Маскав

Шаҳр
Маскав
Москва
Парчам Нишон[d]
Кишвар	Русия
минтақа	Маскав
Роҳбар	Сергей Собянин
Таърих ва ҷуғрофиё
Таъсис	1147
Аввалин номбарӣ	4 апрел 1147[4][5]
Номҳои пешина	Кучково
Масоҳат	2 562 ± 1 км²
Баландии марказ	156 м
Навъи иқлим	нарми қитъагӣ
Минтақаи замонӣ	UTC+3:00
Аҳолӣ
Аҳолӣ	13010112[1] тан (2021)
Зичӣ	4823 тан/км²
Агломератсия	15 512 000[2]
Миллият	русҳо (91,65 %), украинҳо (1,42 %), тоторҳо (1,38 %), арманҳо (0,98 %), озарбойҷонҳо (0,53 %), яҳудиён (0,49 %)[3]
Эътиқодот	насрониён, мусулмонон,
Номи қавмӣ	москвич
Забони расмӣ	русӣ
Шиносаҳои ададӣ
Пешшумораи телефон	495, 496, 498, 499
Нишонаи почта	101001–135999
Коди мошин	77, 97, 99, 177, 197, 199, 777 ва 799
mos.ru​(рус.)​(англ.)
Парвандаҳо дар Викианбор

Маскав (произношение (итт.)) — пойтахт Федеросиюни Русия, шаҳри федералӣ, маркази маъмурӣ маркази ҳавзаи федералӣ ва маркази вилояти Маскав^[6], ки дар итоати ин вилоят, дохил намешавад. Бузургтарин аз ҷиҳати шумораи аҳолӣ, шаҳри Русия ва субъектҳои ӯ. Яке аз даҳ шаҳри сераҳолитарини дунё ба шумор меравад^[7].

Пойтахти таърихии мулки Ҳокимони бузурги Маскав, подшоҳии Рус, Русияи шоҳаншоҳӣ (дар солҳои 1728—1730), Русияи Шуравӣ ва ИҶШС. Шаҳри Қаҳрамоншаҳр. Дар Маскав узвҳои давлатии Русия (ба ғайр аз Суди Конститутсионӣ), сафоратхонаҳои давлатҳои хориҷӣ қарор доранд.

Маскав дар маркази қисми Аврупои Русия, байни дарёҳои Ока ва Волга, дар васли баландии Смоленску-Маскав (дар ғарб), ва дашти Москворетску-Ока (дар шарқ) ва пастхамии Мещёрск (дар ҷанубу-шарқ) қарор дорад. Замини шаҳр баъди дигаркунии сарҳади шаҳр, ки соли 2012 шуда гузашт, ба марраи 2511 км² расид^[8]. Сеяки шаҳр, ки 870 км²-ро ташкил мекунад, дар ҳалқаи роҳи автомобилгарди дохилӣ мавқеъ гирифтааст. Боқимонда 1641 км² — паси ин роҳ ҷой дорад.

Баландии миёна 156 метр аз сатҳи баҳр мавқеъ гирифтааст. Аз ҳама баландтарин нуқта дар баландии Теплостанск, ки 255 метрро аз сатҳи баҳр ба ҳисоб меравад^[9], аз ҳама нуқтаи паст дар наздикии пули Бесединск, ки дарёи Маскав берун аз шаҳр мешавад, баландии ин нуқта 114,2 метр аз сатҳи баҳр ташкил мекунад^[10]. Дарозии Маскав аз шимол ба ҷануб дар ҳудуди роҳи автомобилгарди дохилӣ — 38 км, берун аз ин ҳудуд — 51,7 км, аз ғарб ба шарқ — 39,7 км.

Иклими Маскав континенталии муътадил буда, зимистонаш 4 моҳ давом мекунад, харорати хаво хунуктар аз 0 °C аст, аз−20 °C, то −25..−30 °C аст. Дар моҳҳои тобистон харорати хаво +15 °C то +20 °C аст.

Иқлими Маскав
Нишондод	Янв.	Фев.	Март	Апр.	Май	Июн	Июл	Авг.	Сен.	Окт.	Нояб.	Дек.	Сол
Максимуми мутлақ, °C	8,6	8,3	19,7	28,9	33,2	34,7	38,2	37,3	32,3	24,0	16,2	9,6	38,2
Максимуми миёна, °C	−4	−3,7	2,6	11,3	18,6	22,0	24,3	21,9	15,7	8,7	0,9	−3	9,6
Ҳарорати миёна, °C	−6,5	−6,7	−1	6,7	13,2	17,0	19,2	17,0	11,3	5,6	−1,2	−5,2	5,8
Минимуми миёна, °C	−9,1	−9,8	−4,4	2,2	7,7	12,1	14,4	12,5	7,4	2,7	−3,3	−7,6	2,1
Минимуми мутлақ, °C	−42,2	−38,2	−32,4	−21	−7,5	−2,3	1,3	−1,2	−8,5	−20,3	−32,8	−38,8	−42,2
Андозаи бориш, мм	52	41	35	37	49	80	85	82	68	71	55	52	707
Сарчашма: Боду ҳаво ва иқлим

Маскав дар минтақаи ҷангалҳои дарахтони сӯзанбарг ва паҳнбарг воқеъ буда, дар он ҷангалҳо, ботлоқзорҳо, марғзору алафзорҳо дар дарёбодҳо дида мешаванд. Дар ҷангалу бешабоғҳо рӯбоҳ, қоқум, миримушон, хази сиёҳ, вашақ, харгӯши сафед, санҷоб ва ғ. ба сар мебаранд. Дар ноҳияҳои марказии шаҳр, ки зич шаҳрсозӣ шуда, сабзазор кам аст, кабӯтари кабуд, зоғи ало, гунҷишк, досак ва ғайра лона месозанд. Дар ноҳияҳои ҷанубу ғарб бошандагони ҷангалҳои сӯзанбаргу паҳнбарг – шоҳгавазн, оҳу, хуки ваҳшӣ, савсор, санҷоб, муш, калламуш, хорпушт, аз парандагон – эзорсурхак, чағук, чумчуқ, таранд ва ғайра. бештаранд.  Дар обанборҳо қундузи дарёӣ, вашақ, аз моҳиҳо – шӯртан (навъи равғанмоҳӣ), налим, аломоҳӣ, симмоҳӣ, суфмоҳӣ, ҷумҷумамоҳӣ, моҳии сафед ва ғ. дида мешаванд.   

90,2%-и аҳолии Маскав-ро русҳо, 0,8% – тоторҳо, 0,7% – арманиҳо, 0,6% – украинҳо, 0,4% – гурҷиҳо, 0,3% – озариҳо, 0,3% – яҳудиҳо, 0,3% – узбекҳо, 0,2% – тоҷикон, 0,2% – молдавиҳо,  0,1% – беларусҳо ва ғайра ташкил медиҳанд (2021). Зичии миёнаи аҳолӣ 5,134 ҳазор нафар/км² (2024).

Дар Маскав расман 565 муассисаи динии православӣ, 111 ҷамоаи пайравони мазҳаби инҷилиҳои чаҳоргона, 58 муассисаи мазҳаби яҳудӣ, 52 муассисаи мусалмонӣ, 45 ҷамоаи пайравони баптистҳо, 32 ҷамоаи пресвитеранӣ, ҳамчунин ташкилоти мазҳаби буддоӣ, католикӣ, калисои арманӣ ва ғайра ба қайд гирифта шудаанд.

• Корхонаи коркарди нафти Маскав

Нахустин бор вожаи «Мос­ковъ» дар «Солномаи Ипатевӣ», зимни баёни маҳалли мулоқоти ҳокими Ростову Суздал – Юрий Долгорукий бо ҳампаймонаш  ҳокими Новгород – Святослав Олегович, ки таърихи 4–5.4.1147 баргузор гардида буд, ёдоварӣ шудааст. «Солномаи Твер» сохтмони аввалин истеҳкоми аз чӯбу хок сохташудаи наздикии теппаи Боровитскийро ба соли 1156 нисбат додааст.  

Шаҳр дар рафти воқеаҳои ҷанги дохилии солҳои 1174–76 ёдоварӣ гардида, таъкид мешавад, ки тирамоҳи соли 1176 Маскав ва деҳаҳои атрофи он ҳангоми ҳамлаи ҳокими Рязан княз Глеб Ростиславич ба коми оташ кашида шуданд, вале шащр ба зудӣ барқарор гардид. Январи соли 1238 Маскав дар натиҷаи истилои тотору муғулҳо сахт осеб дида буд.

Дар ибтидои асри 14, тибқи васиятномаи княз Александр Невский, Маскав мулки хоссаи писари хурдии ӯ Даниил Александрович гардида буд, ки минбаъд барои барпо гардидани князии Маскав (аз охири асри 14 Князии Кабири Маскав) замина гузошт. Солҳои 1368 ва 1370 Маскав дар муҳосираи князи литвонӣ Олгерд монд, вале соли 1382 лашкари Тухтамиш бо роҳи фиребу найранг вориди шаҳр гардид, онро ғорат карда ба коми оташ кашид.   

Солҳои 1478–1712 пойтахти давлати Руссия. Аз охири асри 15 то миёнаи асри 17 бино бар ҳозир набудани князи бузург (аз соли 1547 шоҳ), Маскав аз тарафи ашрофони интихобшуда – боярҳо идора мешуд, ки дар таърих ин давра бо номи «шурои боярҳо» машҳур аст. Дар аҳди опричина (1565–72) ва Дарбори хоссаи шоҳ Ива­ни IV Гроз­ний Маскав таҳти назорати низоми худидорӣ қарор дошт.  Дар Замони пурошӯб Маскав чун пойтахти давлат шоҳиди тамоми воқеаҳои муҳим – вожгун шудани шоҳ Фёдор Борисович Годунов, ба тахт нишастану сарнагун гардидани Дмитрийи Дурӯғини I, Василий Шуйский ва дигарон буд. Солҳои 1610–12 Маскав таҳти назорати низомиёни лаҳистониву литвонӣ қарор дошт. Дар асри 17 дар Маскав воқеаҳои муҳим – Ошӯби намак (1648), Ошӯби мис (1662) ва Шӯришҳои стрелетсҳо (1682 ва 1898) сар заданд.  

Солҳои 1708–1929 маркази маъмурии губ. Маскав. Соли 1712 бо дастури Пётри I пойтахти давлат ба Санкт-Пе­тер­бург интиқол дода шуд, вале Маскав мақоми «пойтахти дуюм»-ро нигоҳ дошт: дар ин ҷо дар калисои ҷомеи Успенскийи Кремл мисли пештара маросими ба тахт нишастани шоҳони рус баргузор мегардид.

Дар таърихи Маскав Ҷанги ватанӣ (1812) саҳифаи фоҷиабор маҳсуб меёбад. Субҳи барвақти 2(14).9.1812, тибқи қарори шурои низомӣ, Маскав-ро раҳо намуданд.  Сипоҳиёни фаронсавӣ ба шаҳр ворид гардида, онро оташ заданд, ки давоми се ҳафта аксари бинову иншоот нобуд гардиданд.  

Дар асри 19 – ибтидои асри 20 Маскав маркази бузурги саноатии Руссия гардид: соли 1851 байни Маскав ва Санкт-Пе­тер­бур­г р. о. сохта шуда, тадриҷан Маскав ба пойгоҳи бузурги нақлиётӣ табдил ёфт.

Дар замони Инқилоби солҳои 1905–07 дар шаҳр бузургтарин ошӯб (декабри соли 1905) сар зад. 3(16). 11. соли 1917 дар Маскав ҳокимияти шуравӣ барпо гардид. Солҳои 1917–91 идораи шаҳр дар ихтиёри Шурои шаҳри Маскав (Моссовет, соли 1993 барҳам хӯрд) буд. 11.3.1918 аз Петроград ба Маскав ШКХ ва КМ Ҳизби коммунисти Руссия (болшевикӣ) кӯчиданд ва 12.3.1918 Маскав пойтахти ҶШФСР эълон гардид. Солҳои 1922–91 Маскав пойтахти ИҶШС буд.  Аз соли 1929 маркази маъмурии вил. Маскав.

Дар давраи ҶБВ (1941–45) дар Маскав 16 дивизияи ихтиёриён (бештар аз 160 ҳазор нафар) ва дигар ҷузъу томҳои низомӣ ташкил гардид. Аксари корхонаҳои саноатии шаҳр ба минтақаҳои шарқии кишвар кӯчонида шуда, дар ҷойи онҳо корхонаҳои нав бунёд ёфтанд. Дар рафти набарди Маскав (1941–42) мудофеони шаҳр ҳамлаи артиши Олмони фашистиро рафъ намуда, ҳуҷуми ҷавобии Артиши Сурх нахустин амалиёти бобарори сарбозони шуравӣ гардид. Барои матонату қаҳрамонӣ дар мубориза ба муқобили истилогарони фашистӣ Маскав ба унвони ифтихории «Шаҳри Қаҳрамон» сарфароз шуд (1965). Дар набарди Маскав фиристодагони Тоҷикистон саҳм доштанд. Дивизияи 20-уми савораи дар Тоҷикистон ташкилёфта, бори нахуст дар рафти мудофиаи Маскав ба набард ворид гардид. Барои корнамоии ҷангӣ ва шуҷоату далерӣ ҷанговари тоҷик Муҳаммадӣ Иброҳимов бо ордени Ленин сарфароз шуд. Дар торумори душман дар назди Маскав С. Улуғзода, Р. Ҷалил, Б. Искандаров ва даҳҳо ҷанговари тоҷик корнамоӣ нишон доданд.

Соли 1991 дар Маскав мансаби раиси шаҳр (мэр) – мансабдори воломақоми ҳокимияти шаҳр таъсис дода шуд (солҳои 1991–92 ин вазифаро Г. Х. По­пов, солҳои 1992–2010 – Ю. Маскав Луж­ков; аз 2010 – С. С. Со­бя­нин бар дӯш менамуданд). Аз 25.12.1991 Маскав пойтахти Федератсияи Руссия мебошад.

• Метрои Маскав

• Донишгоҳи давлатии Маскав
• Донишгоҳи давлатии нафту гази Русия

• Намоишгоҳи дастовардҳои хоҷагии халқ

• Осорхонаи таърихии давлатӣ
• Осорхонаи политехникӣ
• Москвич

Китобхонаҳо

• Китобхонаҳои Маскав

• Москва-Ситӣ

• Селиванов А. Ф., Забелин И. Е. Москва // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• Москва : Энциклопедия / гл. ред. А. Л. Нарочницкий. — М. : Советская Энциклопедия, 1980. — 688 с., ил.
• Москва : Энциклопедия / Гл. ред. С. О. Шмидт ; Сост. : М. И. Андреев, В. М. Карев. — М. : Большая Российская энциклопедия, 1997. — 976 с. : ил.
• Москва / А. А. Попов; А. А. Тишков; А. Н. Прокинова; Л. А. Беляев, Н. А. Кренке, Б. Е. Янишевский, И. А. Бондаренко, Ю. Г. Клименко, И. Е. Печёнкин, Н. Н. Броновицкая, А. Ю. Броновицкая, А. С. Виноградова; Л. М. Старикова, Н. Э. Корсакова /2012/. А. А. Попов; А. А. Тишков; А. Н. Прокинова; В. В. Селевёрстов; Л. А. Беляев, Н. А. Кренке, Б. Е. Янишевский, И. А. Бондаренко, Ю. Г. Клименко, И. Е. Печёнкин, Н. Н. Броновицкая, А. Ю. Броновицкая, А. С. Виноградова; Л. М. Старикова, Н. Э. Корсакова /2018/. Актуализация: редакция БРЭ /2020/ // Большая российская энциклопедия. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017).
• Большой атлас Москвы / Московский гос. ун-т им. М. В. Ломоносова; картогр. основа — Роскартография ; науч. рук. Н. С. Касимов, В. С. Тикунов. — М.: Феория, 2013. — 999 с. — ISBN 978-5-91796-032-6. Бойгонӣ шудааст 5 апрели 2023  сол.
• Вахитов, Р. Р. Москвичи как сословие // Отечественные записки. — 2012. — № 3.
• Гиляровский В. А. Москва и москвичи. — М. : АСТ Астрель, 2005. — 511 с.
• Гиляровский В. А. Мои скитания / Москва газетная — М. : АСТ, 2007. — 508 с.
• Колодный Л. Е. Москва у нас одна. — М. : Политиздат, 1991.
• Московское великое княжество / Кучкин В. А. // Монголы — Наноматериалы. — М. : Большая российская энциклопедия, 2013. — С. 308—310. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 21). — ISBN 978-5-85270-355-2. Бойгонӣ шудааст 17 октябри 2020  сол.
• Москва — Петербург : Pro et contra. Диалог культур в истории национального самосознания. Антология. — Северо-Западное отделение Российской академии образования, Русский христианский гуманитарный институт; (Составитель К. Г. Исупов. Отв. ред. Д. К. Бурлака). — СПб. : Изд-во РХГИ, 2000. — 711 с. ISBN 5-88812-067-7
• Пыляев М. И. Старая Москва: Рассказы из былой жизни первопрестольной ст��лицы; (сост., предисл. и коммент. Ю. Н. Александрова). — Москва: АСТ Хранитель, 2007. — 762 c.
• Самойлов Б. Л., Морозова Г. В. Красная книга города Москвы. — М., 2001. — 930 с.

• Сайт правительства Москвы Бойгонӣ шудааст 25 феврали 2011  сол.
• Moscow.ru Бойгонӣ шудааст 24 май 2015  сол. (рус.) (англ.) (исп.) (олмонӣ) (фр.)
• Московский туристический портал (официальный) Бойгонӣ шудааст 14 апрели 2016  сол. (рус.) (англ.) (олмонӣ)
• Окликни улицы Москвы… Бойгонӣ шудааст 6 марти 2008  сол. на Грамота.ру
• Фотографии старой Москвы с привязкой к карте
• Москва — фотографии разных лет
• Путеводители и справочники 19-20 века по городу Москва в библиотеке Царское Село