Belgija

Şohigariji Belgija
hol. Koninkrijk België fr. Royaume de Belgique olmonī: Königreich Belgien
Parcam Nişon
Şior: «Eendracht maakt macht» hol.  «L’union fait la force» fr.  «Einigkeit macht stark» olmonī: «Jakporcagī nerūmandī ast»
Surudi millī: «La Brabançonne»
Zaboni rasmī	niderlandī, faronsavī va olmonī
Pojtaxt	Brjussel
Şahrhoi kalontarin	Antverpen, Gent, Şarlerua, Ljeƶ, Brjussel, Brjugge
Şakli hukumat	podşohiji maşruta, davlati federativī[1]
Şoh	Filipp
Naxustvazir	Şarl Mişel
Masohat	136-um dar çahon
· Hamagī	30 528 km²
· % sathi ob	6,4 %
Aholī
· Baho (2017)	▲11 358 952[2] nafar (77-um)
· Barūjxatgirī (2016)	11 250 585 nafar
MMD (BQX)
· Hamagī (2015)	$494,620 milliard doll.
· ba sari aholī	$43,629 doll.
MMD (nominal)
· Hamagī (2015)	$458,651 milliard doll.
· ba sari aholī	$40,456 doll.
ŞRI (2015)	0,896[3]
Vohidi pul	Evro (€), (EUR, kod 978)[4]
Internet-domen	.be, .eu (hamcun uzvi IA)
Ramzi ISO	BE
Ramzi KBO	BEL
Peşşumorai telefon	+32
Mintaqai zamonī	UTC+1[d][5] va UTC+02:00

Belgija (ⁱ/ˈbɛldʒəm/) (hol. België, MFA: [ˈbɛlɣijə]; fr. Belgique, olmonī: Belgien), nomi rasmiji purra — Podşohiji Belƶik (hol. Koninkrijk België, fr. Royaume de Belgique, olmonī: Königreich Belgien) — davlat dar Avrupoi Ƣarbī.

Belgija dar şimol bo Niderland, dar şarq bo Olmon, dar çanubu şarq bo Ljuksemburg, dar çanub va çanubu ƣarb bo Faronsa hamsarhad buda, qismi ƣarbiaş sohili Bahri Şimolī ast. Masohataş 30,5 hazor km2, aholiaş 11,190,845 nafar (2015)^[6], ziciji aholī – 344 nafar/km2. Idi millī – Rūzi istiqlol (21 ijul), vohidi pul– evro (az soli 2002, avvalī – franki Belgija). Pojtaxtaş – Brjussel. Şahrhoi buzurgtarinaş: Antverpen, Gent, Şarlerua, Ljeƶ, Brjugge.

Soxti davlatdorī[viroiş | edit source]

Soxti davlatdorī–monarxijai konstitutsioniji parlamentī, davlati federativī. Sardori davlat – şoh, sarvari hukumat–sarvazir (namojandai hizbi dar intixoboti parlamentī ƣolibomada). Maqomi oliji qonunguzor – parlamenti dupalatagī – Senat (71 uzv) va Palatai namojandagon (150 uzv), ki ba muhlati 4 sol intixob meşavad. Maqomi oliji sudī – Sudi olī (sudjaho ba tavri jakumrī ta'jin megardand). Federatsijai Belgija se mintaqai az rūji se zabon (flamandī, faronsavī, olmonī) taqsimşuda – Flandrija, Vallonija, Brjussel (pojtaxt)-ro, ki iborat az 10 muzofot ast, dar bar megirad. Zinai poini idorakuniji hududī kommunaho meboşand. Belgija uzvi SMM, davlathoi Beniljuks, Ittihodi Avrupo, NATO va ƣ. meboşad. Munosibati diplomatiji Belgija bo Toçikiston 29 apr. 1992 barqaror şud. Dar sathi diplomatijai mardumī çam'ijathoi dūstiji «Toçikiston – Belgija» va «Belgija – Toçikiston» ta'sis joftaand.

Tabiat[viroiş | edit source]

Mintaqahoi çuƣrofī[viroiş | edit source]

Belgijaro ba se mintaqai çuƣrofī metavon taqsim kard: mintaqai nazdisohilī, pahnkūhi markazī va balandihoi Ardenn. Mintaqai pasti nazdisohiliro polderho – zaminhoi hosilxezi az tahdidi bahr bo djunaho – teppahoi regī (vus'ataşon to 15 km va az s. b. to 2 m pointar) va darƣothoi hifzşavanda taşkil medihand, ki dar samti Flandrija va Kampin toraft hamvoru musattah şudaand. Mintaqai cindori gertsiniji qismi çanubiji mamlakatro tahnişasthoi davrahoi mezozoj va kajnozoj ivaz kardaand. Mintaqai pahnkūhi markazī hosilxeztarin buda, az kiştzorhoi pahnovar va dehoti har ço-har ço ma'vogirifta iborat ast (muzofoti Eno). Teppakūhhoi Ardenn, ki ba hisobi mijona az s. b. 460 m balandand (kūhi Botranƶ – 694 m, nuqtai balandtarini Belgija), qismi çan. şarqiji mamlakatro faro girifta, asosan beşazor va kamaholiand.

Kandanihoi foidanok[viroiş | edit source]

Belgija konhoi qūrƣoşim, ruh, mis dorad; az sanghoi xoro, marmar, dolomit boj ast; ma'danhoi zerizaminiji asosī – angiştsang va gazi tabiī.

Iqlim[viroiş | edit source]

Iqlimi Belgija mu'tadili bahrī. Haror. mijonai janv. az –10S to +40S, ijul az 120 to 230S. Miqdori mijonai boriş–700–900 mm, dar qismi kūhsor–1200–1500 mm.

Obu xok[viroiş | edit source]

Belgija darjohoi purobi zijod dorad; buzurgtarinaşon Şelda (Esko) va Maas (Mjoz) buda, kiştigardand. Xokaş būr, çangalī va xokistarī. Polderho – mintaqahoi az bahr ozodşuda maxsusan hosilxezand.

Nabotot[viroiş | edit source]

Nabototi Belgija asosan mazrū' buda, rustanihoi tabiī 20 darsadi hududi mamlakatro faro giriftaand (asosan beşazorhoi daraxtoni pahnbarg – bulut, şamşod). Beşazorkunī rivoç joftaast, dar djunaho asosan sanavbar, dar teppaho arca meşinonand. Dar Belgija mamnū'goh va boƣhoi tabiī zijodand (Kalmhaut, Ot-Fan va ƣajra).

Hajvonot[viroiş | edit source]

Olami hajvonot beştar dar Ardenn va beşazorhoi on nazarras ast. Asosan guroz, gavazni şimolī, ƣizol, ohu, xargūş, sançob, muşi beşagī; dar najzorho murƣobī, tazarv, titav vomexūrand. Obzerkunī, maxsusan dar mintaqahoi nazdibahrī, xatari tabiiji asosī buda, mudoxilai toraft beştari inson ba tabiat, mintaqahoi sabzro paxş kardani şahrho, afzudani şabakahoi serşumori rohho, inkişofi bosur'ati sanoat boisi oludaşaviji havo va ob gardida, masoili ekologī eçod mekunad.

Aholī[viroiş | edit source]

Dar Belgija vobasta ba hajati etnikī se zaboni davlatī roiç ast. Flamandiho, homiloni zaboni niderlandī – 58%, vallonhoi faronsavizabon – 31%, sokinoni zabonaşon olmonī va duzabona 11%-i aholiji mam-lakatro taşkil medihand. Flamandho dar Flandrija (Şim. Belgija), vallonho dar Vallonija va Brjussel (garcande dar hududi Flandrija çojgir ast) va olmoniho dar mintaqahoi hamsarhaddi Olmon maskunand. Dar Belgija 97 darsadi aholī şahrnişin buda, Brjussel, Antverpen, Gent, Ljoven sernufustarin şahrhoand. Dar Belgija ƣajr az olmonihoi etnikī kūcijon az Kongo (sobiq Kongoi Belgija), Turkija, Marokaş, muhoçiron az sobiq Ittihodi Şūravī (50 hazor), incunin ispaniho, junoniho, kurdho va ƣ. umr ba sar mebarand. Az ¾ hissai aholī mu'taqidi katolisizm, ¼–protestantizm, boqimonda namojandagoni dinho va çarajonhoi digar meboşand; musulmonon nazdiki 300 hazor nafarand. Dar Belgija darozumrī ba hisobi mijona 78,7 (mardho – 75,5, zanho – 82,09) sol meboşad.

Ta'rix[viroiş | edit source]

Ta'rixi qadim[viroiş | edit source]

Dar ahdi qadim dar hududi mamlakat qabilai belgho (nomi Belgija az hamin çost) muqim şudand. Soli 57 to m. Belgijaro Julij Sezar ba dast darovard va on ba hajati Imperijai Rum cun muzofoti Belgika vorid şud. Asri 5 m. in muzofot giriftori toxtutozhoi qabilahoi olmoniji frankho, frizho va saksho gardida, dar natiçai omezişi onho bo qabilahoi kelthoi şimolī xalqijati flamandho taşakkul joft. In hudud to sadai 9 dar hajati Şohigariji frankho bud. Dar ahdi Karli Buzurg (768–814) markazi imperijai Karolingho buda, ba'di inqirozi on dar hududi Belgija grafigariji Flandrija, gersogigariji Brabant, dertar grafigarihoi Limburg, Ljuksemburg, Namjur, Eno va episkopigariji Kambre, Ljeƶ, Turne ba vuçud omadand. Mavqei xubi çuƣrofī – dar burişi rohhoi darjoiju bahrī voqe' budani Belgija boisi kaşmakaşi çonibhoi Anglija, Faronsa, Ispanija va Avstrija gardid.

Ta'rixi asrhoi mijona[viroiş | edit source]

Dar asrhoi 12–13 Belgija xele taraqqī karda, ba markazi hunarmandī va tiçorati Avrupo tabdil joft. Çangi sadsola (1337–1453)-i bajni Anglija va Faronsa on hama peşraviro barbod dod. Ibttidoi sadai XV xoki Belgija ba dasti gersogigariji Burgundija va dertar, jakço bo Niderland, ba tasarrufi Gabsburgho daromad. Inqilobi burƶuaziji sadai XVI-i Niderland dar xoki Belgija şikast xūrd. Dar davrai Çangi Ispanija baroi maqom dar Avrupo Belgija ba tasarrufi Gabsburghoi Avstrija darovarda şud. Gabsburgho baroi inkişofi hunarmandī va tiçorat dar muzofothoi Belgija şaroit faroham ovardand. Baroi rivoçi tiçorat ba Olmon, Lotaringija va Şvejsarija rohhoi savdo kuşodand, bajni Brjugge va Gent, Gent va rezişgohi darjoi Şelda nahrho kandand, ziroatkorī va parvarişi hajvonot, nassoçī va şişasoziro taraqqī dodand. Ersgersog Iosifi II (1780–94) dar soxti davlatdorī tabaddulot ba vuçud ovard: kalisohoro basta, hokimijati episkophoro barham dod, bajni dindoron tahammulpaziriro çorī kard. In iqdom ƣazabi dindoronro afzuda, ba sar zadani inqilobi solhoi 1789–90 sabab şud. Nojabri 1792 laşkarijoni Faronsai inqilobī ba sarzamini Belgija daromada, candin muzofoti onro zabt kardand. Ba'di torumori Faronsai napoleonī muzofothoi Belgija va Niderland bo qarori Kongressi Vena (1814–15) ba hajati Şohigariji Niderland darovarda şud.

Istiqlol[viroiş | edit source]

Inqilobi soli 1830 Belgijaro sohibistiqlol va Kongressi millī (7 fevr. 1831) soxti davlatdoriaşro monarxijai konstitutsionī e'lon kard. Iqtisodi Belgija peş raft, hamkorī bo Olmon va Faronsa baroi furūşi mahsulot bozorhoi nav ba vuçud ovard. Kuşodani rohhoi ohan, istehsoli parovozu vagon, relsho va dig. masolehi r. o. iqtisodi mamlakatro xele peş burd. Hukumati Belgijaro hamdigarro ivazkunon, hizbhoi liberalho va katolikho idora mekardand. Quvvai korgarī nerū megirift. Ox. sadai 19 dar Belgija kapitalizmi ba raqobati ozod asosjofta ba kapitalizmi monopolistī tabdil joft. Istixroç va korkardi ma'dan, taraqqiji moşinasozī, sanoati bofandagī va şişasozī, mijonaravī dar tiçorat, ƣorati zaxirahoi mulkhoi mustamlikavī (soli 1908 sohibi Kongo va Ruanda-Urundi gardid) in davlati xurdro xele muqtadir va hatto sodirkunandai sarmoja kard (ba davlathoi Fors, Misr, Siam, Xitoj, Amrikoi Çanubī, Rossija). Taşkili maorifi çudo az din, ta'sisi maktabhoi davlatiji dunjavī, çorī kardani ta'lim ba zaboni flamandī va faronsavī, az jak taraf omili peşravī va az tarafi digar boisi tundrav şudani katolikho gardid. Muborizai şadidi bajni katolikho bo liberalho dar mas'alai ba tadris hamroh kardani ta'limoti dinī bo ƣalabai katolikho ançom joft. Çorī gardidani huquqi intixobotī, ta'sisi hizbhoi korgarī va sotsialistī, istifodai    beştari zaxirahoi tabiiji mustamlikaho Belgijaro beştar muqtadir kard. Ekspansijai sohibkoroni belgijagī ba kişvarhoi dig. niz omili peşraviji davlat gardid. Mas., s-hoi 1914–18 dar jak xudi Rossija 190 korxonai sanoatiji Belgija fa'olijat doşt, ki ba on 22,5 hazor korgaru muhandisi belgijagī çalb şuda budand. Ba'di sar zadani Çangi jakumi çahonī 4 avg. 1914 Olmon daxolatnopaziriji Belgijaro qat'i nazar karda, ba on hamla ovard. Ajni zamon laşkarhoi dar mulkhoi mustamlikavī çojgiriftai Belgija jakço bo Faronsa va Anglija mulkhoi mustamlikaviji Olmonro dar Afriqo tasarruf kardand. Buhroni iqtisodiji çahonī (1929–33) ba Belgija ta'siri xudro dertar az dig. davlathoi Avrupo rasond. Lekin sifati balandi mahsulot, istehsoloti musallah bo texnikai olī ba Belgija imkon dod, dar qatori buzurgtarin sodirkunandagoni pūlod va dig. nav'hoi mahsuloti moşinsozī boşad. Ba'di sar zadani Çangi dujumi çahonī, 10 maji 1940 quvvahoi harbiji Olmoni faşistī ahdşikanona ba Belgija huçum kardand. Iqtisodi Belgija purra ba dasti ƣosib daromad. Sent. 1944 laşkarhoi anglisiju amrikoī jakço bo partizanhoi Belgija qismi zijodi mamlakatro ozod kardand. Belgija bo Niderland va Ljuksemburg jak şuda (Ittihodi Beniljuks), iqtisodi hamdigarro peş burdand. Soli 1948 ba imzo rasidani Pakti Brjussel oid ba ta'sisi Ittifoqi harbī-sijosī, soli 1949 baroi ta'sisi Ittihodi Atlantikai Şimolī (NATO) asos guzoşt. To az dast dodani mulkhoi mustamlikavī dar natiçai dekolonizatsijai s-hoi 50–avvali 60 sadai 20 iqtisodi Belgijaro almos, mis, kobalt, ruh, tilo, xūlai uran, kaucuk, kakao, paxta va dig. mahsuloti az Afriqo ba dastovardaaş ta'min mekard.

Ta'rixi navin[viroiş | edit source]

Soli 1993 ba konstitutsija taƣjirot vorid karda, podşohī ba se federatsijai mintaqahoi muxtor – Flandrija, Vallonija va Brjussel badal şud. Çomeai olmonizabonho bo nigahdoşti ba'ze mustaqilijatho ba Vallonija vorid kunonida şud. Soli 1993 hukumati Belgija sijosati qat'iro dar masoili şuƣli aholī, andozbandī, past kardani jorihoi pulī va ƣ. çorī karda, ba norozigiji mardumi kişvar muvozzeh şud. Soli 1999 Belgija az artişi da'vatī ba artişi kasbī guzaşt, soli 1996 hukmi qatlro bekor kard. Munosibat bo mustamlikahoi sobiq dar mavridi bargardonidani qarz tezutund şuda, s-hoi 1990–94 mardumi Ruandaro ba qaşşoqī ovard. Dar intixoboti parlamentiji soli 1999 liberalhoe, ki dar oppozitsija budaand, ƣolib omadand. Hizbhoi sijosiji Belgija dar asosi milliju zabonī taşakkul jofta, Hizbi liberalho va demokrathoi flamandī, Hizbi sotsialistī, Hizbi xristianī-demokratiji flamandī, Hizbi «Manfiati flamandī»; hizbhoi faronsavizabonon: Hizbi sotsialistī, Harakati islohotxohī, Hizbi markazi gumanistiji demokratī va ƣ. fa'olijat dorand. Incunin Konfederatsijai ittifoqhoi kasabai xristianho, Federatsijai zahmatkaşon, Markazi umumixalqiji ittifoqhoi kasabai liberalī amal mekunand.

Iqtisodijot[viroiş | edit source]

Belgija davlati az çihati iqtisodī peşrafta buda, bo istehsoli mahsulot va texnikai a'losifat dar Avrupoi Ƣarbī mavqei namojon dorad. Belgijaro avvalin davlati industrialiji çahon meşumorand. Dar dahsolai oxiri sadai 20 va avvali sadai 21 iqtisodi Belgija dar holati murakkabi nav-soziji içborī qaror doşt. Binobar in hukumat zud ba navkuniji istehsolot va ta'sisi korxonahoi navi istehsolī rū ovarda, baxşi xususiro rivoç dod. Belgija dar sohai naqlijot, xoçagiji kommunalī va sūzişvoriji energetikī peşsaf ast. Dar Belgija 75 darsadi barq dar nerūgohhoi atomī istehsol meşavad. Dar Belgija istehsol va korkardi filizzoti sijoh va ranga dar çoji avval ast, maxsusan istehsoli moşin va taçhizot baroi sanoati filizzkorī, kimijo, nassoçī, vositahoi naqlijot, elektrotexnika, radioelektronika rivoç joftaast. Dar iqtisodi Belgija xudravsozī (sole 1 mln adad, jakço bo şirkathoi çahoniji Ford, Çeneral Motors, Folksvagen, Volvo) naqşi buzurg dorad. Belgija istehsol va sodirkunandai mavoddi kimijoiji ƣajriorganikī–kislotahoi gunogun, sodai kalsijdor, nurihoi mineralī, mavoddi şustuşūī, incunin plastmassa, kaucuk, foto va kinonavorho meboşad. Az 20 korporatsijai çahoniji istehsolkunandai mavoddi kimijoī 10-toaş dar Belgija çojgirand. Flandrija dar sohai texnologijahoi olī (hajtek) peşsaf buda, Antverpen markazi çahoniji korkard va xaridufurūşi almos ast. Şabakai rohhoi obī dar Bahri Şimolī, dastras budani rūdi Rejn az Antverpen to Gent, sohai inkişofjoftai xidmatrasonī (naqlijot, savdo) niz dar iqtisodi Belgija naqşi muhim dorad. Istehsoli sement, doruvorī, korkardi zaƣirpoja, paxta, paşm niz rivoç joftaast. Istehsoli siloh baroi Belgija sohai an'anavist. Dar Belgija mebel va oinasozī, istehsoli pojafzor, trikotaƶ, qolinhoi paşmiju sintetikī niz rivoç joftaast. Dar sodiroti şişa va oina dar çahon çoji avvalro işƣol mekunad.

Kişovarzī[viroiş | edit source]

Belgija dar çahon jake az buzurgtarin istehsolkunandagoni mahsuloti şirī buda, dar parvarişi gov, xuk, murƣ peşsaf ast. Dar Belgija beştar gandum, çav, çavdor, çuvorimakka, lablabui qand,  kartoşka kişt mekunand. Sabzavotkorī, gulparvarī va boƣdorī niz rivoç dorad. Talaboti doxiliro dar masolehi zikrşuda 1,5–2 barobar mepūşonad. Şikori mohiji bahrī nazdiki 18 hazor t dar jak sol ast. Pivopazī va istehsoli panir amali an'anavist (Konfederatsijai pivopazoni Belgija az sadai 16 vuçud dorad).

Naqlijot[viroiş | edit source]

Belgija dar sistemai naqlijotiji Avrupo mavqei muhim dorad. Az çihati ziciji xathoi r. o. va xudravgard dar çahon çoji avvalro işƣol mekunad. Dar gardişi bor naqlijoti xudravī bartarī dorad. Hududi Belgijaro 7 şohrohi transavrupoī burida meguzarad. Daroziji rohi ohani mamlakat 3,5 hazor km buda, 2,6 hazoraş elektrikonida şudaast. Poezdhoi balandsur'at Belgijaro bo pojtaxti candin davlathoi Avrupo pajvast mekunand. Zijoda az 40 aeroport dorad, az çumla Aeroporti bajnalmilaliji Zaventem (dar masofai 10 km az Brjussel, zijoda az 20 mln musofir dar jak sol). Daroziji rohhoi obiji doxilī zijoda az 2 hazor km, bandarhoi asosiji darjoī – Antverpen, Brjugge, Gent, Ljeƶ, Namjur, Ostende ƣajr az darjoho bo nahrhoi kiştigard pajvast meşavand. Lūlahoi intiqoli naft, gaz va mavoddi ƣizoī mavçudand.

Baroi Belgija savdoi berunī ahammijati kalidī dorad. Moşinho va taçhizoti sohahoi gunoguni istehsolot, filizzoti sijoh va ranga, mahsuloti sanoati kimijo, mahsuloti nassoçī sodir; xūrokī, mahsuloti xomi energetikī, taçhizot vorid mekunad. Şarikoni tiçoratiji Belgija mamlakathoi Ittihodi Avrupo, IMA, Britanija meboşand. Sajjohī sohai serdaromadi iqtisodi Belgija ast. Osoişgohhoi obşifoī (balneologī), lojşifoī (Zebrjugge, Knokkel, Ostende, Spa) va markazhoi varzişi zimistonī dorad. Hifzi içtimoī, joriji tibbī dar sathi olī qaror dorad. Belgija az çumlai davlathoi Avrupoi Ƣarbī avvalin şuda dar sohai xidmatrasoniji tibbī dotatsijai davlatiro çorī namudaast. 98 darsadi aholī bo suƣurtai hatmiji tibbī faro girifta şudaast.

Varziş[viroiş | edit source]

Belgija avvalin şuda musobiqai varzişiji konkurro rohandozī kardaast. Kumitai milliji olimpiji mamlakat soli 1906 ta'sis joftaast. Belgija jake az muassisoni Federatsijai bajnalxalqiji futbol (soli 1904) meboşad. Velosipedronī va futbol nav'hoi dar Belgija ma'muli varziş meboşand. Dastovardhoi varzişiji Belgija xele nazarras buda, dastahoi muntaxab, timhoi futbol, xokkej, tennis, varzişgaroni alohidai namudhoi zimistonai varziş, şinovarī va ƣ. sohibi bisjor çomhoi cempionathoi çahon va unvoni cempioni çahon gardidaand.

Maorif va ilm[viroiş | edit source]

Vazorati federaliji maorif asosan az boloi ma'lumoti umumiji hatmī nazorat mebarad, şarti dodani diplom va sertifikathoro muajjan menamojad. Mas'alahoi digari soharo vazorathoi maorifi se federatsija barrasī mekunand. Ma'lumoti hatmī dar  6–16 solagī rojgon va bo ta'limoti ilovagiji hunaromūzī, tajjoriji texnikī, takmili iste'dod va ƣ. doda meşavad. Maktabho davlatī va xususiand. Qismi zijodi maktabhoi xususī mansubi kalisohoi katolikī meboşand, ki pontifikī (papaī), eparxijavī va jo odiji nazdikalisoijand. Ma'lumoti kasbī dar maktabhoi maxsusi texnikī, badeī, kişovarzī, tibbī va ƣ., ki ba barnomai komili maktabi mijona asos joftaand, omūzonda meşavad. Ma'lumoti olī dar Belgija bo on farq mekunad, ki donişçū dar rafti tahsil az tamomi dastovardhoi ilmiji sohai intixobkardaaş barxurdor meşavad (maxsusan dar sohai xoçagidorī, sanoat va kişovarzī) va xud malakai muhaqqiqī pajdo mekunad. In ast, ki 40 darsadi mablaƣi az çonibi hukumat baroi tahqiqoti ilmī çudogardida ba  buçeti donişgohho guzaronida meşavad. Dar donişgohho tahsili pançsola, corsola va sesola (barnomai kūtohkardaşuda) ba roh monda şudaast. Donişgohhoi buzurgtarini Belgija: donişgohhoi Ljeƶ (s. ta'sis 1817), Mons, Gent (1817), Antverpen (1965); Donişgohi katolikī (soli 1425; soli 1970 ba du qism – niderlandī va faronsavī çudo karda şudaast), Donişgohi ozod (Brjussel) Akademijai şohiji ilm, adabijot va sanoei nafisai Belgija (1772). Ilm va texnika hamqadami ta'rixi mamlakat ast. Dar sadai 16 dar Belgija xaritasoz G. Merkator, anatom A. Vezalij, gijohşinos R. Dodoens, rijozidon va muhandis S. Stevin şuhratmand budand. Dar sohai kūhkorī, korkardi filizzot az ibt. sadai 17 tahqiqot ançom medodand. Dar sohai tahqiqoti fundamentalī va nazarijavī ximik-texnolog E. G. Solve va muhandison Z. T. Gramm, Ƶ. Lemetr korhoi nazarras ançom dodaand. Dar sohai tib va biologija 4 nafar sohibi Mukofoti nobelī gardidaand.

Televizion va radio[viroiş | edit source]

Dar Belgija telekommunikatsija dar sathi olī qaror dorad (televizion, radio, internet, aloqai mobilī). Dar Belgija nazdiki 30 pojgohi televizionī, 10 retransljator, 90 pojgohi radioī fa'olijat dorand.

Adabijoti Belgija[viroiş | edit source]

Adabijoti Belgija maçmui osor dar du zabon – faronsavī va flamandī (niderlandī) meboşad. Adabijoti faronsavizabon az sadai 13 inkişof jofta, dar ƶanrhoi ta'rixī, romanhoi ritsarī (çavonmardī), novella va şe'rho padid omadaast. Ƶan Lemer de Belƶ şoiri buzurgi davrai Ehjo meboşad. Adabijoti sadahoi 16–18 tahti ta'siri maktabhoi badeiji Faronsa va çarajonhoi adabiji klassisizm va maorifparvarī eçod şudaast. F. Lebrussar, A. Ƶ. Ƶ. Lemajer, Ş. Potven şoironi namojoni sadai 19 meboşand. Adabijoti flamandī to sadai 17 jak çuz'i adabijoti niderlandī bud (J. Xardjojn, A. Pojrters, V. Ogir). Kūşişi eçod kardani asarhoi sirf flamandī va ozod az ta'siri faronsavī dar osori şoironi romantik P. van Djojse, K. L. Ledegank, romannavison X. Konsians, A. Bergman (a. 19) muşohida meşavad. Osori adibi maşhuri çahon Şarl de Koster, maxsusan romani ū «Dostoni Ulenşpigel...» (1867) namunai xubi ba ham omadani an'anahoi adabiji flamandī va ta'siri adabijoti Faronsa meboşad. Kūşişi ehjo kardani adabijoti vallonī dar eçodijoti Ş. N. Simonon va osori adiboni çam'ijati adabijoti valloniji Ljeƶ (1872) muşohida meşavad. Tahti ta'siri çarajonhoi naturalizm va simvolizm niz asarho eçod şudaand (oxiri sadai 19–avvali sadai 20). Dar sadai 20 Verxarn va Meterlink (Mukofoti nobelī, soli 1911) şuhrati çahonī joftand. Osori ba qonunhoi realizm asosjoftaro F. Ellens, D. Ƶilles, Ƶ. Lenz (romanhoi içtimoī va novellaho) eçod kardaand. Tom Lanua va Herman Brjusselmans adiboni maşhuri zamoni hozira meboşand.

Me'morī va san'ati tasvirī[viroiş | edit source]

Dar hududi Belgija jodgorihoi san'ati keltho va rimiho mahfuz mondaand. Asri 11 soxtmoni şahrho sur'at girifta, qal'avu ratuşaho, qasru kalisohoi çolib bino joftand (me'morī dar uslubi gotika, sadahoi 12–16). Asarhoi rassomoni Burgundijai sadai 15 (Ja. van Ejk, D. Bauts, I. Bosx) garcande dar mavzu'hoi dinī ofarida şudaand, ba hajoti voqeī nazdikand va qullai davrai Ehjo ba hisob meravand. Maktabi rassomiji flamandī (a. 17) ba çahon musavvironi behamto P. P. Rubens, A. van Dejk, Ja. Jordans va F. Snajdersro dod. Kalisohoi in davr bo uslubi gotikai mahallī va barokkoi itolijoī bino şudaand. Dar san'ati sadai 19 çarajoni romantizm bo takja ba an'anahoi niderlandivu faronsavī osori çolibi ifodagari san'ati sof milliro (musavvarahoi A. Virts, L. Galle, X. Lejs) padid ovard. Ox. sadai 19 me'moron V. Orta va X. van de Velde cun tavlidgaroni uslubi modern şinoxta şudand. Musavvir va muçassamasoz I. Permike simoi barçastai ekspressionizmi s-hoi 30-i Belgija meboşad. Binoi Namoişgohi umumiçahoniji voqe' dar Brjusselro (1958, me'mor V. Burƶua) namunai oliji çarajoni avangardizm şumoridaand.

Musiqī[viroiş | edit source]

San'ati musiqiji Belgija taçassumi madanijati xalqhoi az qadim maskuni in sarzamin–vallonho, flamandiho, incunin hollandiho, olmoniho va faronsaviho meboşad. Dar davrai Ehjo maktabi polifoniji niderlandī ba musiqiji Avrupoi Ƣarbī ta'siri amiq rasonda bud. Dar sadai 17 xor va musiqiji kalisoī ma'mul bud. Asrhoi 17–18 opera-baleti kompozitoroni Faronsa va Itolijo dar sahnai teatrhoi Brjussel, Gent va dig. şahrhoi Belgija guzoşta meşudand. «Maskarad-pastoral»-i P. van Maldere avvalin opera-mazhakai belgijagī bud (1759). Asarhoi kompozitoroni buzurgi Avrupo – R. Vagner (opera), K. M. Veber, F. List (simfonija) baroi inkişofi madanijati musiqiji Belgija naqşi namojon doştand. Kompozitori (ohangsozi) belgijagī S. Frankro (a. 19) namojandai buzurgi romantizm dar musiqiji avrupoī mehisoband. Dar sadai 20 kompozitor Ƶ. Absil, diriƶjor A. Kljuitas, skripkanavozon A. Gertler, A. Grjumo, sarojanda Ƶ. Van Dam şuhrati çahonī pajdo kardand.

Dar Belgija konservatorijaho, maktabi musiqiji kalisoī, çam'ijathoi zijodi musiqī, ittifoqi kompozitoron   fa'olijat dorand. Dar mamlakat ozmunhoi kaloni bajnalmilaliji pianinonavozoni ba nomi Şohbonu Elizaveta (dar Brjussel), arƣununnavozoni ba nomi I. S. Bax (Gent), kvartethoi torī (dar şahri Ljeƶ), incunin festivalhoi musiqiji flamandiju vallonī barguzor meşavand.

San'ati balet dar Belgija mavqei maxsus doşta, namoişnomaho dar hamdastī bo artistoni balet va baletmejsterhoi davlathoi Avrupo ba sahna guzoşta meşavand. Hajati truppaho hameşa gunogunmillatand. F. Baal, T. Brulin, L. Vandervest, Belgija Damen xodimoni buzurgi san'ati teatriji avvali sadai 21-i Belgija meboşand. Solhoi oxir dar Belgija dramaturgijai radioī va televizionī beştar ma'mul şudaast. Ba mas'alai teatr baroi bacagon tavaççuh beştar ast. Teatrhoi lūxtaki Belgija, Teatri avangardiji F. Nejring «Tapos» şuhrati çahonī dorand.

San'ati sinamo[viroiş | edit source]

Avvalin film dar Brjussel soli 1896 namoiş doda şuda, avvali kinostudija soli 1908 dar şahri Harreveld ta'sis jofta bud. Asosan filmhoi mustanad, ilmī-ommavī va mardumşinosī navorbardorī meşudand. Avvalin filmi ovoziro korgardon G. Şukensu eçod kardaast. Korgardonhoi minba'da bo istifoda az taçribai filmbardoroni anglis, olmonī va kinoavangardi şūravī film meofaridand. Filmhoi barodaron Ƶ. P. va L. Ƶarden «Va'da» (1996), «Rozetta» (1999), «Pisar» (2002), «Kūdak» (2005), ki hama çoizadori Kinofestivali bajnalxalqī dar Kann meboşand, «mavçi nav» dar kinematografijai Belgija hisobida meşavand. Dar Belgija cahor kinostudija va buzurgtarin dar Avrupo Studijai filmhoi animatsioniji «Belvizon» (az soli 1955) fa'olijat dorand. Dar Belgija 30 naşrijai maxsus baxşida ba kino ba tab' merasad. Se maktabi oliji kinematografija, şu'bahoi kinoi jak qator donişgohho va akademijaho baroi in soha mutaxassis tajjor mekunand. Korhoi ilmī-tahqiqotī oid ba kino dar Sinematikai şohonai Brjussel, Osorxonai kino, Donişkadai milliji kinoi ilmī ançom doda meşavand. Az soli 1954 sole du marotiba festivali filmhoi vatanī, jak marotiba dar Brjussel va Antverpen Kinofestivali bajnalxalqī guzaronida meşavad.

Ezoh[viroiş | edit source]

Adabijot[viroiş | edit source]

• Belgija / M. Şarifzoda // Asos — Boz. — D. : SIEMT, 2013. — (Ensiklopedijai Milliji Toçik : [taxm. 25 ç.] / sarmuharrir N. Amirşohī ; 2011—2023, ç. 2). — ISBN 978-99947-33-52-4.

• Drobkov V. Na perekrestke dorog, kulьtur, istorii. Ocerki o Belьgiji i Ljuksenburge. M., 1989
• Namadova A. S., Belьgija. Istoriceskijopыt: traditsiji i sovremennostь. M., 2001
• Novaja rossijaskaja entsiklopedija. T. 2. M., 2005
• Stranы mira. Sovremennыj spravocnik. M., 2008

Pajvandho[viroiş | edit source]

	Belgija dar Vikianbor

•  Vikianbor: Atlas: Belgija 

• Belьgija. — statьja iz onlajn entsiklopediji «Krugosvet». Bargirifta az sarcaşmai avval 21 avgusti 2011.
• Belgium(angl.). — Spravocnik TsRU po stranam mira. 9 Janvar 2019 sançida şud. Bargirifta az sarcaşmai avval 12 sentjabri 2019.
• Belgium(angl.). — profilь stranы na sajte Bi-bi-si. Bargirifta az sarcaşmai avval 21 avgusti 2011.
• Portals to the World: Belgium(angl.). — informatsija o Belьgiji na sajte Biblioteki Kongressa IMA. Bargirifta az sarcaşmai avval 21 avgusti 2011.
• Belgium(angl.). — informatsija o Belьgiji na sajte Gosudarstvennogo departamenta IMA. Bargirifta az sarcaşmai avval 21 avgusti 2011.

Vebgohhoi rasmī

• Ofitsialьnыj sajt belьgijskogo federalьnogo pravitelьstva(nl.)(fr.)(olmonī)(angl.)
• Ofitsialьnыj sajt belьgijskoj monarxii(nl.)(fr.)(olmonī)(angl.)
• Posolьstvo Belьgiji v Moskve

Gardişgarī

• Ofitsialьnыj sajt komiteta po turizmu Belьgii(angl.)