogan|Ogan]], [[sungai Lematang|Lematang]], [[Sungai Komering|Komering]] ([[Sumatera Selatan]]), lan [[Way Sekampung]] ([[Lampung]]). Sementara beberapa sungai sing bermuara ke pesisir barat pulau Sumatera diantaranya [[Batang Tarusan]] (Sumatera Barat), lan [[Sungai Ketahun|Ketahun]] ([[Bengkulu]]).

Di bagian barat pulau, terbentang [[pegunungan Bukit Barisan]] sing membujur sekang utara hingga selatan. Sepanjang bukit barisan terdapat gunung-gunung berapi sing masih aktif, seperti [[Gunung Geureudong|Geureudong]] (Aceh), [[Gunung Sinabung|Sinabung]] (Sumatera Utara), [[Gunung Marapi|Marapi]], [[Gunung Talang|Talang]] (Sumatera Barat), [[Gunung Kaba]] (Bengkulu), lan [[Gunung Kerinci|Kerinci]] (Sumatera Barat, Jambi). nang pulau Sumatera juga terdapat beberapa [[danau]], nang antaranya [[Danau Laut Tawar]] (Aceh), [[Danau Toba]] (Sumatera Utara), [[Danau Singkarak]], [[Danau Maninjau]], [[Danau Diatas]], [[Danau Dibawah]], [[Danau Talang]] (Sumatera Barat), [[Danau Kerinci]] (Jambi) lan [[Danau Ranau]] (Lampung lan Sumatera Selatan).


=== Daftar gunung nang Sumatera ===
=== Daftar gunung nang Sumatera ===
Baris 113: Baris 73:


== Administrasi ==
== Administrasi ==
{| class="wikitable"
{{sect-stub}}
! Propinsi
! Ibu kota
! Populasi
|-
| [[Aceh]]
| {{kota|Banda Aceh}}
| 223.446
|-
| [[Sumatera Utara]]
| {{kota|Medan}}
| 2.097.610
|-
| [[Sumatera Barat]]
| {{kota|Padang}}
| 833.562
|-
| [[Riau]]
| {{kota|Pekanbaru}}
| 897.767
|-
| [[Kepulauan Riau]]
| {{kota|Tanjung Pinang}}
| 192.493
|-
| [[Jambi]]
| {{kota|Jambi}}
| 531.857
|-
| [[Bengkulu]]
| {{kota|Bengkulu}}
| 308.544
|-
| [[Sumatera Selatan]]
| {{kota|Palembang}}
| 1.455.284
|-
| [[Kepulauan Bangka Belitung]]
| {{kota|Pangkal Pinang}}
| 174.000
|-
| [[Lampung]]
| {{kota|Bandar Lampung}}
| 881.801
|}




== Provinsi nang Sumatera ==
== nang Sumatera ==
* [[Aceh]]
* [[Aceh]]
* [[Sumatera Utara]]
* [[Sumatera Utara]]
Baris 127: Baris 133:
* [[Kepulauan Riau]]
* [[Kepulauan Riau]]


=== Kota besar ===
=== Kota ===
Berikut 10 kota besar nang Sumatera berdasarkan jumlah populasi taun 2009.<ref>{{cite web | url=http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&des=wg&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=1500&geo=-101|title=Indonesia: largest cities and towns and statistics of their population|author=Helders, Stefan|work=World Gazetteer|accessdate=2009-04-21}}</ref>
10 kota nang Sumatera jumlah populasi taun 2009.<ref>{{cite web | url=http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&des=wg&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=1500&geo=-101|title=Indonesia: largest cities and towns and statistics of their population|author=Helders, Stefan|work=World Gazetteer|accessdate=2009-04-21}}</ref>
{| class="wikitable sortable"
{| class="wikitable sortable"
|-
|-
! Urutan
! Urutan
! Kota, Provinsi
! Kota,
! Populasi
! Populasi
|-
|-
Baris 183: Baris 189:
{{sect-stub}}
{{sect-stub}}


== Lihat pula ==
== ==
* [[Sejarah Sumatera]]
* [[Sejarah Sumatera]]
* [[Kerajaan-kerajaan nang Sumatera]]
* [[Kerajaan-kerajaan nang Sumatera]]
Baris 189: Baris 195:
== Referensi ==
== Referensi ==
{{reflist}}
{{reflist}}

== Pranala luar ==
* [http://sumatera.blogspot.com/ Catatan of Sumatera]
* [http://www.sumatera-online.org/ Sumatera Online]


{{pulau utama Indonesia}}
{{pulau utama Indonesia}}

Revisi per 13 Januari 2014 08.54

Sumatera

Topografi Pulau Sumatera
Geografi
Lokasi Asia Tenggara
Koordinat 0°00′ LU 102°00′ BT
Kepulauan Kepulauan Sunda Besar
Luas 470.000 km²
Ketinggian tertinggi 3.805 m
Puncak tertinggi Kerinci
Negara
Indonesia
Provinsi Aceh, Bengkulu, Jambi, Lampung, Riau, Sumatera Barat, Sumatera Selatan, Sumatera Utara, Kepulauan Bangka Belitung, Kepulauan Riau
Kota terbesar Medan (pop. 3.418.645 (2009))
Demografi
Populasi 45 juta (per 2005)
Kepadatan 96/km²
Kelompok etnik Aceh, Batak, Minangkabau, Melayu, Rejang

Sumatera utawa Sumatra kuwe pulau keenem paling gedhé sadonya sing ana nang Indonesia, ambane 443.065,8 km2. Penduduk pulau kiye sekitar 42.409.510 wong (2000). Pulau kiye uga dikenal nganggo jeneng sejen yaiku Pulau Percha, Andalas, atawa Suwarnadwipa (basa Sanskerta, sing artiné "pulau emas"). Nang Prasasti Padang Roco taun 1286 dipahatna swarnnabhūmi lan bhūmi mālayu kanggo nyebut pulau iki. Nang naskah Negarakertagama sekang abad ke-14 uga nyebutna maning "Bumi Malayu" (Melayu) kanggo pulau iki.

Etimologi

Jeneng Sumatera asale sekang Kerajaan Samudera (sing ana nang pesisir wetan Aceh). Dong Ibnu Batutah, petualang sekang Maroko teka maring negeri kuwe nang taun 1345, dheweke ngucapna kata Samudera dadi Samatrah, lan banjur dadi Sumatra atawa Sumatera, seterusé jeneng kiye kecatet nang peta-peta abad ke-16 gaweané wong Portugis, sing nggambarna pulau kiye, banjur sidane dikenal meluas gutul sekiye[1].

Jeneng asli Sumatera, kaya sing kecatet nang sumber-sumber sejarah lan crita-crita rakyat, yakuwe “Pulau Emas”. Istilah pulau ameh (basa Minangkabau, artiné pulau emas) bisa ditemoni nang crita Cindur Mata sekang Minangkabau. Nang crita rakyat Lampung kecatet jeneng tanoh mas kanggo nyebut pulau Sumatera. Uga ana musafir sekang Cina sing jenengé I-tsing (634-713), sing netep nang Sriwijaya (sekiye Palembang) nganti taun-taunan dong jaman abad ke-7, nyebutna Sumatera nganggo jeneng chin-chou sing rartiné “negeri emas”.

Nang pirang-pirang prasasti, Sumatera disebut nganggo jeneng Sansekerta: Suwarnadwipa (“pulau emas”) atawa Suwarnabhumi (“lemah emas”). Jeneng-jeneng kiye uwis dienggo nang naskah-naskah India sedurung Masehi. Naskah Buddha sing termasuké paling tua, Kitab Jataka, nyritakna pelaut-pelaut India nyebrangi Teluk Benggala maring Suwarnabhumi. Nang crita Ramayana dikisahna dong ngoleti Dewi Sinta, istri Rama sing diculik Ravana, gutul maring Suwarnadwipa.

Musafir Arab gole nyebut Sumatera nganggo jeneng Serendib (persisé: Suwarandib), transliterasi sekang jeneng Suwarnadwipa. Abu Raihan Al-Biruni, ahli geografi Persia sing teka maring Sriwijaya taun 1030, ngomong nek negeri Sriwijaya kuwe letaké nang pulau Suwarandib. Tapi uga ana wong sing ngarani nek Serendib kuwe Srilangka, sing ora tau disebut Suwarnadwipa.

Nang bangsa Yunani purba, Sumatera uwis dikenal nganggo jeneng Taprobana. Jeneng Taprobana Insula kuwe uwis dienggo nang Klaudios Ptolemaios, ahli geografi Yunani abad keloro Masehi, tepaté taun 165, pas dheweké menguraikan daerah Asia Tenggara nang njero karyané Geographike Hyphegesis. Ptolemaios nulis nek nang pulau Taprobana ana negeri Barousai. Ndeyané negeri sing dimaksudkna kuwe Barus nang pantai kulon Sumatera, sing terkenal awit jaman gemiyen dadi penghasil kapur barus.

Naskah Yunani taun 70, Periplous tes Erythras Thalasses, ngungkapkna nek Taprobana uga dijuluki chryse nesos, sing artiné ‘pulau emas’. Awit jaman purba para pedagang sekang daerah sekitar Laut Tengah uwis nekani Nusantara, utamané maring Sumatera. Seliyane ngoleti emas, pedagang kuwe uga ngoleti kemenyan (Styrax sumatrana) lan kapur barus (Dryobalanops aromatica) sing waktu kuwe mung ana nang Sumatera. Sewaliké, para pedagang Nusantara uga uwis ngadol komoditi mereka gutul maring Asia Barat lan Afrika Timur, kaya sing ditulis nang naskah Historia Naturalis karyané Plini abad pertama Masehi.

Nang jerone kitab umat Yahudi, Melakim (Raja-raja), pasal 9, diterangna nek Nabi Sulaiman a.s. raja Israil nrima 420 talenta emas sekang Hiram, raja Tirus sing dadi bawahané dheweke. Emas iku olihé sekang negeri Ofir. Kitab Al-Qur’an, Surat Al-Anbiya’ 81, nerangna nek kapal-kapal Nabi Sulaiman a.s. berlayar maring “tanah sing Kami berkati nduwuré” (al-ardha l-lati barak-Na fiha).

Akeh ahli sejarah sing berpendapat nek negeri Ophir iku ana nang Sumatera. Perlu dicatet, kota Tirus kuwe dadi pusaté pemasaran barang-barang sekang Timur Jauh. Ptolemaios uga nulis Geographike Hyphegesis dasaré sekang informasiné pedagang Tirus sing jenengé Marinus. Akeh petualang Eropa nang abad ke-15 lan ke-16 ngoleti emas maring Sumatera jalaran nganggep nek nang kana kuwe panggonané negeri Ofir Nabi Sulaiman a.s.

Samudera dadi Sumatera

Jeneng Sumatra pertama kali disebutna nang gelar salah sijining raja Sriwijaya Haji (raja) Sumatrabhumi ("Raja lemah Sumatra"), [2] berdasarkan berita China dheweke ngirimna utusan maring China taun 1017. Pendapat liyané nyebutna nek jeneng Sumatera asalé sekang jeneng Samudera, kerajaan nang Aceh abad ke-13 lan ke-14. Para musafir Eropa awit abad ke-15 uwis nggunakna jeneng kerajaan kuwe nggo nyebut sekabehane pulau. Pada karo pulau Kalimantan sing tau disebut Borneo, sekang jeneng Brunai, daerah bagian lor pulau iku sing asale ditekani wong orang Eropa. Pada bae karo pulau Lombok sing mauné jenengé Selaparang, Lombok kuwe jeneng daerah nang pantai wetan pulau Selaparang sing pertama disinggahi pelaut Portugis.

Sejarah


Daftar gunung nang Sumatera

Sumber daya alam

Administrasi

Propinsi Ibu kota Populasi
Aceh Banda Aceh 223.446
Sumatera Utara Medan 2.097.610
Sumatera Barat Padang 833.562
Riau Pekanbaru 897.767
Kepulauan Riau Tanjung Pinang 192.493
Jambi Jambi 531.857
Bengkulu Bengkulu 308.544
Sumatera Selatan Palembang 1.455.284
Kepulauan Bangka Belitung Pangkal Pinang 174.000
Lampung Bandar Lampung 881.801


Propinsi nang Sumatera

Kota gede

Nang ngisor kiye daptar 10 kota gedhe nang Sumatera miturut jumlah populasi taun 2009.[3]

Urutan Kota, Propinsi Populasi
1 Medan, Sumatera Utara 3,418,645
2 Palembang, Sumatera Selatan 1,271,855
3 Padang, Sumatera Barat 960,184
4 Bandar Lampung, Lampung 916,561
5 Pekanbaru, Riau 763,275
6 Jambi, Jambi 454,686
7 Bengkulu, Bengkulu 373,243
8 Banda Aceh, Aceh 287,769
9 Pematang Siantar, Sumatera Utara 209,568
10 Lubuklinggau, Sumatera Selatan 189,371

basa

Budaya

Deleng uga

Referensi

  1. Nicholaas Johannes Krom, De Naam Sumatra, BKI, 100, 1941.
  2. Munoz. Early Kingdoms. hlm. 175. 
  3. Helders, Stefan. "Indonesia: largest cities and towns and statistics of their population". World Gazetteer. http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&des=wg&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=1500&geo=-101. Diakses pada 21 April 2009.