Jump to content

Болалар никоҳи

From Vikipediya

Болалар никоҳи — УНИCЕФ таърифига кўра, 18 ёшга тўлмаган шахс билан расмий ёки норасмий никоҳдир[1]. АҚШ Соғлиқни сақлаш департаменти[2] ва баъзи тадқиқотчилар болалар никоҳи вояга етмаганларнинг ва уларнинг суд қарори билан ўсмирликдаги ҳомиладорлик давридаги никоҳини ўз ичига олади дея таъкидлайди[3].

Шу билан бирга, турли маданият ва динларда, турли халқлар ҳамда турли даврлар орасида қандай турдаги никоҳни жуда эрта деб ҳисоблаш кераклиги ва нима учун бундай эканлиги ҳақида ҳар хил фикрларни топиш мумкин[⇨]. Кўп асрлар давомида, замонавий ғояларга кўра, эрта никоҳлар жуда кенг тарқалган бўлиб, дин, қонунлар ва урф-одатлар томонидан рухсат этилган[⇨]. Биринчидан, ҳозирда айрим мамлакатлар ва минтақаларда никоҳ учун энг кам қонуний ёш 18 ёшдан кам; иккинчидан, бошқаларда 18 ёшга тўлгунга қадар никоҳ қуришга ота-онанинг розилиги билан, ҳомиладорлик ёки бошқа алоҳида ҳолатларда рухсат этилади; учинчидан, маданий анъаналар ва диний институтлар расмий ҳуқуқий нормалардан устунроқ ва кучлироқ бўлиши мумкин[4].

ХХ аср охири — ХХИ аср бошларида энг кўп миқдордаги бола никоҳлари қашшоқ мамлакатларда ва кам таъминланган оилаларда содир бўлган[⇨]. Энг сўнгги мавжуд маълумотларга кўра, болалар никоҳи Африка[5][6], Жанубий[7], Жануби-Шарқий[8][9] ва Ғарбий Осиё[10][11], Океания ва Лотин Америкаси[10] қисмларида кенг тарқалган[12]. Аксарият жойларда болалар никоҳи муттасил камайиб бормоқда, баъзи ҳудудларда эса жуда юқорилигича қолмоқда — 60 % дан ортиқ бу турдаги никоҳ Нигер, Чад, Мали, Бангладеш, Гвинея ва Марказий Африка Республикасида кузатилади. Энг эрта никоҳлар Нигер, Чад, Бангладеш, Мали ва Эфиопияда оммавий равишда белгиланган — 20 % дан ортиқ никоҳлар 15 ёшгача бўлган болаларда кузатилган (2003—2009-йиллардаги тадқиқотларга кўра)[13][14].

Ёш турмуш қуришнинг сабабларига қашшоқлик, келин баҳоси ва сарпо йиғиш одатлари, маҳаллий маданий анъаналар, эрта турмуш қуришга рухсат берувчи қонунлар, диний ва ижтимоий тазйиқлар, диний қоидалар, катта ёшда турмушга чиқолмай/уйланолмай қолишлик қўрқуви, саводсизлик, аёлларни ҳақ тўланадиган иш билан таъминлай олмаслик киради[15][16].

Ўғил болалар ҳам, қизлар ҳам эрта ёшда турмуш қурадилар[⇨], лекин уларнинг аксариятини оғир ижтимоий-иқтисодий аҳволга тушиб қолган оилалардаги қизалоқ келинлар ташкил қилади[17].

Тарихи

[edit | edit source]
1533-йилда 17 ёшли малика Саксония Эмилиа тақводор Георге, Бранденбург-Ансбах маргравига турмушга чиққан. Эрта турмуш қуриш тарихий даврларда, жумладан, Европада ҳам кенг тарқалган.
Версалдаги Мария Антуанетта. У 15 ёшида турмушга чиққан.

Саноат инқилобидан олдин, бутун дунё бўйлаб аёллар кўпинча эрта ёшда, одатда балоғатга етганидан кейин турмушга чиққанлар[18]. Бу амалиётлар 19-асрга қадар асосан қишлоқ аҳолиси бўлган жамиятларда кенг тарқалган[19]. Эр-хотин ўз хўжаликларини қуришлари кутилган жамиятларда эркаклар кечроқ оила қуришга мойил эдилар. Бу эркакларни янги уй қуриш ва ўсмир қизларга уйланиш учун етарли бойлик тўпламагунча оила қурмасликка ундаган[20].

Замонавий шароитда эрта турмуш қуриш илгари кенг тарқалган бўлиб, кўп асрлар давомида ва дунёдаги энг кўп аҳоли пунктларида қабул қилинган. Антик даврда ва ўрта асрларда қизлар кўпинча балоғат ёшида ва ҳатто ундан эрта турмуш қуришган[21][22].

М. А. Фриэдман таъкидлашича, қадимги Исроилда, қизнинг қачон ва кимга турмушга чиқиши муҳокамаларсиз фақат отаси томонидан ҳал қилинган; бундан ташқари, кўплаб қизлар 15 ёшга тўлмасдан, кўпинча балоғат ёшининг бошида турмушга берилган[23]. Ўрта асрларда кўпчилик яҳудий аёллар ҳам ёшлигида турмуш қуришган[24]. Рутҳ Ламдан[25], "ХВИ асрда „Респонса“ (таржимаси: „Жавоб“) қарорларида ва бошқа манбалар, кўплаб ҳаволалар ҳамда маълумотларга кўра, ўша пайтда болалар никоҳи энг кенг тарқалган оддийгина ҳолат бўлган ва норма ҳисобланган. Яхудий динининг „Ҳалакҳа“ қонунида „вояга етмаган“ атамаси 12 ёш ва бир кунлик қизга тегишли бўлган. Ўн икки ярим ёшида, қиз аллақачон ҳар томонлама балоғатга етган деб ҳисобланган" деб ёзади.

Грецияда ҳам эрта никоҳ ва оналик рағбатлантирилган, ҳатто ўғил болалар ҳам ўсмирлик чоғида уйланиши кутиларди[26]. Ўртача умр кўриш 40 ёшдан 45 ёшгача бўлган даврда эрта турмуш қуриш ва эрта фарзанд кўриш даврга нисбатан жуда хос ва асосли эди. Рим империясида турмуш қуришнинг энг кам ёши қизлар учун 12, ўғил болалар учун 14 ёш қилиб белгиланган эди[27].

Ўрта аср Англия қонунчилиги ҳам, асосан, Рим ҳуқуқига асосланган ҳолда эрта никоҳга рухсат берган ва никоҳлар одатда 16 ёшдан олдин содир бўлган[28]. Хитойда ҳам императорлик даври тарихида бола никоҳи норма ҳисобланган[29].

Замонавий давргача бўлган бошқа жамиятлардан фарқли ўлароқ Шимолий-Ғарбий Европада эркаклар ва аёллар нисбатан кеч никоҳланганлар. Бунда ҳар иккала жинс вакиллари одатда 20 ёки ҳатто 30 ёшнинг ўрталарига қадар никоҳни кечиктирган[30][31][32]. Англия тарихига оид маълумотлар шуни кўрсатадики, бу ҳолат 14-асрда содир бўлган. Амалиёт Ғарбий Европада биринчи бўлиб зўрлаш бўйича ҳуқуқий қонунлар ва никоҳга розилик ёшини ўрнатган инглиз умумий қонунида акс эттирилган. 1275-йилда 12 ёки 14 ёшгача бўлган қизлар билан жинсий алоқа қилиш (манбаларнинг талқинига қараб) жиноий жавобгарликка тортилишга сабаб бўлган. 1576-йилда 10 ёшгача бўлганлар билан жинсий алоқа қилиш ҳолатлар учун янада қаттиқроқ жазоларни назарда тутилган иккинчи қонун қабул қилинган. 18-аср охири ва 19-аср бошларида Британия мустамлака маъмурияти Ҳиндистон яриморолида ҳинду ва мусулмон қизлар учун никоҳ ёшига чекловлар жорий қилган[33].

18-асрда Сурияда яшовчи шотландиялик шифокорнинг айтишича, маҳаллий аҳоли ўз фарзандлари учун ёшлигида никоҳ аҳдини тузмоқчи бўлишган, аммо қиз „вояга етгунга қадар“ никоҳ тузилмаган. 19-асрга алоқадор Фаластинга оид далиллар шуни кўрсатадики, эрлар баъзида хотинлари балоғатга етгунга қадар кутмасдан жинсий алоқани бошлаган, аммо бу камдан-кам учрайдиган ҳодиса бўлиб, ижтимоий жиҳатдан ва шариат судлари томонидан қораланган.

1830-йилларда Эдwард Wиллиам Лане 16 ёшга тўлгунга қадар бир нечта мисрлик қизлар турмуш қурмаганлигини, аммо ижтимоий-иқтисодий ўзгаришлар, таълим ислоҳоти ва замонавийлик сезиларли ўзгаришлар келтирганини кузатган. 1920-йилга келиб, мисрлик аёлларнинг 10% дан камроғи 20 ёшгача бўлган даврда турмушга чиққан. 1923-йилда Миср парламенти никоҳнинг энг кичик ёшини аёллар учун 16 ёш, эркаклар учун эса 18 ёш қилиб белгилаган[34].

Диний нормалар ва давлат қонунлари

[edit | edit source]

Тарихда маълум бўлган динларнинг аксарияти у ёки бу тарзда турмуш қуриш учун минимал ёшни белгилаб қўйган. Христианлик динининг қонунлари қизнинг балоғат ёшига етмасдан турмушга чиқишини тақиқлаган[35][36].

Яҳудий олимлари ва раввинлари балоғатга етгунга қадар турмуш қуришни қатъиян ман қилган[37], лекин шу билан бирга истисно тариқасида 3 ёшдан 12 ёшгача бўлган қизлар оталарининг хоҳишига биноан унаштирилиши ёки турмушга берилиши мумкин эди[38][39]. Ҳалачага кўра, қиз 12 ёшу олти ойлигида „богерет“ ёки етук аёлга айланмагунча турмушга чиқмаслиги керак[40][41]. Гарчи Мусо Маймонид Талмуд Мишне Тавротида (милодий 1170-1180-йиллар орасида тузилган) алоҳида ҳолларда 3 ёшдан 12 ёшгача бўлган қизларни оталари турмушга беришлари мумкинлигини эслатиб ўтган бўлса-да[42][43] (3:19 оятида ҳам аниқлик киритилган) худди шу бобда „Ота ўз қизини вояга етмаганида ёки қизлигида ҳоҳлаган кишига бағишлаш ихтиёрига эга бўлса-да, унга бу тарзда иш тутиши тўғри келмайди“ дейилган[41].

Ҳинд Ведаларида, хусусан, Ригведа в�� Атҳарваведада Ведиклар даврида қизлар балоғатга етганидан кейин турмушга чиққанлиги ва етук ёшда бўлганлигини кўрсатадиган оятлар мавжуд[44]. Дастлабки Дҳармашастрада, қизлар балоғатга етганидан кейин турмушга чиқарилиши кераклиги таъкидланган[45], баъзи матнларда эса никоҳ ёши балоғатга етгунга қадар узайтирилган[46]. Қонун сифатида татбиқ этилмаган Манусмритида[47] ота қизини балоғатга етмасдан турмушга бермаса ва қиз балоғатга етганидан кейин уч йилдан камроқ вақт ичида турмушга чиқмаса, қизига зулм қилган деб ҳисобланилиши айтилган[48].

Инглиз черков қонуни қиз болани балоғат ёшига етмасдан турмушга беришни тақиқлаган[49].

Католик черкови 1917-йилдаги Канон қонуни кодекси қабул қилинишидан олдин унаштирув учун минимал ёшни 7 ёш деб белгилаган. Никоҳ тузиш учун энг кичик ёш ё ҳақиқий балоғатга етган ё номинал сифатида ўғил болалар учун 14 ва қизлар учун 12 ёш бўлган[50]. 1917-йилги кодексга биноан бу кўрсаткич ўғил болалар учун 16 га, қизлар учун эса 14 га кўтарилди[51]; 1983-йилда Канон қонуни кодексида ўғил болалар учун 16 ёш ва қизлар учун 14 ёш қабул қилинган[52].

Исломий никоҳ қоидалари баъзи ҳолларда 10 ёшдан кичик қизларни турмушга беришга рухсат беради, чунки шариат қисман „Саҳиҳи Бухорий“ ва „Саҳиҳи Муслим“ ҳадис тўпламларида тасвирланган Муҳаммад пайғамбарнинг сўзлари ва қилган ишларига асосланади. Ушбу манбаларга кўра, Муҳаммад аёлларининг учинчиси бўлган олти ёки етти ёшли[лоwер-алпҳа 1] Ойшага уйланган ва Ойша тўққиз ёки ўн ёшларида никоҳ муносабатларига кирган. Баъзи таниқли ислом уламолари том маънода бу хронологик ёш эмаслигини таъкидлайдилар; мусулмон динида никоҳ ёши қиз учун мас’ул бўлган шахслар томонидан унинг балоғатга етганини англаганларида содир бўлади. Лекин бу балоғат ёшининг бошланишининг нопрофессионал ва суб’эктив таърифи бўлиб, кўплаб мусулмонлар ва баъзи ислом уламолари ўртасида шариат қонунлари бўйича 13 ёшга тўлмаган қизларни турмушга бериш жоиз, деган қатъий эътиқодлар мавжуд[54][55][56].

ХХИ аср бошларига келиб, аксарият мамлакатлар қонунлари никоҳ учун умумий минимал ёшни 18 ёш деб белгилаганига қарамай, кўплаб мамлакатларда (нафақат ривожланаётган ёки диний мамлакатларда) никоҳга рухсат берувчи истиснолар мавжуд бўлиб никоҳ белгиланган ёшдан эртароқ ота-оналарнинг розилиги билан ва/ёки суд қарори билан амалга оширилади[57].

Баъзида дунёвий давлат ҳокимияти миллий қонунчиликка мувофиқ турмуш қуриш ёшига етмаганларга никоҳ ўқиган диний уламоларини жазолайди. Масалан, Қирғизистонда 2016-йилда вояга етмаган шахсларга никоҳ ўқишда иштирок этган уламо вакилларини (шунингдек, янги турмуш қурганларнинг ота-оналарини) жиноий жазолаш (3 йилдан 6 йилгача қамоқ жазоси) тўғрисидаги қонун қабул қилинди[58]. Ҳиндистон[⇨], Канада ва АҚШда ҳам янги турмуш қурган ёшлар билан нодавлат, шу жумладан диний никоҳ маросимларини ўтказиш учун жазолар мавжуд.

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Аҳолишунослик жамғармаси хабар беради:

2010-йилда 158 та давлатда ўз қонунларига кўра, қизлар учун ота-она ёки ҳукумат розилигисиз турмуш қуриш ёши 18 ёш деб эълон қилинган. Бироқ, 146 мамлакатда штат ёки маҳаллий одат қонунлари 18 ёшгача бўлган қизларга ота-онаси ёки ҳукумат розилиги билан турмуш қуришга рухсат беради; 52 та давлатда 15 ёшгача бўлган қизлар ота-онасининг розилиги билан турмушга чиқиши мумкин. Вазият ўғил болалар учун бошқачароқ. 180 та давлатда ўғил болалар учун бепул никоҳ ёши 18 ёшни ташкил қилади. Бундан ташқари, 105 та давлатда 18 ёшгача бўлган ўғил болалар ота-онаси ёки тегишли идоралар розилиги билан, 23 та давлатда эса 15 ёшгача ота-онасининг розилиги билан уйланиши мумкин.

Асл матн(инглизча)
Ин 2010, 158 cоунтриэс репортед тҳат 18 еарс wас тҳе минимум легал аге фор марриаге фор wомен wитҳоут парентал cонсент ор аппровал бй а пертинент аутҳоритй. Ҳоwевер, ин 146 cоунтриэс, стате ор cустомарй лаw аллоwс гирлс ёунгер тҳан 18 то маррй wитҳ тҳе cонсент оф паренц ор отҳер аутҳоритиэс; ин 52 cоунтриэс, гирлс ундер аге 15 cан маррй wитҳ парентал cонсент. Ин cонтраст, 18 ис тҳе легал аге фор марриаге wитҳоут cонсент амонг малес ин 180 cоунтриэс. Аддитионаллй, ин 105 cоунтриэс, бойс cан маррй wитҳ тҳе cонсент оф а парент ор а пертинент аутҳоритй, анд ин 23 cоунтриэс, бойс ундер аге 15 cан маррй wитҳ парентал cонсент.

Эрта никоҳлар учун қонунчилик рухсати уларнинг тарқалишига олиб келмасада, бу ҳодисалар ўртасида маълум бир боғлиқлик мавжуд. АҚШда, 1960-йилги аҳолини рўйҳатга олинишида, 3,5 % қизлар 16 ёшгача, 11,9 % эса 16 ёшдан 18 ёшгача турмушга чиққани маълум бўлган. Никоҳ ёши пастроқ белгиланган штатларда ёш никоҳлар улуши юқорироқ эди. Исломни давлат дини сифатида белгиловчилар шариат қонунларининг устуворлигини тан сўзсиз тан олишади ва зиддиятли ҳолатларда судлар кўпинча амалдаги давлат қонунларига эмас, балки шариат қоидаларига мувофиқ қарор қабул қиладилар ва шу сабабли қонун томонидан рухсат этилмаган эрта никоҳга рухсат беришлари мумкин. УНИCЕФ маълумотларига кўра, эрта никоҳлар энг кўп кузатилган Нигер, Чад, Мали, Бангладеш ва Гвинея мамлакатлари аҳолисининг коп` қисмини мусулмонлар ташкил этади[59].

Ёш ўғил-қизлар

[edit | edit source]
Ўрта асрларда ёш болаларнинг тўйи

Болалар никоҳининг маълум тарихида вояга етмаган ўғил болаларга қараганда вояга етмаган қизларнинг кўп қисми турмуш қуришган. УНИCЕФ маълумотларига кўра, ҳозирда ёш бола куёвларга нисбатан ёш бола келинлар сони номутаносибдир[1]. Бироқ, вояга етмаган ўғил боланинг турмуш қуриши жуда кам учрайди деб ҳисоблаш ҳам хато: 2014-йил сентябр ҳолатига кўра, 18 ёшгача бўлган 156 миллион эркак уйланган. Аммо ёш куёв учун ёш никоҳнинг сабаблари ва оқибатлари ҳақидаги савол етарлича ўрганилмаган[60].

Болалар никоҳининг сабаблари

[edit | edit source]

УНФПА маълумотларига кўра, болалар никоҳининг тарқалишига сабаб бўлувчи омиллар: қашшоқлик ва у билан боғлиқ иқтисодий кураш стратегиялари, гендер тенгсизлиги, ер ва бошқа мулкка эгалик масалалари, жинсий алоқа устидан назорат ва оила шаъни, анъаналари ва маданиятини ҳимоя қилиш, турмушга чиқмаган аёлнинг ҳаёти хавфсизлигини (айниқса, уруш, очлик ёки эпидемия даврига тўғри келади) таъминлай олмаслик[57]. Бошқа сабаблар орасида ҳокимият ва оилалар ўртасидаги муносабатлар масалаларини ҳал қилиш учун никоҳдан фойдаланиш киради[57]. Болалар никоҳининг тарқалиши аҳолининг тез ўсиши, етимларнинг кўпайиши, турли касалликлар эпидемияси билан боғлиқ бўлиши мумкин[61].

Сарпо ва савдо

[edit | edit source]
Таиландда анъанавий келинни „сотиб олиш“ маросими

Айрим ҳудудларда келинга сеп йиғишнинг қадимий анъанаси бугунги кунгача сақланиб қолган. Келиннинг ота-онаси, айниқса, инқироз, қувғин, жизя каби дискриминация солиқлари даврида сеп йиғиш учун кўп пул сарфлашлари одатий ҳол. Бундай иқтисодий қийинчиликлар ота-оналарни фарзандининг ёшидан қатъи назар, кўпинча етарли миқдорда маҳр таклиф этилиши биланоқ қизини унаштиришга ёки турмушга беришга ундайди. С. Д Гоитен Европалик яҳудийларда ҳам шундай анъана борлигини таъкидлаган — ота-она куёв томонга мос келадиган сеп йиғиб олиши биланоқ, қизини имкон қадар эрта турмушга беради[62].

Бошқа халқларда куёв (ёки унинг ота-онаси) келиннинг ота-онасига никоҳ розилигини олиш учун пул (қалин пули) ёки бошқа мол-мулк бериш урф-одатлари мавжуд. Баъзи мамлакатларда келин қанчалик ёш бўлса, унинг „нархи“ шунчалик кўп бўлиши мумкин[63]. Бу одат қизларнинг эрта турмушга чиқишига янада кўпроқ ҳисса қўшади. Шундай ҳолатлар бўладики, унда ота оналар жуда оғир молиявий инқирозга учрагани сабаб бу ҳолатдан чиқиб кетишнинг ягона йўли қизларини келин сифатида „сотиш“ бўлади. Баъзилари эса қизларни аввал бошдан ўзига хос товар ва оиланинг даромад манбаи деб ҳисоблайди. Шундай қилиб, баъзан келин нархи анъанаси нафақат эрта турмуш қуришга, балки бола савдосига ҳам олиб келади[16][64][65].

Қувғин ва қуллик

[edit | edit source]

Эрта никоҳлар сонининг кўпайиши урушлар, динни мажбуран қабул қилиш, маҳаллий аҳолининг асирга олиниши ва уларни қул қилиш, депортация ва оммавий қамоққа олиш каби энг оғир ва хавфли вазиятларда ҳам кузатилмоқда. ХИХ асргача Европада лўлилар ва яҳудийларнинг таъқиб қилиниши, Ғарбий Африкада европалик, Ҳиндистон ва Афғонистонда эса мусулмон мустамлакачилар томонидан қулларнинг асир олиниши бундай зўравонлик қурбони бўлган халқлар орасида ёш никоҳлар нисбати ошишига олиб келган[62][66].

Шундай қилиб, „Ню Ёрк Тимес“ ва бошқа тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, Ҳиндистонда болалар никоҳининг тарқалишининг асосий сабаби унинг мусулмонлар томонидан босиб олиниши бўлган ва бундай ҳолатлар минг йилдан кўпроқ вақт олдин бошланган. Босқинчилар кўпинча турмушга чиқмаган ҳинд қизларини зўрлаган ёки уларни ўлжа сифатида ўғирлаган ва эрта турмуш қуриш бунга қарши ҳимоя сифатида тақдим этилган[67][68][69]. Х—ХИИИ асрларда мусулмонлар ҳукмронлиги остида бўлган сефарадлар ҳам худди шундай вазиятга тушиб қолган ва бу гуруҳ орасида қизларни эрта турмушга бериш одатий ҳол бўла бошлаган, Испаниядан Усмонлилар империясига сургун қилинган яҳудийлар орасида ҳам эрта никоҳ янада кенг тарқалган. Болалар никоҳи мусулмонлар яшайдиган ҳудудларда истиқомат қилувчи шарқий сефарадлар орасида ХИХ асргача давом этган[70][71][72].

Қашшоқлик, ижтимоий босим, қўрқув ва ожизалик ҳисси

[edit | edit source]
Инглиз театр актрисаси Эллен Террй 16 ёшида 46 ёшли Георге Wатцга турмушга чиққан. Бу никоҳ ота-онасига омадли бўлиб туюлган бўлсада, унинг ўзи кейинчалик вояга етмаган келин бўлишда ўзини ноқулай ҳис қилганини айтган.

Ижтимоий ҳимоясизлик — бутун дунёда болалар никоҳининг асосий сабабларидан биридир. Мисол учун, Непалда ота-оналар улғайган (18 ёшдан ошган) қизи уларнинг уйида яшашни давом эттирса, жамоатчилик томонидан стигма қилинишидан яъни, „ўтириб қолган“ дея номланишидан қўрқишади[73]. Яна бир таҳдид — зўрлаш, кейинчалик зўравонлик қурбонининг турмуш қуриш имконияти кам бўлишига олиб келиши мумкин. Бошқа маданиятлар, турмушга чиқмаган аёл осонлик билан ноқонуний муносабатларга[74] берилиб кетиши ёки севгилиси билан қочиб кетиб ака-укаларининг шаънига доғ тушириши ҳамда турмушга чиқиш имконияти бўлган опа-сингилларининг „йўлини тўсиши“ мумкинлигидан қўрқишади. Шу каби мулоҳазалар ва жамоатчилик фикрининг босими ҳам эрта турмуш қуришга олиб келади.

Суриялик қочқин қизларнинг ёш никоҳга қарши расмлари (Жанубий Ливан)

Ўта қашшоқликда яшовчи оила учун қиз фарзанд юк бўлиши мумкин. Агар қиз имкон қадар эрта турмушга чиқса — бу оилага ҳам, ўзига ҳам енгиллик бўлади[75][76]. Болалар никоҳи, ёш аёлнинг иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш воситаси сифатида ҳам кўриб чиқилиши мумкин, айниқса, оиласи уни боқиш имконияти йўқлигида ёки қиз ўзи учун тирикчилик қила олмайдиган вазиятда[77]. Бу вазият кўпроқ заиф ҳолатдаги этник гуруҳлар учун тўғри келади; тадқиқотчиларнинг таъкидлашича, дунёнинг турли минтақаларида тарқалиб яшовчи яҳудийлар орасида қашшоқлик, куёв даъвогарларнинг йўқлиги, иқтисодий ва ижтимоий беқарорлик тез-тез болалар турмуш қуришига сабаб бўлган[25][78][79].

Эрта турмуш қуришнинг яна бир сабаби, ота-оналар қизининг жисмоний хавфсизлигидан қўрқишлари ва эри уни зўравонликдан, бехаёликдан ва жинсий йўл билан юқадиган касалликлардан ҳимоя қила олишига умид қилишлари бўлиши мумкин[80]. Бироқ, вояга етмаганларнинг ўзидан анча катта эркаклар билан турмуш қуриши бундай инфекцияларни юқтириб олиш хавфини оширади ва турмуш қурмаган аёлларга қараганда, ОИТС билан касалланиш эҳтимоли кўпроқ[81].

Узоқ давом этган қуролли тўқнашувлар пайтида ёш қизлар кўпинча эрининг ёнида хавфсизроқ бўлади деган умидда турли қуролли гуруҳ аъзоларига турмушга берилган; бошқа ҳолларда қуролланган кишилар келинларини куч билан тортиб олишган[82].

Сиёсий ва молиявий муносабатлар

[edit | edit source]
Савойлик Мариэ-Адéлаïде (12 ёш) ва Бургундия герцоги Лоуис (15 ёш) нинг эрта никоҳи. Тўй 1697-йилда бўлиб ўтган ва сиёсий иттифоқ тузган

Болалар никоҳи ижтимоий-иқтисодий ҳолатга боғлиқ бўлиши мумкин. Бир қатор мамлакатларда, жумладан, ўрта аср феодал Европасидаги аристократлар ўз фарзандларининг никоҳи орқали сиёсий мақсадларда фойдаланишга, зодагон оилалар ўртасидаги сиёсий ва иқтисодий алоқаларни мустаҳкамлашга интилганлар. Бундай никоҳ муҳим мажбурий шартнома сифатида кўриб чиқилган ва унинг бузилиши турмуш ўртоқларнинг ўзлари ва уларнинг қариндошлари учун энг жиддий оқибатларга олиб келиши мумкин эди.

Болалар никоҳининг тарқалиши

[edit | edit source]

Бутун дунёда

[edit | edit source]

УНИCЕФ 2011-маълумотларига кўра, ҳар йили дунёда 10 миллионга яқин аёл 18 ёшгача турмушга чиқади[83]. УНФПА маълумотларига кўра, агар ҳозирги тенденциялар давом эца, келгуси бир неча йил ичида ҳар куни 39 000 тагача ёш никоҳлар содир бўлади ва йилига бола келинлар сони 14,2 миллионни ташкил қилади[84]. 2000-йилдан 2011-йилгача ривожланаётган мамлакатларда 20 ёшдан 24 ёшгача бўлган аёлларнинг тахминан учдан бир қисми 18 ёшга тўлгунга қадар расмий ёки норасмий никоҳда бўлган. 2010-йилда бундай аёллар деярли 67 миллион эди. Уларнинг тахминан 12 % и ҳали 15 ёшга тўлмаганида турмуш қурган ёки эри билан бирга яшай бошлаган[57].

„Саве тҳе Чилдрен“ ташкилотининг 2016-йил[85][86] маълумотларига кўра, глобал миқёсда 15 ёшгача бўлган қизлар ҳар етти сонияда турмушга чиқади.

„Охфам“ маълумотларига кўра, дунё бўйлаб камида 700 миллион аёл болалигида турмушга чиққан, уларнинг камида учдан бир қисми 15 ёшга тўлмасдан никоҳланган[87].

Жаҳон банки ва Аёллар муаммолари бўйича тадқиқот халқаро жамғармаси (ИCРW) томонидан 2017-йил июн ойида чоп этилган ҳисоботига кўра, дунёда ҳар йили камида 15 миллион болалар никоҳи рўй беради, сўнгги 30 йил ичида уларнинг сони камайиб борганига қарамай, 25 та мамлакатда, камида учдан бир қизлар ҳали ҳам турмушга чиқмоқда, 20 % и эса 18 ёшга тўлмасдан биринчи фарзандини дунёга келтирмоқда[88][89][90].

Болалар никоҳи энг кўп тарқалган мамлакатлар

[edit | edit source]

Болалар никоҳининг тарқалиши турли мамлакатларда турлича фарқланади[57].

Кўпгина анъанавий жамиятларда, айниқса, келин нархи амалиёти сақланиб қолган жойларда, болалар никоҳи жуда кенг тарқалган. Ривожланаётган мамлакатларда ва баъзи этник гуруҳларда (масалан, лўлилар) болалар никоҳи кўпроқ учрайди[91]. ЖССТ маълумотларига кўра, кўпинча ёш никоҳлар Саҳрои Кабирдан жануби-ғарбий Африканинг қишлоқ жойларида содир бўлади, бу ерда аёлларнинг учдан бир қисмидан кўпроғи 18 ёшга тўлмасдан турмушга чиқади ва Жанубий Осиёда келинларнинг деярли ярми 18 ёшга тўлмаган. Дунё мамлакатлари орасида ёш никоҳларнинг нисбий тарқалиши бўйича Нигер етакчилик қилмоқда, уларнинг улуши 75 % га етади; ундан кейин Чад (68 %), Марказий Африка Республикаси (68 %), Бангладеш (66 %), Гвинея (53 %), Мозамбик (56 %), Мали (55 %), Буркина-Фасо (52 %), Жанубий Судан (52 %) ва Малави (50 %) етакчи ўринда туради[84].

Аммо Ҳиндистон болалар никоҳи бўйича бутун дунё бўйлаб етакчи ҳисобланади[⇨], бу дунёдаги барча болалар никоҳининг тахминан 40 % ни ташкил қилади; сабаби унинг аҳолисининг кўплиги билан ҳам, мамлакатнинг бошқа хусусиятлари билан ҳам боғлиқ[83][84]. Ҳиндистонда вояга етмаганлар никоҳи тақиқланган ва ҳатто жиноят деб ҳисобланганига қарамай, улар урф-одатлар ва маҳаллий жамоалар томонидан қўллаб-қувватланади (айниқса, чекка қишлоқларда) ва камдан-кам ҳолларда полицияга хабар қилинади[83]. Натижада, ЖССТ маълумотларига кўра, 47 % ҳинд келинлари — 18 ёшгача бўлган қизларни ташкил қилмоқда[84]. Қўшни Бангладешда болалар никоҳларининг улуши янада юқори кўрсаткичда бўлиб, Жанубий Осиё мамлакатлари орасида етакчилик қилади. Болалар никоҳи у ерда ҳам расмий расман тақиқланганига қарамай, кўпинча қизлар турмушга берилади ва балоғатга етганидан сўнг дарҳол эрининг уйига кўчирилади[83].

Қуйидаги жадвалда баъзи мамлакатларда ёш никоҳларнинг тарқалиши ҳақида маълумотлар келтирилган. БМТ, УНИCЕФ ва ИCРW тадқиқотлари маълумотларидан фойдаланилган ушбу маълумотлар эскирган бўлиши мумкин, чунки ИCРW ва УНИCЕФ тадқиқотлари 1990-йилларнинг охири ва 2000-йилларнинг бошларида ва БМТ тадқиқотлари— 2000-йилларнинг бошларида қилинган. Сўнгги маълумотлар ҳали мавжуд эмас.

Мамлакат 18 ёшдан олдин турмушга чиққан,%

(ИCРW ва УНИCЕФ маълумотлари)[92][93] (қавс ичида — ўрганилган йили) 		18 ёшдан олдин турмушга чиққан,%

(БМТ маълумотлари)[94]
 Нигер 76 (2012) 62
 Чад 68 (2010) 49
 Марказий Африка Республикаси 68 (2010) 42
 Бангладеш 65 (2011) 48
 Мали 55 (2010) 50
 Гвинея 52 (2012) 46
 Малави 50 (2010) 37
 Мозамбик 48 (2011) 47
Мадагаскар байроғи Мадагаскар 41 (2012) 34
 Сиэрра Леоне 44 (2010) 47
 Буркина Фасо 52 (2010) 35
 Ҳиндистон 47 (1999—2005) 30
 Сомалия 45 (1998—2006) 38
 Никарагуа 41 (2000—2006) 32
 Замбиа 42 (2002—2007) 24
 Эритреа 41 (2010) 38
 Уганда 40 (2011) 32
Эфиопия байроғи Эфиопия 41 (2011) 30
   Непал 41 (2011) 40
 Доминикан Республикаси 41 (2009—2010) 29
 Афғонистон 40 (2012) 29

Осиё ва Океания

[edit | edit source]
Ҳиндистонда қироллик болалар никоҳи (1900). 12 ёшли Рана Пратҳап Кумари икки йилдан сўнг Британия Ҳиндистонининг бир қисми сифатида Майсорнинг тан олинган қиролига айланган 16 ёшли Кришна Ража Wадияр ИВ га турмушга чиққан.

Болалар никоҳларининг ярмидан кўпи Ҳиндистон, Покистон, Бангладеш ва Непалда рўй беради . 1991-йилдан 2007-йилгача Жанубий Осиёда ёш никоҳлар даражаси умуман камайди, лекин асосан эрта ўсмирлик даврида қизларнинг турмушга чиқиши сонининг камайиши билан боғлиқ, лекин кеч ўсмирлик даврида эмас. Айрим тадқиқотчиларнинг фикрича, ёшга қараб ёшга қараб турмуш қуришнинг камайиши қизларнинг 15 ёшгача мактабга тез-тез бора бошлагани, кейин эса турмушга чиқа бошлагани билан боғлиқ .

Жануби-Шарқий Осиё ва Океания

[edit | edit source]
Индонезияда болалар тўйи (тахминан 1939-йил)

Бу ҳудуднинг тоғли халқлари орасида эрта турмуш қуриш кенг тарқалган. Каренлар орасида ота-оналар фарзандлари туғилишидан олдин[95] уларнинг тўйини келишиб қўйишлари мумкин.

Ёш мусулмон келин

Афғонистон

[edit | edit source]

2013-йилда Афғонистонда турмушга чиққан аёлларнинг 53 фоизи 18 ёшга тўлмасдан, жумладан, 21 фоизи эса 15 ёшгача турмушга чиққани маълум қилинган. Афғонистонда никоҳ учун расмий минимал ёш— қиз бола учун 15 ёш (отасининг рухсати билан)[96].

Бангладеш

[edit | edit source]

Бангладешдаги эрта никоҳлар нисбати дунёдаги энг юқори кўрсаткичлардан бири бўлиб, никоҳларнинг учдан икки қисмига тенг[59]. 2005-йилдаги статистик маълумотларга кўра, 25 ёшдан 29 ёшгача бўлган 49 фоиз аёллар ўн беш ёшга тўлмаганида турмушга чиққан[97].

Ҳиндистон

[edit | edit source]
Асосий мақола: Ҳиндистонда болалар никоҳи[эн]

УНИCЕФ томонидан 2009-йилда эълон қилинган маълумотларга кўра, Ҳиндистонда жами 47 фоиз 20 ёшдан 24 ёшгача бўлган турмуш қурган аёллар 18 ёшга тўлмасдан турмушга чиққан, қишлоқ жойларда эса уларнинг улуши 56 фоизни ташкил этди[98].

Ҳозир Ҳиндистонда вояга етмаганларнинг никоҳи тақиқланган ва ҳатто жиноий жавобгарлик мавжуд, аммо улар анъаналар ва маҳаллий жамоалар томонидан қўллаб-қувватланади (айниқса, чекка қишлоқларда) ва улар ҳақида полицияга жуда камдан-кам хабар берилади[83].

Яна қаранг

[edit | edit source]

Манбалар

[edit | edit source]
  1. ↑ 1,0 1,1 „Чилд марриаге“ (эн). УНИCЕФ. 2018-йил 7-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қ��ралди: 2016-йил 25-сентябр.
  2. ↑ „Марриаге анд Cоҳабитатион ин тҳе Унитед Статес: А Статистиcал Портраит Басед он Cйcле 6 (2002) оф тҳе Натионал Сурвей оф Фамилй Гроwтҳ“ (эн) (ПДФ). Министерство здравоохранения и социальных служб США. 2017-йил 13-ноябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 28-сентябр.
  3. ↑ Шарон К., Ҳоусекнечт Леwис, Сусан К. Леwис. {{{заглавие}}}.
  4. ↑ Ноур Н. М. {{{заглавие}}}.
  5. ↑ „аллАфриcа.cом: Африcа: Чилд Бридес Диэ Ёунг“. аллАфриcа.cом. 2013-йил 16-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 10-август.
  6. ↑ „Маррйинг Тоо Ёунг: Энд Чилд Марриаге“ (эн) П. 23. ЮНФПА. 2015-йил 21-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 10-август.
  7. ↑ „Эарлй Марриаге, Чилд Споусес“ (эн) (ПДФ) Сеcтион Асиа, П. 4. ЮНИСЕФ (2001). 2016-йил 3-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 24-сентябр.
  8. ↑ „Соутҳеаст Асиа’с биг дилемма: wҳат то до абоут чилд марриаге?“ (эн). План Интернатионал Аустралиа (2013-йил 20-август). 2013-йил 3-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 10-июл.
  9. ↑ „ИРИН Асиа — ПҲИЛИППИНЕС: Эарлй марриаге пуц гирлс ат риск“ (эн). ИРИНнеwс. 2013-йил 12-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 10-август.
  10. ↑ 10,0 10,1 „Чилд Бридес — Чилд Марриаге: Wҳат Wе Кноw . НОW — ПБС“. пбс.орг. 2018-йил 15-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 28-сентябр.
  11. ↑ „Чилд марриаге стилл ан иссуэ ин Сауди Арабиа“ (эн). СФГате. 2013-йил 12-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 10-август.
  12. ↑ „Эарлй Марриаге, Чилд Споусес“ (эн) (ПДФ) Сеcтион Оcеаниа, П. 5. ЮНИСЕФ. 2016-йил 3-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 10-август.
  13. ↑ „Чилд бридес — Фор поорер, мост оф тҳе тиме“ (эн). Тҳе Эcономист (2011-йил 28-феврал). 2016-йил 9-ноябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 24-сентябр.
  14. ↑ „Чилд Марриаге“ (эн). Форд Фоундатион (2011). 2015-йил 24-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 24-сентябр.
  15. ↑ „Чилд Марриаге“ (эн). ИCРW[эн]. 2016-йил 1-ноябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 25-сентябр.
  16. ↑ 16,0 16,1 „Эрадиcатинг чилд марриаге ин Африcа — ФОРWАРД УК — ФОРWАРД“. Форwард Ук. 2014-йил 6-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2015-йил 18-феврал.
  17. ↑ „А Ноте он Чилд Марриаге“ (эн) (ПДФ) П. 3. ЮНИСЕФ (2012-йил 1-июл). 2018-йил 19-августда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 10-август.
  18. ↑ Дукакис. „Чилд Марриаге, Cоммон Ин Тҳе Паст, Персисц Тодай“ (эн). Cолорадо Публиc Радио. Қаралди: 2023-йил 22-сентябр.
  19. ↑ Броwн, Жонатҳан А.C.. Мисқуотинг Муҳаммад: Тҳе Чалленге анд Чоиcес оф Интерпретинг тҳе Пропҳет'с Легаcй. Онеwорлд Публиcатионс (Киндле эдитион), 2015 — 3140–3150 (Киндле лоcатионс) бет. 
  20. ↑ Патриcиа Cроне. Пре-Индустриал Соcиэтиэс: Анатомй оф тҳе Пре-Модерн Wорлд. Онеwорлд (Киндле Эдитион), 2015 — 2747 (Киндле лоc.) бет. 
  21. ↑ Абгелики Лаиоу. Cоэрcион то сех анд марриаге ин анcиэнт анд медиэвал соcиэтиэс, Wашингтон, ДC, 1993 — 85—190 бет. 
  22. ↑ Росс Краэмер. Тҳе Жеwиш Фамилй ин Антиқуитй. Атланта: Счоларс Пресс, 1993 — 82—110 бет. 
  23. ↑ Фриэдман М. А. „Жеwиш Марриаге ин Палестине“,. Тҳе Жеwиш Тҳеологиcал Семинарй оф Америcа, 1980. 
  24. ↑ Лоwенстеин, Стевен М.. Тҳе Жеwиш Cултурал Тапестрй: Интернатионал Жеwиш Фолк Традитионс, Охфорд, 2002 — 108 бет. 
  25. ↑ 25,0 25,1 Ламдан 2000.
  26. ↑ Деманд, Нанcй. Биртҳ, Деатҳ, анд Мотҳерҳоод ин Cлассиcал Греэcе. Жоҳнс Ҳопкинс Университй Пресс, 1994 — 101—104 бет. 
  27. ↑ {{{заглавие}}}.
  28. ↑ Саито О. Ҳисториcал демограпҳй: ачиэвеменц анд проспеcц(ингл.) // Популатион Студиэс. — 1996. — Андоза:Библиографик қисқартма, Андоза:Библиографик қисқартма. — Андоза:Библиографик қисқартма. — ДОИ:10.1080/0032472031000149606.
  29. ↑ Зҳао З. Демограпҳиc сйстемс ин ҳисториc Чина: соме неw финдингс фром реcент ресеарч(ингл.) // Жоурнал оф тҳе Аустралиан Популатион Ассоcиатион. — 1997. — Андоза:Библиографик қисқартма, Андоза:Библиографик қисқартма. — Андоза:Библиографик қисқартма.
  30. ↑ Левине, Давид. Фамилй Форматион ин ан Аге оф Насcент Cапиталисм. Аcадемиc Пресс, 1977 — 152 бет. ИСБН 978-0-12-445050-9. 
  31. ↑ Ҳажнал, Жоҳн „Эуропеан марриаге паттерн ин ҳисториcал перспеcтиве“,. Популатион ин Ҳисторй Гласс: . Лондон: Арнолд, 1965 — 101–143 бет. 
  32. ↑ Cоонтз, Степҳаниэ. Марриаге, а Ҳисторй: Фром Обедиэнcе то Интимаcй, ор Ҳоw Лове Cонқуэред Марриаге. Неw Ёрк, Неw Ёрк: Викинг Пресс, Пенгуин Гроуп, 2005 — 125–129 бет. ИСБН 978-0-670-03407-9. 
  33. ↑ Броwн, Жонатҳан А.C.. Мисқуотинг Муҳаммад: Тҳе Чалленге анд Чоиcес оф Интерпретинг тҳе Пропҳет'с Легаcй. Онеwорлд Публиcатионс (Киндле эдитион), 2015 — 3140–3150 (Киндле лоcатионс) бет. 
  34. ↑ Броwн, Жонатҳан А.C.. Мисқуотинг Муҳаммад: Тҳе Чалленге анд Чоиcес оф Интерпретинг тҳе Пропҳет'с Легаcй. Онеwорлд Публиcатионс (Киндле эдитион), 2015 — 3120–3160(Киндле лоcатион) бет. 
  35. ↑ Бурн, Ричард; Тйрwҳитт, Роберт; Пҳиллиморе, Роберт.. Тҳе Эccлесиастиcал Лаw. Лондон: Сwеэт Стевенс & Нортон — 54 бет. 
  36. ↑ Маcдонелл, Артҳур Антҳонй; Кеитҳ, Артҳур Берриэдале „Чаилд Марриаге“,. Ведиc индех оф намес анд субжеcц. Лондон: Муррай, 1912 — 474—476 бет. 
  37. ↑ Фриэдман М. А. „Жеwиш Марриаге ин Палестине“,. Тҳе Жеwиш Тҳеологиcал Семинарй оф Америcа, 1980. 
  38. ↑ „МАЖОРИТЙ — Жеwишенcйcлопедиа.cом“ (эн). 2016-йил 4-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 9-июл.
  39. ↑ Лőw, Леополд.. Беитрäге зур жüдисчен Алтҳертҳумскунде, Банд 2. Грегг, 1969 — 170, 175, 176 бет. 
  40. ↑ „Ишут - Чаптер Тwо - Чабад.орг“.
  41. ↑ 41,0 41,1 „Ишут - Чаптер Тҳреэ - Чабад.орг“.
  42. ↑ „МАЖОРИТЙ – Жеwишенcйcлопедиа.cом“. Қаралди: 2016-йил 9-июл.
  43. ↑ Лőw, Леополд Лőw. Беитрäге зур жüдисчен Алтҳертҳумскунде, Банд 2. Грегг, 1969 — 170, 175, 176 бет. ИСБН 9780576801270. 
  44. ↑ Наги, Б. С.. Чилд Марриаге ин Индиа: А Студй оф Иц Дифферентиал Паттернс ин Ражастҳан (эн). Миттал Публиcатионс, 1 Жануарй 1993 — 6 бет. ИСБН 978-81-7099-460-2. 
  45. ↑ Сингҳ, Упиндер. А Ҳисторй оф Анcиэнт анд Эарлй Медиэвал Индиа: Фром тҳе Стоне Аге то тҳе 12тҳ Cентурй. Пеарсон Эдуcатион Индиа, 2008 — 420 бет. 
  46. ↑ Сингҳ, Упиндер. А Ҳисторй оф Анcиэнт анд Эарлй Медиэвал Индиа: Фром тҳе Стоне Аге то тҳе 12тҳ Cентурй. Пеарсон Эдуcатион Индиа, 2008 — 420 бет. ИСБН 9788131716779. 
  47. ↑ Доналд Давис (2010), Тҳе Спирит оф Ҳинду Лаw, Cамбридге Университй Пресс, ИСБН 978-0521877046, паге 14
  48. ↑ Аллан Даҳлақуист. Мегастҳенес анд Индиан Религион: А Студй ин Мотивес анд Тйпес. Мотилал Банарсидасс, 31 Деcембер 1996 — 113–114 бет. ИСБН 9788120813236. 
  49. ↑ Ричард Бурн, Роберт Тйрwҳитт анд Роберт Пҳиллиморе, Тҳе Эccлесиастиcал Лаw, Волуме 4, Сwеэт Стевенс & Нортон (Лондон), паге 54.
  50. ↑ Андоза:Cатҳолиc
  51. ↑ Бачофен, Чарлес А. (1920). А cомментарй он тҳе неw cоде оф тҳе cанон лаw. 5 (2нд рев. нашри). Ст. Лоуис, МО; Лондон: Б. Ҳердер боок. c. 1067. http://hdl.handle.net/2027/wu.89088314570?urlappend=;seq=174. 
  52. ↑ „Cоде оф Cанон Лаw“ (эн). Ватиcан. 2017-йил 4-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 24-сентябр.
  53. ↑ Спеллберг, Денисе. Политиcс, Гендер, анд тҳе Исламиc Паст: Тҳе Легаcй оф 'А’иша Бинт Аби Бакр. Cолумбиа Университй Пресс, 1996 — 39—40 бет. ИСБН 978-0-231-07999-0. 
  54. ↑ Али А. А.. — 16—18 бет. 
  55. ↑ Маудуди, Сед Абул А'ала „Сураҳ Ат-Талақ 65“,. Тоwардс Ундерстандинг тҳе Қуран. исламиcстудиэс.инфо. 
  56. ↑ Жамжоом, Моҳаммед. „Сауди жудге рефусес то аннул 8-еар-олд'с марриаге“ (эн). CНН (2009-йил 12-апрел). 2017-йил 1-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 26-сентябр.
  57. ↑ 57,0 57,1 57,2 57,3 57,4 „Маррйинг Тоо Ёунг: Энд Чилд Марриаге“. УНФПА. 2015-йил 21-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 10-август.
  58. ↑ „В Кыргызской Республике запрещены браки с участием несовершеннолетних лиц“. 2016-йил 20-ноябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 19-ноябр.
  59. ↑ 59,0 59,1 „Чилд Марриаге ис а Деатҳ Сентенcе фор Манй Ёунг Гирлс“ (эн) (ПДФ). УНИCЕФ (2012). 2021-йил 13-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 11-август.
  60. ↑ Строчлиc, Нина „Тҳе Сад Ҳидден Плигҳт оф Чилд Гроомс“ (2014-йил 18-сентябр). 2017-йил 4-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 9-июл.
  61. ↑ {{{заглавие}}}.
  62. ↑ 62,0 62,1 Гоитеин С. Д.. . 
  63. ↑ Беарак, Баррй. „Тҳе бриде приcе“ (эн). Тҳе Неw Ёрк Тимес (2006-йил 9-июн). 2018-йил 6-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 28-сентябр.
  64. ↑ Ларсен, Жаcқуэлине Жоудо. Тҳе траффиcкинг оф чилдрен ин тҳе Асиа–Паcифиc(ингл.) // Трендс & Иссуэс ин Cриме анд Cриминал Жустиcе : ж. — Cанберра: Аустралиан Институте оф Cриминологй, 2011. — Април (Андоза:Библиографик қисқартма). — ИССН 1836-2206.
  65. ↑ Wарнер, Элизабетҳ. Беҳинд тҳе wеддинг веил: Чилд марриаге ас а форм оф траффиcкинг ин гирлс(ингл.) // Жоурнал оф Гендер, Соcиал Полиcй & тҳе Лаw : ж. — 2004. — Андоза:Библиографик қисқартма, Андоза:Библиографик қисқартма. — Андоза:Библиографик қисқартма.
  66. ↑ Ликҳовски, Ассаф.. Лаw анд Идентитй ин Мандате Палестине. Университй оф Нортҳ Cаролина Пресс, 2006 — 93—103 бет. ИСБН 978-0-8078-3017-8. 
  67. ↑ Бурнс, Жоҳн Ф.. „Тҳоугҳ Иллегал, Чилд Марриаге Ис Популар ин Парт оф Индиа“ (эн). Неw Ёрк Тимес (1998-йил 11-май). Қаралди: 2016-йил 26-сентябр.
  68. ↑ Ралстон Ҳ. {{{заглавие}}}.
  69. ↑ Тҳаракан, Сопҳиэ; Тҳаракан, Мичаэл. Статус оф wомен ин Индиа: а ҳисториcал перспеcтиве(ингл.) // Соcиал Сcиэнтист : ж. — 1975. — Андоза:Библиографик қисқартма, Андоза:Библиографик қисқартма. — Андоза:Библиографик қисқартма.
  70. ↑ Лиэберман, Жулиа Реболло.. Сепҳарди Фамилй Лифе ин тҳе Эарлй Модерн Диаспора. Брандеис Университй Пресс, 2011 — 8—10 бет. ИСБН 978-1-58465-957-0. 
  71. ↑ Ламдан, Рутҳ. Чилд Марриагес ин Жеwиш Соcиэтй ин Эастерн Медитерранеан дуринг тҳе 16тҳ Cентурй(ингл.) // Медитерранеан Ҳисториcал Ревиэw. — 1996. — Жуне (Андоза:Библиографик қисқартма, Андоза:Библиографик қисқартма). — Андоза:Библиографик қисқартма.
  72. ↑ Ҳаcкер, Жосепҳ. (ингл.) // Шепарад, Морешет. Тҳе Сепҳарди Легаcй / Эдитор: Ҳаим Беинарт. — Магнес Пресс, 1992. — Андоза:Библиографик қисқартма. — Андоза:Библиографик қисқартма.
  73. ↑ Тҳапа, С. ИТС ПРЕВАЛЕНCЕ АНД CОРРЕЛАТЕС(ингл.) // Cонтрибутионс то Непалесе Студиэс. — 1996. — Андоза:Библиографик қисқартма. — Андоза:Библиографик қисқартма.
  74. ↑ „8-еар-олд Сауди гирл диворcес 50-еар-олд ҳусба��д“ (эн). УСА Тодай (2009-йил 30-апрел). 2016-йил 16-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 27-сентябр.
  75. ↑ „Таргетинг Гирлс ин тҳе Наме оф Традитион: Чилд Марриаге“ (эн). УС Департмент оф Стате. 2013-йил 13-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 11-август.
  76. ↑ Зиа, Асад. 42% оф ундераге марриэд гирлс фром Пакиста (эн). Эхпресс Трибуне / Интернатионал Ҳералд Трибуне. Неw Ёрк Тимес (2013-йил 2-январ).
  77. ↑ Гаффней-Рҳйс, Рутҳ. Интернатионал Лаw ас ан Инструмент то Cомбат Чилд Марриаге(ингл.) // Тҳе Интернатионал Жоурнал оф Ҳуман Ригҳц : ж. — 2011. — Андоза:Библиографик қисқартма. — Андоза:Библиографик қисқартма. — ДОИ:10.1080/13642980903315398.
  78. ↑ Абраҳамс, Исраэл. Жеwиш лифе ин тҳе Миддле Агес(ингл.) // Роутледге. — 2005. — Андоза:Библиографик қисқартма.
  79. ↑ Гроссман А. {{{заглавие}}}.
  80. ↑ Ноур Н. М. {{{заглавие}}}.
  81. ↑ {{{заглавие}}}.
  82. ↑ {{{заглавие}}}.
  83. ↑ 83,0 83,1 83,2 83,3 83,4 Хедаят, Нел. „Каково выйти замуж в шесть лет?“ (ру). Русская служба. ББC (2011-йил 5-октябр). 2016-йил 19-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 27-сентябр.
  84. ↑ 84,0 84,1 84,2 84,3 „Детские браки: 39 000 каждый день“ (ру). ВОЗ (2013-йил 7-март). 2017-йил 21-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 8-август.
  85. ↑ Фаирфиэлд, CТ. „Оне Гирл Ундер 15 Марриэд Эверй Севен Сеcондс“ (эн). Саве тҳе Чилдрен (2016-йил 10-октябр). 2016-йил 12-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 11-октябр.
  86. ↑ „Каждые семь секунд в мире выходит замуж девочка младше 15 лет“ (ру). Интерфакс (2016-йил 10-октябр). 2016-йил 11-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 11-октябр.
  87. ↑ „Виоленcе агаинст wомен анд гирлс: эноугҳ ис эноугҳ“ (эн). Оксфам. — „Море тҳан 700 миллион wомен аливе тодай wере марриэд ас чилдрен. Оф тҳосе wомен, море тҳан оне ин тҳреэ гот марриэд бефоре 15.“. Қаралди: 2017-йил 2-феврал.
  88. ↑ Wодон, Қуэнтин Т.; Мале, Чата; Найиҳоуба, К��лобадиа Ада; Онагоруwа, Аденике Опеолуwа; Савадого, Абоудраҳйме; Едан, Али; Эдмеадес, Жефф; Кес, Аслиҳан; Жоҳн, Неэту; Муритҳи, Лйдиа; Стеинҳаус, Мара; Петрони, Сузанне. „Эcономиc импаcц оф чилд марриаге : глобал сйнтҳесис репорт“ (эн) (ПДФ). http://documents.worldbank.org. Wорлд Банк (2017-йил 27-июн). 2017-йил 12-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 29-июн.
  89. ↑ „Чилд Марриаге Wилл Cост Девелопинг Cоунтриэс Триллионс оф Долларс бй 2030, Сайс Wорлд Банк/ИCРW Репорт“ (эн). Wорлд Банк (2017-йил 26-июн). 2017-йил 27-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 29-июн.
  90. ↑ „Всемирный банк предсказал триллионные потери мировой экономики из-за ранних браков“ (ру). Интерфакс (2017-йил 27-июн). 2017-йил 29-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 29-июн.
  91. ↑ Гросу, Бриндуса Луcиана. „Детские браки“ (ру). Ёутҳ Воиcе. 2016-йил 4-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 8-август.
  92. ↑ „Чилд Марриаге Фаcц анд Фигурес“ (эн). Андоза:Нп5. 2020-йил 25-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 24-сентябр.
  93. ↑ „Чилд марриаге ис а виолатион оф ҳуман ригҳц, бут ис алл тоо cоммон“ (эн). Чилд Протеcтион. УНИCЕФ (2016-йил 1-июн). 2016-йил 7-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 24-сентябр.
  94. ↑ „Унитед Натионс Статистиcс Дивисион — Демограпҳиc анд Соcиал Статистиcс“. ун.орг. 2017-йил 10-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 8-август.
  95. ↑ Маршалл, Ҳ. И., (1922) Тҳе Карен оф Бурма. Бангкок: Wҳите Лотус (Репринтед, 1997).
  96. ↑ „Афгҳанистан — Эндинг Чилд Марриаге анд Доместиc Виоленcе“ (ПДФ). Ҳуман Ригҳц Wатч 3–10 (Септембер 2013). 2017-йил 10-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 28-сентябр.
  97. ↑ „Чилд марриаге“ (эн). УНФПА. 2018-йил 25-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 29-сентябр.
  98. ↑ „Тҳе Стате оф тҳе Wорлд’с Чилдрен | УНИCЕФ“. 2009-йил 19-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 12-август.


Cите эррор: <ref> тагс эхист фор а гроуп намед "лоwер-алпҳа", бут но cорреспондинг <references group="lower-alpha"/> таг wас фоунд

Retrieved from "https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Bolalar_nikohi&oldid=4449862"